گروه یولن زندگی – پس از دو سال تعطیلی مدارس و برگزاری کلاس‌های آنلاین، امسال با کاهش کرونا و اجرای تصمیم بازگشایی مدارس، محصولات لوازم‌التحریر مخاطبان بیشتری پیداکرده است. مهر امسال برخلاف سال‌های گذشته رنگ و بوی دیگری دارد؛ دانش آموزان از اینکه می‌توانند پس از دو سال از قاب تلفن‌همراه و تبلت خارج و در مدرسه حاضر شوند، خوشحال‌اند اما این شادی برای بسیاری از خانواده‌ها با دلواپسی‌های فراوانی همراه است. التهاب بازار و نوسانات قیمت ازیک‌طرف، توقع بالای کودکان و نوجوانان در خرید لوازم‌تحریر فانتزی و گران‌قیمت از طرف دیگر شیرینی این ایام را به کام خانواده‌ها تلخ کرده و روزهای پراضطرابی را برای آن‌ها به ارمغان آورده است. طبق معمول فقدان نظارت دستگاه‌های مسئول باعث شده بازار نوشت‌افزار در رکود قرار بگیرد اما توقع بالای کودکان و گرایش به خرید لوازم فانتزی موضوعی است که در این گزارش به بررسی آن می‌پردازیم.
بچه‌ها و دنیای فانتزی ها
کودکان و نوجوانان امروزی با دهه قبل قابل‌مقایسه نیستند؛ بچه‌های دهه 60 و اوایل دهه 70 با بازگشایی مدارس نهایت چیزی که می‌خریدند یک جفت کفش نو بود و لوازم‌التحریر هم در حد رفع نیاز تهیه می‌شد؛ دفترهایی که اغلب کاهی بود و مدادهایی که تا رسیدن به انتها و در نهایت با استفاده از سرمدادی باید استفاده می‌شد. آن روزها دفترهای فانتزی، مدادتراش‌های دستی و جامدادی‌های تراش‌دار و خاص برای بچه پولدارها بود اما امروز دیگر فرق چندانی بین قشر پولدار و کم‌درآمد نیست، مهم این است که کودکمان دلش لوازم‌التحریر فانتزی می‌خواهد! اما واقعاً دلیل گرایش کودکان به لوازم‌تحریر تجملی و فانتزی چیست؟
دکتر فاطمه قاسم‌زاده، روانشناس و پژوهشگر عرصه روانشناسی کودک در گفت‌وگو با یولن می‌گوید: «کودکان به‌صورت طبیعی زیبایی و شادی را دوست دارند و تصاویر زیبا ناخودآگاه به آن‌ها انگیزه می‌دهد. به‌عنوان‌مثال، اگر دانش‌آموزی دفتری داشته باشد که روی جلد آن تصویری از طبیعت مثل درخت، گل، حیوانات زیبا و…باشد، آن را بیشتر از یک دفتر ساده دوست دارد و این امری طبیعی است اما توجه آن‌ها به لوازم‌التحریر تجملی بیشتر ناشی از تأثیر خانواده، دوستان و شرایط دیگر است و حتی ممکن است خود بچه‌ها لوازم‌التحریر فانتزی و تجملی را دوست نداشته باشند وبرای اینکه از قافله عقب نمانند این انتخاب‌ها را انجام دهند لذا اینجاست که نقش خانواده و جامعه مصرفی مشخص می‌شود.»
تأثیر نقاشی ها بر ذهن کودکان
امروزه بچه‌ها برای انتخاب لوازم‌التحریر انتخاب‌های متنوع و رنگارنگی دارند. در پشت ویترین مغازه‌های لوازم‌التحریری انواع و اقسام نوشت افزار با تصاویر مختلف از شخصیت‌های کارتونی، طبیعت و چهره‌های محبوب به چشم می‌خورد اما گاهی در این خصوص شاهد چاپ تصاویر شخصیت‌های منفی و خشن بازی‌های کارتونی بر روی این لوازم هستیم؛ قاسم‌زاده دراین‌باره می‌گوید: «چنین تصاویری می‌تواند به‌مرورزمان بر ذهن کودک تأثیر منفی گذاشته و به الگوهای رفتاری نامناسبی در رفتار، پوشش و طرز صحبت کردن کودک تبدیل شوند. از طرف دیگر، تصاویر تیره، غم‌انگیز و ترسناک نیز برای کودکان مناسب نیست.»
وی اظهار می‌کند: «اگر طراحی‌های لوازم‌التحریر دانش آموزان به معنای واقعی زیبا باشد و بیشتر از طبیعت الهام گرفته باشد نه‌تنها زیان‌هایی برای آن‌ها ندارد بلکه سبب علاقه‌مندی آن‌ها به طبیعت و درنتیجه احترام و حفظ محیط‌زیست می‌شود و مشکلاتی را برای آن‌ها نه در آینده و نه در حال ایجاد نمی‌کند.»
