رئیس سازمان جهاد دانشگاهی: هویت نظامی و مولانا قابل مصادره نیست

به گزارش خبرنگار کتاب و ادبیات یولن، آیین بزرگداشت حکیم نظامی گنجوی با حضور اساتید برجسته حوزه ادبیات و زبان فارسی صبح امروز شنبه ۲۱ اسفندماه در دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران برگزار شد.

حامد علی‌اکبرزاده رئیس سازمان جهاد دانشگاهی با بیان اینکه هویت ایرانی اسلامی در طول ۱۴ قرن با یکدیگر ممزوج شده و هویت ایرانی ما را ساخته است گفت: بی توجهی به مفاخر، دلیل مصادره هویت مفاخر ایرانی است.

وی افزود: در مورد بروز مسائل هویتی مفاخر کشورمان که اخیراً باعث تعارض شده است دو دلیل را می‌توان برشمرد. اول اینکه غیرایرانی‌ها به دنبال مصادره هویت ما هستند و دوم اینکه خودمان هم نسبت به مفاخر ملی و هویتی‌مان بی‌توجه شده‌ایم و حتی نمی‌خواهیم از سنت قوی و سرشار کشورمان برای معناسازی استفاده کنیم.

آثار نظامی، مولانا، فردوسی سرشار از معنا و هویت است

علی اکبرزاده با اشاره به اینکه وقتی از حیث معنا با آثار نظامی، مولانا، فردوسی و دیگر حکمای ایرانی برخورد می‌کنیم، سرشار از معنا و هویت است اما آنچه باید مورد توجه بیشتر قرار گیرد شکل، فرم و صورت است که تعیین‌کننده نیاز امروز ما از این آثار است.

رئیس سازمان جهاد دانشگاهی با تأکید بر اینکه مادامی که نتوانیم از نظامی، مولانا و حکمای ایرانی صحبت کنیم، نخواهیم توانست از معنا و هویت ملی‌مان دفاع کنیم افزود: مصادره کردن مفاخر ملی ایرانی با استفاده از قدرت رسانه‌ای است که البته ما هم برای تثبیت‌سازی این هویت تلاشی نکرده‌ایم.

هویت نظامی و مولانا قابل مصادره نیست

وی با بیان اینکه جهان زبان فارسی و زبان عربی، فرسنگ‌ها دور از آن چیزی است که زبان ترکی استانبولی می‌سازد اظهار اشت: عمده آثار نظامی و مولانا به زبان فارسی سروده شده و کسی نمی‌تواند آن‌ها را مصادره کند و حتی اگر به کمک رسانه‌ها در مدت زمانی تلاش کنند هویت این مفاخر را نفی کنند، موفق نخواهند شد.

علی اکبرزاده در پایان با تأکید بر اینکه ما باید با فرم و قالب به هویت و محتوای تاریخی کشورمان حد بزنیم افزود: خانه کتاب و ادبیات، اساتید و هنرمندان کشور باید با استفاده از زیباسازی فرم و قالب، محتوای مناسب تولید کنند تا براساس آن بتوان فیلم و دیگر آثار فرهنگی را تولید کرد. 

غفلت از مفاخر به جاعلان برای ساختن شناسنامه فرصت می‌دهد

در ادامه این مراسم محمدرضا ترکی، دانشیار دانشگاه تهران با اشاره به ظهور غیرت علمی که در دانشگاه‌ها و مراکز فرهنگی کشور در حمایت از مفاخر ملی به راه افتاده است گفت: نمود این حرکت از طرف دانشگاه‌ها ارزشمند و امیدوارانه است.

وی در ادامه افزود: کثرت مفاخر در کشور باعث شده در برخی موارد از جایگاه آنان غافل شده و توجه کافی نداشته باشیم که این وضع فرصتی برای جاعلان هویت را فراهم می‌کند تا به دنبال ساختن شناسنامه برای مفاخر ملی ما باشند.

جعل هویت مفاخر ناشی از ضعف فرهنگ و بی‌تاریخی ما است

این دانشیار دانشگاه تهران با بیان اینکه یکی از دلایل لزوم مقابله با جعل هویت مفاخر ملی، کتمان واقعیت‌های تاریخی است اظهارداشت: جعل هویت مفاخر ناشی از ضعف فرهنگ و بی‌تاریخی ما است که گروهی را همانند قوم عرب در زمان جاهلیت وادار به جعل هویت مردگان به نام خود می‌کند، پس باید با تمام قدرت با آن مبارزه کرد و اجازه ندهیم با استفاده از ابزار رسانه و تبلیغات، مفاخر ملی ایرانی را جعل کنند.

