گروه یولن زندگی – گرما در روزهای اخیر در کشور مان افزایش‌یافته و بنا بر پیش‌بینی‌ها این میزان دما طی نیمه دوم تیر تا مرداد نواحی مختلف ایران را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
بروز گرما درست مانند آلودگی هوا برای افراد به‌ویژه گروه‌های سنی حساس و مبتلا به عوارض قلبی و کودکان خطرناک است. بارزترین خطر امواج گرما برای سلامت عمومی خطر گرمازدگی است، به‌ویژه برای کسانی که در محیط باز کار می‌کنند مانند کشاورزان و کارگران ساختمانی؛ اما این تنها خطر امواج گرما برای سلامت عمومی نیست. گرمازدگی یک بیماری تهدیدکننده است که ممکن است حتی منجر به مرگ افراد شود. ازاین‌رو، با دکتر سید محسن افخمی، پزشک عمومی و متخصص بیماری‌های داخلی درباره علل و عوارض گرمازدگی به گفت‌وگو پرداختیم.
چرا دچار گرمازدگی می‌شویم؟
دکتر افخمی در پاسخ به این سوال می‌گوید: «بدن ما در یک محدوده دمایی خاص توانایی بهترین کارکرد و عملکرد را دارد و چنانچه دمای بدن ما از یک حدی کمتر یا بیشتر شود، عملکرد و فرایندهای بدن دچار اختلال می‌شود. دمای طبیعی بدن 37 درجه است و اگر مقدار این دما از 37.8 درجه افزایش پیدا کند، ما می‌گوییم فرد دچار تب شده است. اگر چنانچه دمای بدن به 40 درجه برسد و مکانیزم‌های بدن نتوانند این دما را کاهش دهند اتفاقاتی در بدن رخ می‌دهد که اصطلاحاً به این اتفاقات گرمازدگی گفته می‌شود؛ بنابراین، گرمازدگی زمانی ایجاد می‌شود که بدن ما توانایی خود در تنظیم دما را از دست می‌دهد و نمی‌تواند دمای بدن را در محدوده طبیعی نگه دارد، در این حالت گرمازدگی اتفاق می‌افتد.»
این متخصص بیماری های داخلی با اشاره به عوامل گرمازدگی می‌گوید: «عوامل محیطی شامل افزایش دمای بدن به دلیل گرمای محیط (همان اتفاقی که در روزهای گرم تابستان می‌افتد)، کار کردن و ورزش در محیط باز و پر رطوبت، کم‌آبی، فقدان جریان هوا، قرار گرفتن در معرض نور خورشید – به‌ویژه در روزهای گرم بین ساعت 10 صبح تا 4 بعدازظهر، حضور در جمع‌های گرم و شلوغ مثل کنسرت، مهمانی، تئاتر و… از جمله عواملی هستند که منجر به گرمازدگی می‌شود.»
عوارض گرمازدگی در قسمت‌های مختلف بدن
گرمازدگی عوارض و مشکلات متفاوتی در قسمت‌های مختلف بدن به‌جا می‌گذارد: «بالا رفتن دمای بدن، خشکی یا مرطوب شدن پوست، قرمزی یا حالت داغی پوست، از بین رفتن مکانیزم‌های کنترلی و تنظیمی بدن، گرفتگی عضلات، بی‌حالی و ضعف، اختلالات مربوط به سطح هوشیاری، سردرد، بالا رفتن ضربان قلب، حالت تهوع و استفراغ و ایجاد علائم توهم، هذیان، کما و حتی مرگ می‌تواند در نتیجه گرمازدگی اتفاق بیفتد.»
خطر سکته گرمایی با گرمازدگی
دکترافخمی می‌گوید گرمازدگی در یک تقسیم‌بندی دارای چهار مرحله است: «مرحله اول، غش گرمایی است که فرد به دلیل دمای بالا، از دست دادن رطوبت، کم شدن آب بدن و افت فشارخون دچار بیهوشی می‌شود. در مرحله دوم بدن در پاسخ به بیهوشی و غش گرمایی، مکانیزم‌های تنظیمی‌اش فعال می‌شود ولی به دلیل اینکه این مکانیزم‌ها کافی نیستند فرد نمی‌تواند شرایط را تحمل کند، در نتیجه دچار گُرگرفتگی و گرفتگی عضلات به‌خصوص در ناحیه پا می‌شود که اصطلاحاً به آن گرما گرفتگی یا گُرگرفتگی می‌گویند. مرحله سوم، گرمازدگی است که فرد از شدت گرما دچار اختلالات عملکرد اندام‌ها، سردرد، تهوع و استفراغ شدید می‌شود. مرحله چهارم، سکته گرمایی و شدیدترین حالت گرمازدگی است و زمانی رخ می‌دهد که ارگان‌های حیاتی بدن دچار افت و اختلال عملکرد، توهم و التهاب مغز، اختلال عملکرد قلب و زیستی می‌شود و حتی ممکن است فرد جانش را از دست بدهد.»
