به گزارش یولن، زلزله‌های اخیر در نزدیکی تهران، زنگ خطر گسل مشا را بار دیگر به صدا درآورده است. در گفت‌وگویی با دکتر مهدی زارع، استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی، به بررسی ویژگی‌های این گسل و تهدیدات آن برای پایتخت پرداخته‌ایم.
در ادامه متن این گفت‌وگو را بخوانید.
*آقای دکتر درباره زلزله اخیر لالون توضیح دهید. این زلزله چه ویژگی‌هایی داشت؟
زلزله ساعت ۰۰:۵۰ دقیقه بامداد ۳۱-۵-۱۴۰۴ در نزدیکی لالون در شمال تهران در فاصله سطحی ۸ کیلومتر تا رد سطحی قطعه مرکزی گسل مشا و با ژرفای کم – حدود ۸ کیلومتر – و در ۲۰ کیلومتری شمالی‌ترین نقطه پهنه شهری منطقه ۱ شهرداری تهران رخ داد. به نظر می‌رسد که این زلزله با جابه‌جایی کوچکی در قطعه مرکزی گسل توانمند مشا مربوط بوده است.
*این گسل سال ۹۹ هم تهران را لرزانده بود؟
بله، ۱۹ اردیبهشت ۹۹ زمین‌لرزه با بزرگای ۵ روی قطعه شرقی گسل مشا در ۵ کیلومتری شمال دماوند در استان تهران رخ داد و در نیمه‌شب موجب دو نفر کشته، و خسارت‌های محدودی در دماوند و مشا و برخواستن تعداد زیادی از مردم تهران از خواب بیدار شدند، بحث در مورد ریسک زلزله در تهران مجدداً به بحث روز تبدیل شد. به‌ویژه آنکه در پس‌لرزه ۷ خرداد ۹۹ با بزرگای ۴ در میانه روز نیز بسیاری از مردم تهران و شهرهای پیرامون آن را حس کردند و بعضاً هراسناک شدند.
*این زلزله‌ها در کدام بخش گسل مشا رخ داده‌اند و چه معنایی دارند؟
این زلزله‌های روی گسل مشا در محدوده ۵۰ کیلومتری شرق تهران رخ داد. احتمال رخداد یک زلزله با بزرگای ۷ روی همین گسل بعد از این زمین‌لرزه اخیر با بزرگای ۵ افزایش یافته. ولی باید یادآوری شد که اولاً اصل احتمال رخداد زلزله شدید بر روی گسل‌های مشا، فیروزکوه و شمال تهران، حتی بدون در نظر گرفتن زلزله‌های کوچک در سال‌های اخیر وجود داشته و قابل‌ملاحظه است. تمام این لرزه‌خیزی با بزرگای بیش از ۴ گسل مشا مربوط به قطعه شرقی گسل مشا بوده که از روستای کلان (در لواسانات) در غربی‌ترین نقطه خود آغاز می‌شود و از روستای مشا می‌گذرد و در نهایت در جنوب غرب فیروزکوه با گسل فیروزکوه تلاقی می‌یابد. به یاد داشته باشیم که قطعه مرکزی گسل مشا عمدتاً در حالت سکوت لرزه‌ای قرار داشته و به نظر می‌رسد که تنها زمین‌لرزه‌های با بزرگای کمتر از ۴ مانند زلزله بامداد ۳۱-۵-۱۴۰۴ در لالون در آن مشهود بوده است.
*چرا قطعه مرکزی گسل مشا برای تهران اهمیت دارد؟
البته در مورد شهر تهران، باید به همین قطعه مرکزی گسل مشا توجه کرد که از روستای کلان لواسانات آغاز می‌شود و از شمال فشم و از محل شهر میگون در شمال تهران عبور می‌کند. این قطعه مرکزی گسل مشا علارغم آنکه فعال است، ولی فعلاً زلزله‌ای مهم نشان نداده است و این قطعه مرکزی گسل مشا در حالت سکوت لرزه‌ای ناشی از قفل‌شدگی گسل قرار گرفته است. بنابراین این قطعه گسل از نظر رخداد یک زمین‌لرزه شدید با بزرگای بیش از ۶ و توان لرزه‌زایی که تا بزرگای ۷.۵ نیز می‌تواند برسد، در مورد ریسک زلزله در تهران بسیار حائز اهمیت است. بخش‌هایی از قطعه مرکزی گسل مشا از فاصله حدود ۱۰ تا ۱۵ کیلومتری بخش‌های شمال و شمال شرقی تهران (بخش‌های منتهی‌الیه شمال مناطق ۴ و یک شهرداری تهران، در ناحیه حکیمیه، قنات کوثر، سوهانک، شهید محلاتی و دارآباد) عبور می‌کند. بنابراین بخش‌هایی از شمال تهران در محدوده حوزه نزدیک قطعه مرکزی گسل مشا نیز قرار می‌گیرد (علاوه بر اینکه خود بر روی پهنه گسل شمال تهران ساخته شده و توسعه یافته‌اند).
*ساختار گسل مشا و ارتباطش با دیگر گسل‌ها چگونه است؟
قطعات گسل “مشا” با طولی بیش از ۱۸۰ کیلومتر از شمال کوه‌های توچال می‌گذرد و در غرب به گسل “طالقان” می‌پیوندد. وجود محل تلاقی دو گسل “مشا” و “شمال تهران” در روستای “کلان” در شمال شرق سد “لتیان” از نکات بسیار مهم در تعیین محدوده با خطر بالا از دید لرزه زمین‌ساختی در استان تهران است. به نظر می‌رسد که زمین‌لرزه ۱۸۳۰ دماوند-شمیرانات که در پایان زمان حکومت فتحعلی‌شاه قاجار رخ داد آخرین رخداد لرزه با بزرگای بیش از ۷ مرتبط با این گسل باشد. نزدیک‌ترین فاصله این گسل با شمال‌شرق تهران، محل روستای کلان است (در حدود ۳۵ کیلومتری شمال شرق تهران‌پارس) که در همین محل تلاقی گسل “مشا” با گسل “شمال تهران” هم رخ می‌دهد، و به واسطه همین تلاقی یک پتانسیل خطر مهم برای شمال تهران محسوب می‌شود از این رو ضروری است تعداد ایستگاه‌های لرزه‌نگاری در جنوب البرز برای رصد این گسل‌ها به‌ویژه گسل‌های آستانه، فیروزکوه، عطاری و گرمسار و مشا افزایش یابد.
*چه یافته‌هایی درباره حرکت گسل مشا وجود دارد و چه اقداماتی لازم است؟
پژوهشی در پژوهشگاه زلزله نشان داد که میزان لغزش قائم روی گسل مشا در محل دره مشا حدود ۴ میلی‌متر در سال و لغزش افقی حدود ۱ میلی‌متر در سال است. ولی ادامه این بررسی‌ها روی قطعه مرکزی گسل مشا تا کنون به دلایل مختلف از جمله کمبود بودجه به تأخیر افتاده است. ولی اکنون بیش از هر زمان دیگر نیاز به بررسی جامع برای یافتن پاسخ برای ابهام در مورد قطعه مرکزی گسل مشا و نبود لرزه‌ای حداقل ۱۲۰۰ ساله و بر روی آن احساس می‌شود. جواب این سؤالات برای ارزیابی آسیب‌پذیری و ایمنی زلزله در استان و شهر تهران بسیار مهم است.
۲۳۳۲۳۳
