یولن – اگر بخواهیم ابتدا به محتوای کلی سخنان آقای رئیس‌جمهور در مجمع عمومی سازمان ملل اشاره کنیم و سپس اثرات آن را بررسی نماییم، باید گفت که رویکردهای ایران در قبال مسائل منطقه‌ای و بین‌المللی را باید جداگانه تحلیل کرد و بازتاب آن‌ها را در مواضع آقای پزشکیان مشاهده کرد.
در عرصه بین‌المللی، آقای پزشکیان تلاش کرد تا رویکردی مبتنی بر صلح‌سازی، حمایت از چندجانبه‌گرایی، تقویت همکاری‌های بین‌المللی در چارچوب نهادهای جهانی، و تکیه بر احترام متقابل در روابط کشورها را به عنوان سیاست ایران به تصویر بکشد. این نگاه آشکارا در برابر رویکرد آمریکا، به‌ویژه در دوره دولت ترامپ، قرار می‌گیرد؛ رویکردی که مبتنی بر قدرت‌محوری، قلدری بین‌المللی و تضعیف یا حتی نفی نقش نهادهای جهانی و حقوق بین‌الملل بود.
در حوزه مسائل منطقه‌ای نیز، به نظر می‌رسد که محور اصلی گفتمان پزشکیان همکاری‌های منطقه‌ای است. او تلاش دارد تصویر ایران را به‌عنوان کشوری علاقمند به همکاری نشان دهد؛ از جمله در حمایت از صلح میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان یا نگاه مثبت به ائتلاف و همکاری نظامی میان عربستان سعودی و پاکستان.
آثار سخنرانی آقای پزشکیان را می‌توان از دو منظراثرات نمادین و اثرات عینی و عملی بررسی کرد.
نخست آنکه، طرح رویکرد صلح‌محور و چندجانبه‌گرای ایران در سطح جهانی، می‌تواند به افزایش قدرت نرم ایران منجر شود. زیرا برخلاف تبلیغات برخی کشورها، ایران خود را حامی نهادهای بین‌المللی و حقوق بین‌الملل معرفی کرد.
دوم آنکه، سخنرانی در مجمع عمومی سازمان ملل، جایی که نگاه رسانه‌ها و نخبگان جهانی متمرکز است، به‌عنوان موضع رسمی ایران پس از جنگ ۱۲ روزه در برابر تجاوز اسرائیل و آمریکا تلقی شد. این پیام داشت که ایران همچنان پایبند به چارچوب‌های بین‌المللی و چندجانبه‌گرایی است.
در نهایت، ایران تلاش کرد خود را منادی همکاری‌های منطقه‌ای معرفی کند و این موضع را به‌عنوان سیاست رسمی اعلام نماید.
در مورد آثار عینی نیز یکی از مهم‌ترین پیام‌های این سخنرانی، اعلام آمادگی ایران برای سناریوی بازگشت تحریم‌های شورای امنیت (مکانیزم ماشه یا اسنپ‌بک) بود. به نظر می‌رسد دولت پیش‌بینی کرده است که چنین مسیری در پیش خواهد بود.
نکته دیگر، تلاش ایران برای پرهیز از قرار گرفتن در چارچوب رقابت‌های آمریکا با روسیه یا چین بود. به عبارت دیگر، ایران نمی‌خواهد مسائلش صرفاً ذیل منازعات قدرت‌های بزرگ تعریف شود.
اما آنچه در این سخنرانی بیان نشد، قابل تأمل است و آن اینکه ایران به‌طور مشخص از برنامه هسته‌ای و موشکی آینده خود سخن نگفت.
به‌ویژه پس از حملات اخیر به سایت‌های هسته‌ای، انتظار می‌رفت رئیس‌جمهور تصویری روشن‌تر از راهبرد هسته‌ای ایران ارائه دهد؛ فراتر از تأکید بر عدم تمایل به سلاح هسته‌ای، بهتر بود به‌طور ایجابی هم گفته شود که ایران از برنامه هسته‌ای خود چه اهدافی را دنبال می‌کند.
همچنین موضع ایران در قبال واکنش به بازگشت قطعنامه‌های تحریمی نیز مشخص بیان نشد و در ابهام باقی ماند. این شاید ناشی از تردید واقعی در سیاست خارجی کشور باشد که هنوز تصمیم نهایی درباره چگونگی واکنش اتخاذ نشده است.
به طور کلی، آقای پزشکیان در سخنان خود تلاش کرد تصویری از ایران ارائه دهد که در حوزه بین‌المللی، حامی چندجانبه‌گرایی، نهادهای بین‌المللی و حقوق بین‌الملل است ودر حوزه منطقه‌ای، بر همکاری و صلح‌جویی تأکید دارد.
استاد روابط بین‌الملل
۲۱۲/۴۲