ترکی با تأکید بر اینکه نظامی در چارچوب یک ملت یا یک قوم نمی‌گنجد بیان داشت: امثال نظامی و مولانا فراملیتی هستند و این ستم است که بخواهیم آنان را در مرزهای یک کشور حبس کنیم اما در جایی که موضوع تغییر هویت تاریخ مطرح می‌شود، باید پیشگیری کرد.

فرهنگ ایرانی را چگونه باید شناخت؟

این دانشیار دانشگاه تهران با بیان اینکه مرزهای ایران زمین در طول تاریخ بسیار گسترده بوده و هویت ایرانی از چین تا شرق و غرب را در برمی‌گرفته است بیان داشت: هر جا که سه عامل و معیار زبان، تاریخ و خاطره مشترک با فرهنگ ایرانی وجود داشته باشد، متعلق به فرهنگ ایرانی است و تعیین هویت براساس نقشه سیاسی فعلی کشور ایران برای قضاوت درباره هویت مفاخری که در اینجا مدفون نیستند، کار درستی نیست.

وی در پایان با تأکید بر اینکه ما به دنبال دعوای کودکانه در به اثبات رساندن هویت مفاخر ملی کشورمان نیستیم افزود: خطر انکار مفاخر ملی ایرانی توسط دیگران چندان اهمیتی ندارد و خطر اصلی زمانی بروز پیدا می‌کند که خودمان از هویت ملی و شناساندن مفاخری همچون حکیم نظامی غافل شویم.

کشف اطلاعات جدید از حکیم نظامی باتوجه به نسخه‌ای از متن مخزن‌الاسرار

تقی پورنامداریان، استاد پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی به مناسبت بزرگداشت حکیم نظامی در دانشگاه تهران پیامی صادر کرد که متن کامل آن به این شرح است: با آن که نظامی یکی از چند شاعر بزرگ ایران و بزرگ‌ترین شاعر داستان‌سرای ایران است. چاپ علمی و انتقادی قابل توجهی در ایران از ۵ منظومه او که به خمسه مشهور است، به عمل نیامده و تنها چاپ انتقادی و علمی آثار او زیرنظر «برتلس» در فرهنگستان علوم شوروی آذربایجان صورت گرفته است.

نسخه ۷۶۳ پاریس را اساس قرار داده‌ و اشاره شده که آن را به ندرت تغییر داده‌اند اما این چاپ نیز اشکالات فراوان دارد از جمله اینکه برخلاف سخن «برتلس» مصحح مخزن‌الاسرار، عبدالکریم علی‌اوغلی علیزاده در بسیاری موارد با توجه به نسخه‌های دیگر و اعتماد به متن و معنی چاپ، متن را تغییر داده است. وی همچنین در دادن نسخه‌ها، دقت لازم را نکرده، در تغییر متن زیاده‌روی‌های نالازم به خرج داده و نیز متن، فاقد هر شرح و فهرستی است.

چاپ ثروتیان عیناً‌ همین چاپ فرهنگستان علوم شوروی است، تنها تفاوت آن این است که با حروف چاپی، چاپ شده و در موارد نادر، متن را با توجه به نسخه‌ای از قرن نهم تغییر داده است که البته صحت آن‌ها مشکوک است. بنابراین می‌توان مخزن‌الاسراری که ما تصحیح و شرح کرده‌ایم و فهرست‌هایی بر آن افزوده‌ایم، اولین متن قابل اعتمادی دانست که از نخستین اثر نظامی فراهم شده و به زودی چاپ خواهد شد و اگر خدا عمر و توفیق دهد، بقیه آثار نظامی را هم تصحیح و چاپ خواهیم کرد.

تصحیح متن مخزن‌الاسرار از قدیمی‌ترین نسخه‌های موجود انجام شده است

متن مخزن‌الاسرار را براساس ۱۳ نسخه خطی تصحیح کرده‌ایم که دو نسخه آن قدیمی‌ترین نسخه‌های موجود این کتاب است و تاریخ کتابت آنها به ترتیب به سال‌های ۶۳۷ و ۷۱۰ می‌رسد و تا امروز در اختیار مصححان و چاپ‌کنندگان این منظومه تعلیمی نبوده است.

اگر چه نسخه اساسی ما در تصحیح، همان نسخه پاریس است یعنی سومین نسخه از نظر قدمت که نسخه اساس فرهنگستان علوم شوروی نیز بوده است، اما تصحیح ما به سبب وجود نسخه‌های اول و دوم و به دست دادن صورت دقیق نسخه بدل‌ها و شرح همه ابیات و فهرست‌های متعدد به طور کامل با نسخه فرهنگستان علوم شوروی تفاوت دارد.

