تا به امروز، بیش از ۲۳۷ میلیون نفر به بیماری کووید-۱۹ مبتلا شده و ۸/۴ میلیون نفر جان خود را از دست دادهاند و تنها حدود ۷۰۰ هزار نفر از کشتهها از ایالات متحده آمریکا بودهاند. با هر عفونت فرصتهای جدیدی برای جهش ویروس ایجاد میشود. در حال حاضر، نزدیک به دو سال از زمان شیوع بیماری کووید-۱۹، ما در حال کار بر روی جهشهای ویروس هستیم: آلفا با سرعت در حال گسترش است، بتا که عملکرد سیستم ایمنی را به شدت تحت تأثیر قرار میدهد همچنین جهشهای گاما، دلتا و لامبدا نیز صورت گرفتهاند و اخیراً نیز با جهش مو مواجه شدهایم. در بسیاری از نقاط جهان عفونتهای کنترل نشده داریم و این میتواند شانس بیشتری برای تکامل ویروس ایجاد کند. تکامل حتی برای ویروسها یک بازۀ زمانی طولانی است و این یعنی ما هنوز راه درازی در راه مبارزه با کرونا و جهشهایش در پیش داریم و پیشبینی سالها و حتی دهههای آینده دشوار است.
وقتی ویروس تکثیر میشود
ویروسها ماشینهای تکثیر هستند و سلولهای ما را تسخیر میکنند تا ژنوم خود را تکثیر کنند. در حین فرایند کپی کردن ژنوم، اشتباهاتی اتفاق میافتد و به همان ترتیب تکرار میشود. این اشتباهات همان جهشها هستند که برخی موفق و برخی ناموفق هستند. بسیاری از این اشتباهات باعث مرگ ویروس میشوند ولی برخی از آنها باقی مانده و منجر به تغییر رفتار ویروس میشوند؛ در این حالت، جهش مزیتی برای بقای ویروس ایجاد میکند و نسخه مناسبتری از ویروس پدید آمده و میتواند از همتایان خود پیشی بگیرد و یک نوع جدید ایجاد کند.
ویروس کرونا میتواند به شیوههای بیشماری تغییر کند، اما سه احتمال وجود دارد: ممکن است قابل انتقال باشد، در فرار از سیستم ایمنی بهتر عمل کند یا بدتر شود و باعث بیماری جدیتری شود.
یکی از اولین جهشها که در اواخر ژانویه ۲۰۲۰ ظاهر شده بود جهش،D۶۱۴G بود که احتمالاً پروتئین سنبلهای را که ویروس از آن برای چسباندن به سلولهای انسانی استفاده میکند تثبیت کرده و ویروس را عفونیتر میکند. این جهش به سرعت گسترده شد و جایگزین نسخه اصلی ویروس شد. با گسترش ویروس، جهشهای بیشتری ظاهر شد و باعث ایجاد انواع قابل انتقال بیشتر شد. ابتدا آلفا که حدود ۵۰ درصد از ویروس اولیه عفونیتر بود و سپس دلتا که به نوبه خود تقریباً ۵۰ درصد بیشتر از آلفا عفونیتر بود. اکنون ما اساساً درگیر سویه دلتا هستیم.
اما دانشمندان انتظار ندارند این روند برای همیشه ادامه یابد. به احتمال زیاد برخی از محدودیتهای بیولوژیکی اساسی در مورد چگونگی عفونی شدن یک ویروس خاص، بر اساس ویژگیهای ذاتی آن وجود دارد. ویروسهایی که به خوبی با انسان سازگار هستند، مانند سرخک و آنفولانزای فصلی، دائماً عفونیتر نمیشوند.
در این زمینه بخوانید:
سویههای خطرناکتر از دلتا در راه است؟
ویروس کرونا تا چه زمانی از بدن بیمار به دیگران سرایت میکند؟
جهشهای جدید تا بینهایت؟
البته هنوز کاملاً مشخص نیست که چه محدودیتهایی در انتقال وجود دارد، اما حداقل، کروناویروس جدید نمیتواند بینهایت سریع تکرار شود یا بینهایت فاصله را طی کند. انتقال بیماری مستلزم این است که یک نفر به نحوی ویروس را بیرون دهد یا سرفه کند یا ویروس را بیرون دهد و در مجاری تنفسی شخص دیگر فرود آمده و او را آلوده کند.
علاوه بر انتقال بیشتر، برخی از انواع نیز توانایی فرار از برخی از آنتی بادیهای ما را به دست آوردهاند. پادتنها، که میتوانند از ورود ویروس به سلولهای ما جلوگیری کنند، به گونه ای طراحی شدهاند که به مولکولهای خاصی در سطح ویروس چسبیده و مانند قطعات پازل در جای خود قرار میگیرند. اما جهشهای ژنتیکی در ویروس میتواند شکل آن محلهای اتصال را تغییر دهد. اگر این شکل تغییر کند اثر پادتن تولید شده تقریباً خنثی میشود چون اساساً با یک ویروس جدید مواجه خواهیم بود که سیستم ایمنی آن را تشخیص نداده است و برای مواجه شدن با آن آمادگی ندارد.