ضرورت توجه به هویت ملی در خرید لوازم‌التحریر
دکتر طاهره همیز کارشناس تربیتی و عضو هیئت‌علمی دانشگاه با اشاره به اهمیت انتخاب گزینه‌های مناسب برای فرزندان به یولن می‌گوید: «انتخاب لوازم‌التحریر فانتزی توسط دانش آموزان پشتوانه دارد؛ کشورهای غربی سالهاست که از طریق کارتون، فیلم، سریال و حتی بازی‌های یارانه‌ای برای انحراف افکار کودکان تلاش می‌کنند؛ به همین دلیل تصاویر شخصیت‌های کارتونی خارجی موردعلاقه کودکان باعث تداعی خاطرات برای آن‌ها شده و به همین دلیل کودکان گرایش بیشتری به انتخاب این‌گونه لوازم‌التحریر پیدا می‌کنند.»
این کارشناس تربیتی ادامه می‌دهد: «متأسفانه ما در رقابت با غرب سعی نکردیم سریال‌ها و کارتون‌های جذابی از اسطوره و قهرمانان کشور خودمان بسازیم. چرا فکر می‌کنیم با ساخت این‌گونه سریال‌ها و کارتون‌ها کودکان جذب نمی‌شوند؟! سریال یوسف پیامبر به عنوان یک الگوی موفق توانست حتی رده سنی کودکان را به خود جذب کند و کشورهای زیادی ازجمله کشورهای عربی به خاطر ساخت یک ارزش تاریخی احترام خاصی برای ایران قائل شدند. بنابراین، ما باید با تهیه فیلم، کارتون و حتی قصه گفتن نمادها، اسطوره‌ها و قهرمانان ملی کشورمان را در ذهن کودکان پررنگ کنیم و دراین‌بین با خرید لوازم‌التحریر منقش به تصاویر اسطوره‌ها و قهرمانان اسلامی و ایرانی مدافع ارزش‌های دینی و ملی خودمان باشیم.»
واکنش مناسب والدین در برابر زیاده‌خواهی کودک
دکتر فاطمه قاسم‌زاده می‌گوید زیاده‌خواهی کودکان در خرید لوازم‌التحریر طبیعی نیست: «زیاده‌خواهی کودکان ناشی از بی‌توجهی وبی نظمی آن‌ها در استفاده از این وسایل است که این بی‌توجهی ناشی از این است که نحوه استفاده از نوشت‌افزار به کودکان آموخته نشده و این نشان می‌دهد که کودکان و نوجوانان ما در بسیاری از موارد از آموزش‌های لازم برخوردار نمی‌شوند لذا واکنش مناسب والدین به این کودکان، آموزش مناسب و الگویی است که کودک در خانواده با آن روبرو می‌شود.»
این روانشناس کودک یکی دیگر از راه‌های مقابله با زیاده‌خواهی کودکان را ارتباط والدین با مدارس دانست و افزود: «والدین باید با مدرسه ارتباط داشته باشند تا بااطلاع از برنامه‌های درسی کودکان متوجه شوند که فرزندشان چه میزان دفتر و نوشت‌افزار نیاز دارد. اگر کودکان و نوجوانان بدانند که والدین با مدرسه ارتباط دارند و از میزان نیازهای آنان به لوازم‌التحریر اطلاع دادند کمتر زیاده‌طلبی می‌کنند.»
وی ادامه می‌دهد: «متأسفانه هم آهنگی بین مدرسه و خانواده کم است ویکی از دلایل آن به‌ویژه در مدارس دولتی ناهماهنگی خانواده و مدرسه در ارتباط با مسائل مختلف است و این تفاوت فرهنگی به ضرر دانش آموزان تمام می‌شود.»
تشویق مدارس به استفاده از نوشت افزار ایرانی
دکتر طاهره همیز ممنوعیت مدارس در استفاده از لوازم‌التحریر باشخصیت‌های کارتونی خارجی را روشی مؤثر در کم‌رنگ شدن نوشت‌افزارهای غربی و ترویج و اشاعه فرهنگ اسلامی-ایرانی می‌داند و می‌گوید: «با توجه به اینکه کودکان به‌خصوص دبستانی‌ها دوست دارند که مورد تشویق قرار بگیرند لذا ترغیب مدارس به استفاده از لوازم‌التحریر با نماد و نشانه‌های قهرمانان و اسطوره‌های ایرانی می‌تواند تأثیر مثبتی در گرایش کودکان به انتخاب لوازم‌التحریر ساده و ایرانی داشته باشد. از طرف دیگر، ممانعت استفاده از نوشت‌افزارها با نماد شخصیت‌های خارجی در سطح مدارس می‌تواند والدین را در مورد اثرات منفی استفاده از این محصولات توجیه و آگاه کند.»