فراهم آوردن نسخه قابل اعتماد از متن مخزن‌الاسرار و به دست آوردن نسخه‌های قدیمی به ما اجازه داد نه تنها متنی قابل اعتماد فراهم آوریم بلکه اشتباهات بسیاری از شروح را که یا به طور کامل غلط و یا ناقص و نارسا، اصلاح کنیم و علاوه بر آن به تازگی‌هایی درباره زندگی، ولادت، وفات و سن نظامی و سبک و زبان نظامی دست پیدا کنیم که در هر جهت قابل تأمل است.

کسی که آثار نظامی را مطالعه می‌کند نخستین ویژگی‌های آثار او را در ترکیب‌های دستوری و تراکم تصویرهای فشرده و باز از هر نوع می‌بیند که قالب آن‌ها بدیع است و ابتکاری و حاکی از تسلط او بر زبان فارسی و قدرت تخیل او در تصویرسازی است.

نظامی شاعری با تصویرهای بدیع و نو است

اگر چه شاعران کمتر تصویرهای بدیع و تازه می‌سازند و معمولاً تصویرهای شاعران گذشته را به شیوه تازه بیان می‌کنند، نظامی خود تأکید کرده‌ که گفته‌های دیگران را تکرار نکرده است، بسیاری تصویرهای نو و بدیع ساخته و تراکم این تصویرها گاهی در یک بیت همراه با ایجاز سبب شده که شارحان معنی دقیق آن را متوجه نشوند.

به‌عنوان مثال سوختن و سرخ شدن ذغال را در منقل به سیاهانی تشبیه می‌کند که چون زنگی عشرت‌انگیز هستند. تشبیه ذغال به سیاهان روشن است، اینکه زنگیان سیاه برای مردم می‌خوانده‌اند و می‌رقصیده‌اند و شاد و خندان بوده‌اند نیز در ادبیات فارسی مشهور است اما اینکه ذغال به سیاهان تشبیه شود و بعد گفته شود این سیاهان هم مانند زنگیان عشرت‌انگیز بودند، وجه شبه به آسانی قابل دریافت نیست.

احتمالاً منظور نظامی آن است که زنگیان در رقص و آواز، بشکن هم می‌زده‌اند و نظامی ذغال‌های منصوب به ارمن را که مانند ذغال بلوط دیر سرخ می‌شده‌اند و هنگام سرخ شدن جرقه می‌زده‌اند، صدای جرقه زدن آنها را به صدای بشکن‌ زدن زنگیان تشبیه کرده است.

ذغال ارمنی بر آتش تبر/ سیاهانی چو زنگی عشرت‌انگیز

در جای دیگر درباره ذغال‌ها که در منقل آتش شعله‌ور سرخ می‌شوند چنین می‌گوید: به باغ شعله در دهقان انگشت/ بنفشه می‌سرود و لاله می‌کشت .

که در این یک بیت دو تشبیه و دو استعاره به کار رفته است، باغ شعله، دهقان انگشت، بنفشه استعاره از ذغال سیاه، لاله استعاره از ذغال سرخ و برافروخته. نمونه‌های این تصویرهای زیبا و ابداعی بسیار است. نظامی حتی در وصف زیبایی زن که در شعر فارسی شواهد فراوان دارد و تشبیه تازه گفتن در این حوزه دشوار است، سعی می‌کند تشبیه تازه خلق کند.

او در وصف شیرین می‌گوید:

شب افروزی چو مهتاب جوانی/ سیه‌چشمی چو آب زندگانی
کشیده قامتی چون نخل سیمین/ دو زنگی بر سر نخلش رطب‌چین …

شخصیت‌بخشی یا تشخیص، یکی از انواع تصویر است که در شعر فارسی اگر چه در قدیم اسمی نداشته است، اما در صور گوناگون چه به صورت گسترده و چه به صورت فشرده که قدما به آن استعاره مکنیه می‌گفتند، وجود داشته است اما نظامی به صورتی گسترده آن را در شعر خود به کار می‌برد و غالباً‌ تازگی داشته و مایه شگفتی و لذت می‌شود.

اشتباهات و برداشت‌های فراوانی از شرح آثار نظامی شده است

بیان هر گوشه از هنر نظامی و اشتباهات فاحشی که در شرح آثار او کرده‌اند، آنقدر فراوان است که امکان پرداختن و حتی اشاره‌ای کوتاه به همه آن‌ها نیست.

از خدا توفیق می‌خواهیم که به ما فرصت و قدرت دهد که مابقی آثار نظامی را تصحیح و شرح کنیم تا شاید به ادب و فرهنگ فارسی به سهم خود و در حد توان خود خدمتی کرده باشیم. شک نیست که ما از زحمات تمام کسانی که به تحقیق درباره نظامی پرداخته‌اند برخوردار شده‌ایم و کوشش و زحمت آنها را قدر می‌شناسیم.

در پایان لازم می‌دانم از زحمات برگزارکنندگان این آئین که در جای خود خدمتی به فرهنگ و ادب فارسی است، تشکر کنم.

انتهای پیام/