به گزارش خبرگزاری یولن، به نقل از اسب بخار، در فرهنگ رانندگی ایران، اصطلاح «دنده مرده» اغلب به حالتی اشاره دارد که راننده در سرعت و دور موتور پایین (معمولاً زیر ۱۲۰۰ دور در دقیقه برای خودروهای بنزینی یا زیر ۱۰۰۰ دور در دقیقه برای دیزلی) با دنده‌ای بالا حرکت می‌کند، به‌طوری که موتور تحت فشار قرار گرفته و صدای کوبش یا «ناک زدن» (Knocking) از آن شنیده می‌شود. این پدیده که در اصطلاح فنی به «لاگینگ» (Lugging) معروف است، معمولاً به دلیل تلاش برای کاهش مصرف سوخت یا ناآگاهی رانندگان رخ می‌دهد، اما کارشناسان خودرو هشدار می‌دهند که این عادت می‌تواند آسیب‌های جدی به اجزای حیاتی خودرو وارد کند و حتی ایمنی رانندگی را به خطر بیندازد.
لاگینگ چیست و چرا خطرناک است؟
لاگینگ حالتی است که موتور خودرو در دور موتور بسیار پایین‌تر از محدوده بهینه گشتاور (Torque Band) کار می‌کند، در حالی که دنده‌ای بالاتر از حد مناسب انتخاب شده است. در این شرایط، موتور برای تولید قدرت کافی تحت فشار قرار می‌گیرد، که منجر به احتراق ناقص و ایجاد کوبش (Detonation) در سیلندرها می‌شود. صدای ناک زدن ناشی از احتراق پیش از موعد مخلوط سوخت و هوا در سیلندر است که می‌تواند فشار غیرعادی به پیستون‌ها، شاتون‌ها و میل‌لنگ وارد کند.
فشار ناشی از لاگینگ می‌تواند به شاتون‌ها، یاتاقان‌ها و میل‌لنگ آسیب برساند. طبق گزارش انجمن مهندسان خودرو (SAE)، کار کردن مداوم موتور در دورهای پایین‌تر از ۱۲۰۰ دور در دقیقه با بار بالا می‌تواند تنش مکانیکی را تا ۳۰ درصد افزایش دهد و عمر یاتاقان‌های میل‌لنگ را تا ۲۵ درصد کاهش دهد.
در خودروهای با گیربکس دستی، رانندگی با دنده بالا و دور موتور پایین باعث می‌شود کلاچ برای جبران کمبود گشتاور، تحت فشار بیشتری قرار گیرد. این امر باعث سایش سریع‌تر صفحه کلاچ و فلایویل می‌شود. برخی بر این باورند که رانندگی مداوم با دنده مرده می‌تواند عمر صفحه کلاچ را از ۱۰۰,۰۰۰ کیلومتر به کم‌تر از ۶۰,۰۰۰ کیلومتر کاهش دهد.
لاگینگ باعث افزایش دمای احتراق در سیلندرها می‌شود، زیرا موتور برای تولید قدرت مورد نیاز بیش از حد کار می‌کند. این گرمای اضافی می‌تواند به واشر سرسیلندر آسیب برساند و در موارد شدید، منجر به خرابی آن شود. همچنین، روغن موتور در این شرایط سریع‌تر خاصیت روانکاری خود را از دست می‌دهد و نیاز به تعویض زودهنگام پیدا می‌کند.
برخلاف تصور رایج که رانندگی با دنده بالا و دور موتور بیش از حد پایین باعث صرفه‌جویی در سوخت می‌شود، لاگینگ می‌تواند مصرف سوخت را افزایش دهد. باید این گونه توضیح داد که رانندگی با دور موتور پایین در محدوده بهینه دور موتور مصرف سوخت را کاهش می‌دهد و رانندگی در دور موتور پایین تر از بازه بهینه، می‌تواند نتیجه عکس داشته باشد.
در این حالت، واحد کنترل الکترونیکی (ECU) برای جبران کمبود گشتاور، سوخت بیشتری به سیلندرها تزریق می‌کند، که می‌تواند مصرف سوخت را تا ۵ تا ۱۰ درصد افزایش دهد. طبق مطالعه‌ای توسط آژانس حفاظت محیط زیست آمریکا (EPA) در سال ۲۰۲۳، رانندگی در دور موتور پایین‌تر از محدوده بهینه باعث کاهش راندمان احتراق و افزایش مصرف سوخت می‌شود.
علاوه بر این، در حالت لاگینگ، موتور توانایی تولید گشتاور کافی برای شتاب‌گیری سریع را ندارد، که در موقعیت‌های اضطراری مانند سبقت یا اجتناب از تصادف خطرناک است. همچنین، در سراشیبی‌ها، استفاده از دنده بالا و دور پایین باعث کاهش اثر ترمز موتوری (Engine Braking) می‌شود و فشار بیشتری به سیستم ترمز وارد می‌کند، که می‌تواند به داغ شدن لنت‌ها و دیسک‌های ترمز منجر شود.
توصیه‌های فنی برای اجتناب از لاگینگ
کارشناسان خودرو توصیه می‌کنند که رانندگان برای جلوگیری از آسیب‌های ناشی از دنده مرده یا لاگینگ، به نکات زیر توجه کنند.
- تعویض دنده در دور موتور مناسب: برای خودروهای بنزینی، تعویض دنده در محدوده ۲۰۰۰ تا ۲۵۰۰ دور در دقیقه و برای خودروهای دیزلی در محدوده ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ دور در دقیقه توصیه می‌شود. این محدوده معمولاً با حداکثر گشتاور موتور هماهنگ است و فشار را از موتور و کلاچ برمی‌دارد.
- استفاده از دنده مناسب در سربالایی‌ها و سراشیبی‌ها: در سربالایی‌ها، از دنده‌ای استفاده کنید که دور موتور را در محدوده بهینه نگه دارد (معمولاً دنده ۲ یا ۳). در سراشیبی‌ها، از ترمز موتوری با انتخاب دنده مناسب بهره ببرید تا فشار از سیستم ترمز کاسته شود.
- توجه به نشانگر تعویض دنده (GSI): بسیاری از خودروهای مدرن مجهز به نشانگر تعویض دنده هستند که زمان مناسب برای تعویض دنده را به راننده نشان می‌دهد. نگهداری منظم خودرو: بررسی دورهای کلاچ، سیستم خنک‌کننده و کیفیت روغن موتور می‌تواند از آسیب‌های ناشی از لاگینگ جلوگیری کند. استفاده از روغن موتور با ویسکوزیته مناسب (مانند ۱۰W-۴۰ برای خودروهای رایج در ایران) به کاهش تنش‌های مکانیکی کمک می‌کند.
۲۲۷۳۲۲