علائم سکته گرمایی
در شرایطی که فرد دچار سکته گرمایی می‌شود، عمدتاً برخی علائم خیلی واضح هستند: «افزایش دمای بدن بیش از 40 درجه، سرعت ضربان قلب، تنفس‌های سطحی و کم‌عمق، داغ شدن پوست، سردرد، خستگی، سرگیجه، ضعف عضلانی به‌خصوص در ناحیه اندام تحتانی و پاها، تیره و پررنگ شدن ادرار، هذیان، گیجی، کما و حتی مرگ می‌تواند از علائم سکته گرمایی باشد.»
دکتر افخمی ادامه می‌دهد: «سکته گرمایی با سکته قلبی و مغزی متفاوت است. در سکته قلبی، قلب و در سکته مغزی، مغز آسیب می‌بیند اما در سکته گرمایی به دلیل گرما، بالا رفتن دمای بدن و عدم توانایی‌های بدن در کنترل دما ارگان‌های حیاتی مثل قلب و مغز آسیب می‌بینند و عملکردشان را از دست می‌دهند، در این حالت ممکن است فرد جانش را از دست بدهد یا آسیب‌های غیرقابل‌برگشت در این ارگان‌ها اتفاق بیفتد؛ به همین دلیل توصیه می‌کنم گرمازدگی را جدی بگیرید زیرا گرمازدگی درمان‌نشده می‌تواند به‌سرعت به مغز، قلب، کلیه‌ها و ماهیچه‌ها آسیب برساند و منجر به سکته گرمایی شود.»
خطر گرمازدگی برای کودکان و افراد مسن
هرکسی ممکن است دچار گرمازدگی شود اما برخی افراد بیشتر در معرض خطر هستند: «نوزادان و کودکان به‌خصوص کودکان زیر 4 سال و افراد مسن به‌خصوص افراد بالای 65 سال بیشتر در معرض گرمازدگی قرار می‌گیرند چون سیستم‌های کنترل‌کننده بدن در کودکان و افراد مسن ضعیف عمل می‌کند و این شرایط در افراد مسن به دلیل مصرف برخی از داروها مثل داروهای فشارخون، ادرارآور و آرام‌بخش بیشتر اتفاق می‌افتد.»
راهکارهایی برای پیشگیری از گرمازدگی
به گفته این متخصص بیماری داخلی برای جلوگیری از گرمازدگی لازم است به این نکات توجه شود:
-لباس‌های نخی، گشاد و رنگ روشن پوشیده شود.
-به‌منظور جلوگیری از تابش مستقیم نور خورشید از وسایلی مثل چتر، عینک، نقاب، ضد آفتاب به‌خصوص ضد آفتاب‌های دارای حداقل spf15 استفاده شود.
-از مصرف الکل، کافئین و نوشیدنی‌های گازدار خودداری شود زیرا این موارد سیستم تنظیم دمای بدن را دچار مشکل می‌کنند.
-آب زیاد بنوشید و توجه کنید که لزوماً آب‌خنک مانع از گرمازدگی نمی‌شود؛ حتی آب گرم و مناسب با دمای محیط هم مانع از گرمازدگی می‌شود زیرا حجم در گردش را تأمین می‌کند و با تبخیر از سطح پوست مقدار زیادی دما از سطح بدن خارج می‌شود.
-سعی کنید خنک بمانید و در محیط‌های سربسته و سایه قرار بگیرید.
-تا حد امکان در خانه بمانید و سعی کنید زمانی از خانه خارج شوید که آفتاب وجود نداشته باشد.
-در فصول گرم کمتر کارهای سنگین انجام دهید.
دکترافخمی توصیه می‌کند: «مدت‌زمان قرارگیری در آفتاب را به حداقل برسانید و در فصول تابستان به‌هیچ‌عنوان داخل خودرویی که شیشه‌هایش بالا است و در معرض آفتاب قرار دارد، نمانید زیرا قرار گرفتن در یک محیط کاملاً بسته و بدون تهویه مناسب منجر به گرمازدگی می‌شود و ممکن است فرد آسیب‌های خیلی سریع و جدی ببینید. همچنین آفتاب به دلیل اشعه اولتراویوله و طول‌موج‌های خاصی که دارد ممکن است باعث ایجاد سرطان‌های خاص پوستی شامل SCC یا BCC در سطح پوست شود؛ درنتیجه باید از قرار گرفتن در معرض این اشعه‌های خودداری کنید و خودتان را کمتر در معرض نور خورشید قرار دهید.»
باوری غلط درباره عرق کردن
این متخصص داخلی در پایان تأکید می‌کند: «اینکه بعضی‌ها می‌گویند یکی از دلایل تأثیر ورزش بر لاغری تعریق است و با این تصور در ایام تابستان پیاده‌روی می‌کنند تا با تعریق لاغر شوند، کاملاً غلط است. عرق کردن باعث لاغری نمی‌شود و برای لاغر شدن ورزش مناسب است اما به شرطی که این کار در شرایط مناسب با مصرف مایعات فراوان و تحت نظر پزشک متخصص انجام شود. دقت کنید ورزش کردن در روزهای گرم تابستان به‌هیچ‌وجه باعث لاغری نمی‌شود و عوارض جبران‌ناپذیری را بر روی کلیه، قلب و مغز از خود به‌جای می‌گذارد.»
