غزال زیاری: اخیراً باستان‌شناسان موفق به کشف آرامگاه باشکوه یک نوجوان در ایران شدند که بیش از ۳ هزار سال پیش در منطقه‌ای که بخشی از تمدن خراسان بزرگ بوده زندگی می‌کرده.
این زن جوان در سن ۱۸ سالگی به مرگ طبیعی درگذشته و اشیای قیمتی متعددی در قبر او کشف‌شده که از جمله آن‌ها می‌توان به جواهرات طلایی اشاره کرد. همین جواهرات نشان می‌دهد که این زن جوان از خانواده‌ای ثروتمند و دارای مقام موروثی بوده است.
نتایج این کشفیات در ماه آوریل در مجله علمی Iran منتشر شده است.
تپه چلو، محل دفن نوجوان ثروتمند
آرامگاه این دختر نوجوان در محوطه باستان‌شناسی “تپه چلو” در استان خراسان شمالی واقع شده که یکی از غنی‌ترین گورهای کشف‌شده در تمدن خراسان بزرگ به شمار می‌رود.
دکتر علی وحدتی، باستان‌شناس و نویسنده اصلی این پژوهش، با اشاره به اشیای کشف شده از این گور، از یک جعبه مستطیلی از جنس سنگ سیاه و غنی از ماده معدنی کلریت یاد کرد که با نقش‌های کنده‌کاری‌شده مار و عقرب تزیین شده است.
این جعبه برای نگهداری لوازم‌آرایشی، به‌ویژه سرمه (نوعی پودر معدنی سیاه که در گذشته به‌عنوان خط چشم استفاده می‌شده)، به‌کار می‌رفته است. پژوهشگران بر این باورند که نقش‌های مار و عقرب احتمالاً در آن دوره تاریخی جنبه‌های آیینی یا حفاظتی داشته‌اند.
جالب اینجاست که پیش از این نمونه مشابه به این جعبه در آرامگاهی متعلق به عصر برنز در منطقه باستانی باختر (که امروزه بخش‌هایی از افغانستان، تاجیکستان و ازبکستان را شامل می‌شود) کشف شده بود. طبق گفته دکتر وحدتی به نظر می‌رسد که سنگ مورداستفاده برای ساخت جعبه تپه چلو نیز از همان منطقه وارد شده باشد.
تمدن خراسان بزرگ
در سال ۲۰۰۶ میلادی بود که دکتر وحدتی برای اولین بار و در جریان بررسی باستان‌شناسی یک حوزه آبریز، محوطه تپه چلو را کشف کرد؛ هرچند که تا سال ۲۰۱۱ امکان کاوش در آن را نداشت.
تا به امروز ۴۸ گور در این محوطه کشف شده‌اند که در خوشه‌هایی پراکنده و زیر تپه‌های کم‌ارتفاع واقع شده‌اند. بیشتر این گورها به دوره “مجتمع باستان‌شناسی باختر-مارجیانا” (BMAC) بازمی‌گردند که بخشی از تمدن خراسان بزرگ در عصر برنز به‌شمار می‌رفته است. این تمدن دارای سکونت‌گاه‌های مستحکم و معماری یادمانی بوده و با سرزمین‌های بین‌النهرین و تمدن دره سِند تجارت داشته و درنهایت در سده ۱۳ پیش از میلاد مسیح دچار زوال شده است.
بااین‌وجود، بعضی از گورهای این سایت باستانی حتی به دوره‌ای کهن‌تر، یعنی عصر مس‌سنگی (Chalcolithic) در هزاره چهارم پیش از میلاد برمی‌گردند که نشان می‌دهند سکونت در تپه چلو از آن زمان آغاز شده بوده است.
گور شماره ۱۲
آرامگاه این دختر نوجوان که در سال ۲۰۱۳ میلادی کشف شد، تحت عنوان “گور شماره ۱۲” شناخته می‌شود و این اولین باری است که به‌طور کامل و دقیق در قالب یک پژوهش علمی مورد بررسی قرار گرفته. اگر چه هنوز سن دقیق این آرامگاه مشخص نیست، اما پژوهشگران بر این باورند که این زن در اواخر هزاره سوم پیش از میلاد زندگی می‌کرده.
جسد او در حالت چمباتمه‌ای و بر پهلوی راست دفن شده بود و صورتش به سمت جنوب شرقی چرخیده بود. به گفته محققان، این نوع تدفین، سنتی دیرینه در سایت تپه چلو بوده است.
در کنار اسکلت این دختر جوان جعبه لوازم‌آرایش حاوی دو گوشواره طلا، یک انگشتر طلایی، چند سنجاق عاجی و برنزی (ازجمله سنجاقی به شکل دست)، یک آینه برنزی، چند ظرف سفالی و یک مُهر استامپی برنزی با نقش پای انسان یافت شده است.
وحدتی در ادامه به این نکته اشاره کرد که مهرهای مشابهی هم در سایت‌های عصر برنز جنوب ایران نیز کشف شده‌اند و این مهر را نشانه‌ای از جایگاه اجتماعی و نقش فعال این زن جوان در جامعه خود می‌داند. وحدتی به‌علاوه یادآوری کرد که سنجاق‌های عاجی و مهره‌های لاجوردی نشان می‌دهند که جامعه محل زندگی این زن، دارای روابط تجاری بلندمدتی با دیگر تمدن‌های باستانی، از جمله افغانستان امروزی و تمدن دره سِند بوده است.
طبق گفته دکتر وحدتی، دختر جوان دفن‌شده در گور شماره ۱۲، فردی مهم و با جایگاه اجتماعی بالا بوده؛ هر چند که در زمان مرگ بسیار جوان‌تر از آن بوده که خودش به این جایگاه رسیده باشد. به همین خاطر و به‌احتمال زیاد، این مقام و ثروت را به صورت موروثی و از طریق خانواده یا از طریق تولد یا ازدواج به‌دست آورده بوده است. وحدتی در این رابطه گفت:«وجود چنین ثروتی در آرامگاه یک نوجوان، در کل تاریخ باستان‌شناسی تمدن خراسان بزرگ بی‌سابقه است. در این مرحله تنها می‌توانیم به جایگاه اشرافی موروثی فکر کنیم که با ساختار سلسله‌مراتبی جامعه تمدن خراسان بزرگ همخوانی دارد.»
منبع: livescience
