تینا مزدکی_ در حالی که شورای عالی فضای مجازی همواره یکی از ارکان تصمیم‌سازی‌های کلان در حوزه اینترنت کشور به شمار می‌رود، لایحه بحث‌برانگیز «مقابله با انتشار محتوای خبری خلاف واقع در فضای مجازی» بدون طرح و بررسی در این شورا تدوین و با دو فوریت راهی مجلس شد؛ موضوعی که حتی با واکنش عزت‌الله ضرغامی، عضو همین شورا، مواجه شد. ضرغامی صراحتاً اعلام کرده بود که این لایحه پیش از ارائه به دولت و مجلس می‌بایست در شورای عالی فضای مجازی به بحث گذاشته می‌شد.
هم‌زمان، برخی چهره‌های دولتی نیز مخالفت علنی خود را با این لایحه اعلام کردند. احسان چیت‌ساز، معاون وزیر ارتباطات، در واکنشی صریح در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «لایحه‌ای که ادعای مقابله با دروغ دارد، در عمل به موتور دروغ‌سازی تبدیل می‌شود.»
اما اکنون ورق برگشته است. در جلسه امروز هیات دولت، استرداد این لایحه به تصویب رسید. سخنگوی دولت با اعلام این خبر گفت که رئیس‌جمهور بر شنیدن صدای مردم، کارشناسان و جامعه مدنی تأکید داشته و دارد؛ تصمیمی که نشان می‌دهد مطالبات عمومی، نقدهای تخصصی و نگرانی‌های جامعه در خصوص آزادی گردش اطلاعات و وضعیت اینترنت، در نهایت اثرگذار بوده‌اند.
با اینحال عنوان شدن این لایحه بحث‌برانگیز در مجلس، آن‌هم در شرایطی که همچنان نگرانی اقشار مختلف جامعه و کسب‌وکارها در خصوص وضعیت اینترنت وجود دارد، بار دیگر به دغدغه‌های موجود دامن زده است. در گفت‌وگو با جلال رشیدی‌کوچی نماینده مجلس یازدهم در یولن، به بررسی بیشتر این لایحه پرداختیم.
محتوای طرح صیانت را با ظاهری جدید به مجلس فرستادند
رشیدی کوچه در پاسخ به این پرسش که چطور می‌شود لایحه‌ای با این سطح از اهمیت بدون هماهنگی با شورای عالی فضای به مجلس ارسال شود، گفت:«آن‌گونه که بنده از ماجرا برداشت کرده‌ام، این لایحه به‌صورت مشترک میان قوه قضاییه و دولت تهیه شده است. متأسفانه، به نظر می‌رسد بدون اطلاع دقیق از جزئیات یا تبعات آن، از سوی وزیر محترم دادگستری در هیئت دولت مطرح شده و سپس بدون بررسی دقیق ابعاد مختلف آن، با قید دو فوریت به مجلس ارسال شده است. آن طور که من متوجه شدم در این روند، نوعی شیطنت رخ داده است. در حال حاضر نیز برخی دوستان ما در دولت که با آن‌ها در ارتباط هستیم، نسبت به این موضوع ناراضی و معترض‌اند. حتی شنیده‌ام که آقای رئیس‌جمهور نیز در ابتدا اطلاع دقیقی از جزئیات این لایحه نداشته‌اند و پس از بالا گرفتن حساسیت‌ها در فضای رسانه‌ای، ایشان نیز پیگیر این موضوع شده‌اند.»
او تاکید کرد:«نکته جالب اینجاست که دو فوریت این لایحه با رأی بالایی در مجلس به تصویب رسیده و امروز نیز شاهد هستیم که فردی مانند آقای شریعتمداری از آن دفاع می‌کند و طبق معمول، منتقدان لایحه را مورد لطف قرار می‌دهد.»
