یولن – رسول سلیمی: فشارهای ایالات متحده بر چین برای کاهش روابط اقتصادی و سیاسی با ایران، بهویژه در زمینه خرید نفت و حمایت دیپلماتیک از تهران، به یکی از محورهای اصلی تنشهای ژئوپولیتیکی بین واشنگتن و پکن تبدیل شده است. این فشارها، که بخشی از کارزار «فشار حداکثری» دونالد ترامپ علیه ایران است، با هدف قطع درآمدهای نفتی ایران و تضعیف نفوذ منطقهای آن اعمال میشود، اما چین به دلیل منافع استراتژیک خود در ایران، از جمله تأمین انرژی و مقابله با هژمونی آمریکا، مقاومت نشان داده است.
روابط چین و ایران در دهههای اخیر به دلیل منافع مشترک در زمینه انرژی، اقتصاد، و مقابله با نفوذ آمریکا در خاورمیانه تقویت شده است. این در حالی است که، چین بزرگترین خریدار نفت ایران است و بیش از ۹۰ درصد صادرات نفت تحریمشده ایران را جذب میکند. این رابطه با امضای توافقنامه مشارکت استراتژیک ۲۵ساله در سال ۲۰۲۱ تحکیم شد.
در مقابل، آمریکا با بازگشت دونالد ترامپ به قدرت در ژانویه ۲۰۲۵، کمپین «فشار حداکثری» علیه ایران را احیا کرده و چین را به دلیل خرید نفت ایران و عدم فشار بر تهران برای توقف فعالیتهای منطقهای، مانند حمایت از حوثیها در یمن، مورد انتقاد قرار داده است.
فشارهای آمریکا بر چین بر سر ایران
چین از اوایل دهه ۲۰۰۰ به یکی از شرکای کلیدی ایران بهویژه پس از تحریمهای غرب علیه برنامه هستهای ایران تبدیل شد. به گزارش نیویورک تایمز، ایران بیش از ۹۰ درصد نفت صادراتی خود را به چین میفروشد، که از طریق شبکههای دور زدن تحریمها و شرکتهای واسطهای و فروش از طریق کشور واسط مانند مالزی انجام میشود.
گفته میشود این نفت با تخفیفهای قابلتوجه، به چین امکان داده تا ذخایر استراتژیک نفتی خود را تقویت کند و وابستگی به تولیدکنندگان متحد آمریکا، مانند عربستان و امارات، را کاهش دهد. ادعا شدهاست توافقنامه ۲۰۲۱ همچنین شامل توسعه بنادر مشترک در ایران است که دسترسی چین به منابع انرژی خاورمیانه را تضمین میکند.
در همین راستا پس از بازگشت ترامپ به کاخ سفید، آمریکا فشار بر ایران را با هدف صفر کردن صادرات نفت این کشور تشدید کرد. این سیاست شامل تحریمهای ثانویه علیه شرکتهای چینی، مانند پالایشگاههای مستقل «تیپات» در شاندونگ، و تهدید به اعمال تعرفههای سنگین بر تجارت چین است. آمریکا همچنین از چین خواسته تا ایران را از بستن تنگه هرمز (که بیش از ۴۰ درصد نفت وارداتی چین از آن عبور میکند) منصرف کند.
این در حالی است که فشار بر چین در زمینه ایران بخشی از رقابت گستردهتر بین واشنگتن و پکن است و مذاکرات تجاری اخیر بین دو کشور به دلیل اختلافات بر سر خرید نفت ایران و روسیه به بنبست رسید. آمریکا چین را به «حمایت از رژیمهای سرکش» متهم کرده، در حالی که چین آمریکا را به «دورویی» در مدیریت تجارت جهانی متهم میکند.
ابزارهای فشار آمریکا بر چین چیست؟
به گزارش وزارت خزانهداری آمریکا، آمریکا پالایشگاه شاندونگ شنگشینگ را به دلیل خرید بیش از یک میلیارد دلار نفت ایران تحریم کرد. این دومین اقدام علیه پالایشگاههای تیپات چینی بود که بخشی از «ناوگان سایه» ایران برای دور زدن تحریمها هستند. این تحریمها با هدف قطع درآمدهای نفتی ایران و فشار بر چین برای کاهش خریدها اعمال شدهاند.
