بررسی‌های علمی، آکادمیک و جامعه‌شناختی نشان می‌دهد که ضمن کمرنگ‌شدن تاثیرگذاری پارلمان شهری در تصمیم‌سازی‌های کلان، شورای شهر تهران در تمام ادوار ید طولایی در نادیده انگاشتن هشدارهایی که صادر شده، دارد. به طور مثال در سال ۱۴۰۲، پژوهشی توسط دانشگاه تهران منتشر شد که نشان می‌دهد ۴۰درصد منابع آبی شهر تهران از مرز بحران کیفی عبور کرده‌اند و نیترات آب‌های زیرزمینی در مناطق صنعتی تهران، ۳ برابر حد مجاز است و یا در گزارشی دیگر که توسط مرکز پژوهش‌های مجلس منتشر شده، آمده که بخش صنعت و خدمات، بیش از ۲۵درصد مصرف آب تهران را به خود اختصاص داده‌اند در حالیکه سهم عوارض شهرداری آنها، تناسبی با خدمات دریافت‌شده نداشته و عملا ساختار مدیریت شهری هیچ کنترل و نظارتی بر مدیریت مصرف ندارد. هر چند که راهکارهای مُسَکِنی مانند محدودیت‌های موقت، پاسخگوی این ابرچالش نیست.
مشاهدات جامعه‌شناختی: گسست مدیریتی در عمل
– فقدان پیوند نهادها: بر اساس مطالعه میدانی پژوهشگاه علوم انسانی در سال ۱۴۰۱، عدم تشکیل کارگروه مشترک شورای شهر-وزارت نیرو طی ۵ سال گذشته، هماهنگی سیاست‌ها را مختل کرده است.
– نابرابری در تحمیل هزینه‌ها: درحالی که خانوارهای کم‌درآمد، ۱۵درصد مصرف شهری را تشکیل می‌دهند، فشار محدودیت‌ها بر دوش آنهاست. مجتمع‌های تجاری عظیم و برج‌های مسکونی بلندمرتبه، با تعبیه‌ی مخازن چند هزار لیتری و به‌کارگیری پمپ‌خانه‌های چند اسب بخار، مایع حیاتی جاری در شبکه آبرسانی را با ولع می‌بلعند و هیچ نهادی نظارتی بر عملکرد آنها نظارتی ندارد.
– شکاف آگاهی عمومی: نظرسنجی مرکز افکارسنجی دانشجویان (ISPA) نشان می‌دهد ۷۰ درصد شهروندان تهرانی از ظرفیت‌های قانونی شورا برای مداخله در بحران آب بی‌خبرند.
راهکارهای پیشنهادی:
با نگاهی دلسوزانه و با اشراف به محدودیت‌های مالی و اجرایی، راهکارهای زیر برای مقابله با این بحران ارائه می‌شود:
۱. ایثار مدیریتی: اجرای پروژه‌های کلان آب‌محور (مانند تصفیه‌خانه‌های صنعتی) یا با مقاومت لابی‌های اقتصادی مواجه شده و یا اسیر ترک فعل مدیران اسبق گشته است. راهکار پیشنهادی، که در این یادداشت، “ایثار مدیریتی” نامیده می‌شود، مشتمل بر اخذ تصمیمات شجاعانه و جهادی فارغ از منافع شخصی یا سازمانیست. ایثار مدیریتی یعنی اتخاذ تصمیماتی که تاکنون مدیران فعلی یا سابق بنا بر مصلحت‌اندیشی یا عافیت‌طلبی، اجرای آن را به تعویق انداخته‌اند. مدیریت جهادی، به مثابه رد شدن از میدان مین‌های عمل‌نکرده (بخوانید ترک فعل مدیران اسبق) است برای حفظ عزت و آرامش ملت و حفظ میراثی که قرار است برای آیندگان باقی بماند.
۲. بازخوانی اختیارات شورای شهر: با وجود ماده ۸۰ قانون شهرداری‌ها که “حفاظت از محیط زیست شهری” را در وظایف شورا می‌گنجاند، این نهاد خود را تنها مجری پروژه‌های عمرانی می‌پندارد.
۳. مدیریت یکپارچه شهری: بحران آب نیازمند اجماع سه‌ضلعی “صنعت-جامعه-دولت” است، اما به نظر می‌رسد در نگاه عموم، حل بحران آب، صرفا بر عهده‌ی وزارت نیروست. به تعبیر دیگر، نبود ساختار یکپارچه مدیریت شهری، منتج به هدررفت منابع حیاتی و زیرساختی شده است.
۴. تصفیه‌خانه‌های محلی، گام فوری مسئولیت‌پذیری: راه‌اندازی ۲۰ تصفیه‌خانه کوچک‌مقیاس با هدف بازیافت آب صنایع آب‌بر (پوشاک، خودروسازی) و مجتمع‌های تجاری-تفریحی. (الگوی موفق: شهر بارسلون با سیستم AQUA Industria سالانه ۴۰ درصد آب صنعتی خود را بازیافت می‌کند.)
۵. تشکیل فوری کارگروه شورای شهر-وزارت نیرو: پیشنهاد می‌شود کارگروه ، متشکل از کمیته فنی (با حضور هیدرولوژیست‌های شهری و نمایندگان صنایع)، کمیته نظارتی (سازمان‌های مردم‌نهاد و اساتید دانشگاه‌ها) و کمیته راهبردی (متشکل از نمایندگان شورای شهر تهران، نمایندگان شهر تهران در مجلس شورای اسلامی، نماینده وزارت نیرو، نماینده وزارت کشور) در اسرع وقت تشکیل و نسبت به ارائه‌ی راهکارهای اجرایی سریع‌الاثر اقدام نماید. با توجه به انباشت مجتمع‌های تجاری و مسکونی در منطقه ۲۲، پیشنهاد می‌شود این منطقه شهری به عنوان پایلوت اجرای طرح انتخاب شود و نیز با توجه به مقیاس پروژه، پیشنهاد می‌شود بر اساس ماده ۱۰۰ قانون مالیات‌های مستقیم، نسبت به اخذ عوارض ویژه از پروژه‌های کلان شهری اقدام شود.
نتیجه: مسئولیت‌گریزی، شهر را می‌خشکاند. شورای شهر با ایثار مدیریتی می‌تواند آب را که امانتی نزد ماست به آیندگان برساند.
بحران آب آزمونی جامعه‌شناختی است که انفعال کنونی را به عنوان “تقصیر جمعی” در حافظه تاریخی تهران ثبت خواهد کرد. وقت آن است که شورا با تکیه بر اختیارات قانونی، از حاشیه‌نشینی در مدیریت بحران به میدان‌داری فعال تغییر موضع دهد.
*فعال اجتماعی
۴۷۴۷