این لایحه چیزی جز حمله به «اتحاد ملی» نیست
او معتقد است که چنین لایحه‌ای، ادامه همان طرح موسوم به «صیانت» است و در این باره توضیح داد:« یعنی جریانات وابسته به جبهه پایداری و طیف تندروها، که در مجلس پیشین نتوانستند طرح صیانت را به سرانجام برسانند، اکنون با تغییر عنوان و کم‌وزیاد کردن بندهایی از آن، عملاً همان محتوا را در ظاهری جدید این بار در دولت چهاردهم به دست دولت آقای دکتر پزشکیان به مجلس فرستاده‌اند و به نظر می‌رسد مسیر مدنظر خود را پیش می‌برند. من این هشدار جدی را می‌دهم که اگر این لایحه به کمیسیون‌های تخصصی مجلس برسد، کمیسیون‌هایی نظیر کمیسیون فرهنگی و کمیسیون قضایی با توجه به ترکیب افراد حاضر در آن‌ها، از جمله آقایان رسایی، ثابتی و آقای تهرانی که همواره دنبال چنین مباحثی بوده‌اند، نتیجه‌ای که از آن حاصل خواهد شد کاملاً متفاوت و نگران‌کننده خواهد بود. چیزی که الان وجود دارد هم بد است، اما آنجا چیزی از این لایحه درست می‌کنند که واقعا می‌تواند ضرر بزند.»
این عضو مجلس یازدهم همچنین در پاسخ به این پرسش که محصول نهایی این تصمیم چه چیزی خواهد بود گفت:«مطرح کردن چنین مسائلی، آن‌هم در شرایط فعلی کشور پس از جنگ، در حالی که همه دم از حفظ اتحاد و همبستگی ملی می‌زنند و با مشکلات جدی‌تری همچون قطعی آب و برق، گرانی‌های مداوم و بحران‌های معیشتی روبه‌رو هستند، به نظر من چیزی جز حمله کردن به اتحاد ملی نیست و آقایان باید کلاهشان را کمی بالاتر بگذارند.»
او همچنین با تاکید بر این موضوع که حتی نمی‌توان به‌روشنی تشخیص داد این لایحه با چه نیتی به‌صورت ناگهانی مطرح شده است، گفت:« اگرچه از ذکر نام افراد معذورم، اما براساس اطلاعاتی از منابع کاملا مطلع در بدنه دولت به این نتیجه رسیدم که بسیاری از مسئولان حتی به این لایحه توجه کافی نکرده‌اند و از کنار آن به‌راحتی عبور کرده‌اند، بی‌آنکه به حساسیت‌های موجود توجه نشان دهند. این وضعیت، به نظر من، بسیار نگران‌کننده است و می‌تواند در آینده پیامدهای جدی به همراه داشته باشد.»
اکثریت اعضای شورای عالی فضای مجازی، نگاه مثبتی به این لایحه داشتند
او همچنین در پاسخ به این پرسش که شورای عالی فضای مجازی در چنین تصمیماتی چه نقشی دارد، گفت:«مطابق آنچه در قانون آمده، سیاست‌های کلی و خط‌مشی‌های اصلی فضای مجازی کشور، به‌ویژه در حوزه‌هایی نظیر فیلترینگ و محدودسازی دسترسی، را باید شورای عالی فضای مجازی تعیین کند. اما این که راجع به این موضوع در شورا صحبتی نشده است ممکن است نشان‌دهنده این باشد که اکثریت اعضای شورای عالی فضای مجازی، که ترکیب‌شان برای ما روشن است، نگاه مثبتی به این لایحه داشته‌اند و از همین رو، نه آن را در دستور کار قرار داده‌اند و نه اعتراضی نسبت به آن ابراز کرده‌اند. در نتیجه، به‌نظر می‌رسد همان جریانی که در مجلس پیشین، طرح صیانت را مطرح می‌کرد، این‌بار با تغییر شکل، همان اهداف را در قالب یک لایحه پیگیری می‌کند. فقط تفاوت اساسی میان این این بود که قبلی در قالب “طرح” و این یکی در قالب “لایحه” به جریان افتاده است.»