همچنین به گزارش رویترز، ترامپ تهدید کرده که تعرفههایی مشابه هند (۵۰ درصد) بر چین به دلیل خرید ۹۰ درصد نفت ایران اعمال خواهد کرد. چه آنکه اسکات بسنت، وزیر خزانهداری، از خرید نفت ایران توسط چین ابراز نارضایتی کرد. این تهدیدات بخشی از جنگ تجاری گستردهتر است که تعرفههای ۱۲۵ درصدی بر کالاهای چینی را شامل میشود.
این در حالی است که مارکو روبیو، وزیر امور خارجه آمریکا، از چین خواست تا ایران را از بستن تنگه هرمز منصرف کند، زیرا چین به شدت به این مسیر برای واردات نفت وابسته است. آمریکا همچنین از چین خواسته تا بر ایران فشار آورد تا حملات حوثیها به کشتیها در دریای سرخ را متوقف کند، اما چین تنها برای حفاظت از کشتیهای خود اقدام کرده است.
واکنش چین به فشارهای آمریکا چه بود؟
به گزارش نیویورک تایمز، چین به خرید نفت ایران با تخفیفهای سنگین ادامه داده و در سال ۲۰۲۴ بیش از ۱.۸ میلیون بشکه در روز از ایران وارد کرده است. مقامات چینی، مانند وانگ یی، تأکید کردهاند که چین تحت فشار آمریکا بر ایران عمل نخواهد کرد، زیرا این اقدام به منافع انرژی چین آسیب میرساند.
از سوی دیگر چین حملات آمریکا به تأسیسات هستهای ایران را محکوم کرد و آن را نقض منشور سازمان ملل خواند. فو کنگ، سفیر چین در سازمان ملل، گفت که این حملات اعتبار آمریکا را در مذاکرات بینالمللی تضعیف کرده است.
به گزارش مجله تایم، چین در این سالها تلاش کرده روابط خود را با ایران و کشورهای عربی متعادل نگه دارد. این کشور در سال ۲۰۲۳ میانجیگری بین ایران و عربستان را انجام داد، اما در بحران اخیر بین ایران و اسرائیل، تنها به محکومیت کلامی اکتفا کرد و نقش میانجیگری فعال را ایفا نکرد.
پیامدهای ژئوپولیتیکی منازعه چین و آمریکا
جنگ تجاری بین آمریکا و چین، که با تعرفههای ۱۲۵ درصدی تشدید شده، فشار بر ایران را تضعیف کرده، زیرا چین انگیزه کمتری برای همکاری با آمریکا دارد. این تنشها میتوانند به کاهش همکاری در مسائل جهانی، مانند تغییرات اقلیمی، منجر شوند.
به گزارش نیوزویک، حمایت چین از ایران در کنار روسیه، محور ضدآمریکایی را تقویت کرده است. این محور، که شامل گروههایی مانند بریکس و سازمان همکاری شانگهای است، به دنبال ایجاد نظم جهانی جایگزین است.
این در حالی است که تهدید ایران به بستن تنگه هرمز قیمت نفت را به بالاترین سطح در پنج ماه گذشته رساند. همچنین این امر میتواند اقتصاد چین را تحت فشار قرار دهد، اما به گفته تحلیلگران، چین با افزایش ذخایر نفتی خود برای این سناریو آماده شده است.
در مجموع فشارهای آمریکا بر چین برای کاهش روابط با ایران، بخشی از استراتژی «فشار حداکثری» علیه تهران و رقابت گستردهتر با پکن است. ابزارهایی مانند تحریمهای ثانویه، تهدیدات تعرفهای، و فشار دیپلماتیک نتوانستهاند چین را به تغییر سیاستهایش وادار کنند، زیرا ایران منبع کلیدی انرژی و شریکی استراتژیک برای مقابله با هژمونی آمریکا است.
واکنش چین، که شامل ادامه خرید نفت، محکومیت اقدامات آمریکا، و دیپلماسی متعادل است، نشاندهنده تلاش برای حفظ استقلال استراتژیک است. این منازعه روابط آمریکا و چین را پیچیدهتر کرده و محور ضدآمریکایی را تقویت میکند.
۲۱۳/۴۲