به نظر می رسد که دلتا از برخی پادتنها فرار میکند. اما انواع دیگری نیز وجود دارد، به ویژه بتا، که حتی در فرار از آنتیبادیها بهتر است.
اما با افزایش تعداد افراد دارای پادتن علیه ویروس، جهشهایی که به ویروس اجازه میدهد از کنار این پادتنها عبور کند، سختتر خواهد شد. خبر خوب این است که انواع مختلفی از پادتنها وجود دارد و بعید است یک نوع با چند جهش جدید از همه آنها فرار کند. سیستم ایمنی بدن نیز تکامل یافته است تا ترفندهای زیادی در آستین خود برای مقابله با تکامل ویروس داشته باشد. به عنوان مثال، برخی از سلولهای T سلولهای آلوده به ویروس را از بین میبرند و به کاهش شدت بیماری کمک میکنند. به گفته محققان، مجموعه سلول های T ما میتواند حداقل ۳۰ تا ۴۰ قطعه مختلف ویروسهای خانواده کووید را تشخیص دهد.
همچنین سلولهای B ارتش پادتنهای ما را تولید میکنند. حتی پس از پاکسازی عفونت، بدن مدتی سلولهای B را بیرون میکشد و عمداً جهشهای ژنتیکی کوچک را وارد میکند. نتیجه یک مجموعه بسیار متنوع از سلول های B است که مجموعهای از پادتنها را تولید میکند، که برخی از آنها ممکن است برای نوع بعدی که در راه است مطابقت خوبی داشته باشد. آنها در واقع کتابخانهای از حدسیات هستند که سیستم ایمنی بدن در مورد انواع مختلف آن در آینده دادههایی دارد. تا کنون، مطالعات نشان می دهند که پاسخ آنتی بادی، سلول T و سلول B ما در مورد SARS-CoV-۲ مطابق انتظار کار میکند.
به گفته دانشمندان، پیش بینی اینکه آیا ویروس شدیدتر میشود و اینکه آیا بیماری جدیتری ایجاد میکند یا نه، بسیار سخت است. بر خلاف قابلیت انتقال یا فرار از ایمنی، تشدید عمل ویروس مزیت تکاملی ذاتی ندارد. این یعنی ویروس هیچ علاقهای به کشتن ما ندارد. تشدید ویروس تنها در صورتی اهمیت دارد که برای انتقال مفید باشد. از آنجا که افرادی که در بیمارستان بستری هستند ممکن است کمتر از دیگران در حال انتقال ویروس باشند، برخی نظریه دادهاند که ویروسهای جدید با گذشت زمان خفیفتر میشوند.
یکی از نمونههای رایج، ویروس میکسوم است که دانشمندان استرالیایی در سال ۱۹۵۰ در تلاش برای کاهش جمعیت خرگوشهای مهاجم اروپایی آن را منتشر کردند. در ابتدا، ویروس میکسوم فوق العاده بدخیم بود و بیش از ۹۹ درصد خرگوشهایی را که آلوده کرده بود، کشت. با این حال، تنها پس از چند سال، چندین گونه تا حدودی ملایم تر ویروس ظاهر و غالب شد.
هنوز زود است بگوییم آیا ویروس های خانواده کرونا در درازمدت تغییر میکند یا خیر. مطمئناً میتوان بین شدت و انتقال بیماری تعاملی دید. انواع مختلفی که باعث میشوند افراد خیلی سریع بیمار شوند ممکن است زیاد گسترش نیابند. سپس دوباره، این ویروس قبل از بیماری شدید افراد گسترش مییابد. تا زمانی که این فرایند ادامه یابد ویروس میتواند بدون آسیب رساندن به قابلیت انتقال بیماری، شدیدتر شود.
علاوه بر این، همان چیزی که ویروس را عفونیتر و قویتر میکند تکثیر سریعتر یا اتصال محکمتر به سلولهای ما است. برخی از شواهد نشان میدهند که دلتا بیشتر از سایر انواع دیگر منجر به بستری شدن در بیمارستان میشود.
آنچه مسلم است این است که ویروسهای خانواده کرونا تکامل خود را متوقف نخواهد کرد و رقابت تسلیحاتی بین ویروس و ما تازه آغاز شده است. ما در چند دور اول شکست خوردیم، زیرا اجازه میدادیم ویروس بدون کنترل گسترش یابد، اما هنوز سلاحهای قدرتمندی برای مبارزه داریم. مهمترین آنها واکسنها هستند که با سرعت بیسابقهای تولید شدهاند. به نظر میرسد که واکسنهای کرونا از واکسنهای آنفولانزا تا به حال موثرتر بودهاند.
منبع: The New York Times