او همچنین با توجه به اظهارنظر عزت الله ضرغامی گفت:« به نظر می‌رسد که این لایحه اصلا به شورای عالی فضای مجازی نرسیده است. حرف آقای ضرغامی درست است؛ چراکه قاعده و اصول صحیح این بود که چنین موضوعی ابتدا در شورای عالی فضای مجازی مطرح شود. اما آنچه در عمل دیدیم، ارائه ناگهانی و فوری این لایحه بود که ظرف تنها چهار یا پنج روز آماده می‌شود و با قید دو فوریت به مجلس ارسال می‌شود. در نهایت نیز مجلس، و مشخصاً همان نمایندگانی که پیش‌تر به آن‌ها اشاره کردم، این لایحه را با رأی بالا در اولویت قرار داده و دو فوریت آن را تصویب کرده‌اند.»
کوچی همچنین بر این باور است که اگر این لایحه در شورای عالی فضای مجازی هم مورد بحث قرار می‌گرفت نتیجه متفاوتی از آن حاصل نمی‌شد.
کسانی هستند که نمی‌گذارند فیلترینگ برداشته شود
او در ادامه و در پاسخ به این پرسش که رئیس‌جمهور باید چه اقدامی برای رفع فیلترینگ انجام دهد، گفت:« من شخصاً نمی‌پذیرم که بگوییم قدرت لازم را ندارند. به هر حال، مسئولیت عمده در این زمینه بر عهده دولت است و نمی‌توان گفت که رئیس‌جمهور یا وزرا اراده دارند ولی نمی‌توانند آن را اجرایی کنند. اگر واقعاً آقای پزشکیان با فیلترینگ مخالف هستند، باید صراحتاً در رسانه ملی حاضر شده و خطاب به مردم اعلام کنند که قصد دارند این فیلترینگ را بردارند اما کسانی هستند که نمی‌گذارند. اما تاکنون چنین موضع شفافی اتخاذ نشده است.»
اکنون وقت پایان دادن به فیلترینگ است
او در پاسخ به این پرسش که آیا اساساً راهکاری برای ایجاد اجماع جهت بازتعریف سیاست‌های اینترنتی وجود دارد گفت:«بله، راهکار وجود دارد. اما آنچه اهمیت دارد، وجود اراده سیاسی برای تحقق این اجماع است؛ اراده‌ای که به نظر می‌رسد هنوز شکل نگرفته است. من شخصاً به این نتیجه رسیده‌ام که اگر اراده‌ای برای اصلاح وجود داشت، تاکنون اقدامات مؤثری انجام شده بود. برای مثال، در همین شرایط بحرانی اخیر، با وجود فضای جنگی که بر کشور حاکم شد، بسیاری از جوانان و مردم، که حتی شاید در نگاه برخی مسئولان، همسو و همراه نبودند، با تمام توان وارد میدان شدند. آن‌ها در پلتفرم‌هایی مثل توییتر، اینستاگرام و تلگرام، جانانه وارد شدند، روشنگری کردند و به نفع کشورشان جنگیدند؛ گرچه این جنگ در بستر سایبری و فضای مجازی صورت گرفت. اما ما می‌بینیم که متاسفانه آقایان حتی این را هم نمیبینند. به نظرم باید کمی کلاهشان را بالاتر بگذارند و نگاه‌شان را اصلاح کنند تا این موضوعات را بهتر ببینند.»
او در پایان تاکید کرد که این وضعیت به ضرر تصمیم‌گیران است و گفت:« امیدوارم مسئولان به نقطه‌ای برسند که فیلترینگ را بردارند، فضای مجازی را باز کنند و اجازه دهند که مردم در بستری آزاد فعالیت کنند. ما در جنگ دیدیم که عکس بسیاری از ادعاهای گذشته آقایان رخ داد و به نظر من اکنون دیگر وقت پایان دادن به فیلترینگ است.»
۲۲۷۳۲۳
