الهه جعفرزاده: بازی‌های فکری نظیر شطرنج به دلیل پیچیدگی استراتژیک و نیاز به تمرکز، به‌عنوان ابزاری برای تقویت حافظه و مهارت‌های شناختی شناخته شده‌اند. با افزایش شیوع بیماری آلزایمر در جوامع مدرن، بررسی تأثیر این بازی‌ها بر پیشگیری از این اختلال شناختی اهمیت ویژه‌ای یافته است.
مکانیسم‌های تقویت حافظه توسط شطرنج
شطرنج نیازمند فعالیت همزمان چندین حوزه شناختی، از جمله حافظه فعال، استدلال فضایی، و برنامه‌ریزی است. حافظه فعال، که برای به خاطر سپردن موقعیت‌های بازی و پیش‌بینی حرکات بعدی ضروری است، با تمرین مداوم شطرنج تا ۲۰ درصد بهبود می‌یابد. مطالعات نشان می‌دهند که این بازی، با تحریک ناحیه هیپوکامپ و قشر پیش‌پیشانی مغز، به تقویت ارتباطات عصبی کمک می‌کند.
بازیکنان منظم شطرنج، به دلیل نیاز به بازخوانی الگوهای گذشته و تطبیق آن‌ها با موقعیت‌های جدید، ظرفیت حافظه بلندمدت خود را نیز ارتقا می‌دهند. این اثرات به‌ویژه در سنین میانسالی و پیری، که حافظه با کاهش طبیعی مواجه می‌شود، برجسته‌تر است.
پیشگیری از آلزایمر تا ۳۵ درصد
آلزایمر با تجمع پلاک‌های آمیلوئید و درهم‌ریختگی پروتئین تائو در مغز مشخص می‌شود، که به کاهش حافظه و عملکرد شناختی منجر می‌گردد. مفهوم “ذخیره شناختی” (Cognitive Reserve) بیان می‌کند که فعالیت‌های ذهنی چالش‌برانگیز می‌توانند انعطاف‌پذیری مغز را افزایش داده و در برابر تغییرات پاتولوژیک مقاومت ایجاد کنند.
پژوهش‌ها نشان می‌دهند که افرادی که به‌طور منظم بازی‌های فکری مانند شطرنج را انجام می‌دهند، احتمال ابتلا به آلزایمر را تا ۳۵ درصد کاهش می‌دهند. با این حال، این تأثیر به‌عنوان یک عامل پیشگیرانه مکمل، نه درمان قطعی، در نظر گرفته می‌شود. شطرنج به‌تنهایی نمی‌تواند پیشرفت بیماری را متوقف کند، اما با تاخیر در ظهور علائم، کیفیت زندگی را بهبود می‌بخشد.
راهکارهایی برای بهره‌مندی از فواید
برای بهره‌مندی از فواید شطرنج، تمرین منظم ۲-۳ ساعت در هفته توصیه می‌شود. شروع با سطوح مبتدی و افزایش تدریجی پیچیدگی، به ایجاد عادت کمک می‌کند. بازی با افراد دیگر یا استفاده از برنامه‌های آنلاین، تعامل اجتماعی را تقویت کرده و اثرات شناختی را دوچندان می‌کند. همراهی با تکنیک‌های تنفسی برای کاهش استرس، می‌تواند تجربه را بهینه سازد. والدین و بزرگسالان نیز می‌توانند این بازی را به‌عنوان بخشی از روال روزانه در نظر بگیرند.
نکته پایانی
با وجود فواید، شطرنج به‌عنوان راهکاری پیشگیرانه محدودیت‌هایی دارد. اثربخشی آن به شدت به زمان شروع تمرین و شدت آن بستگی دارد؛ شروع در سنین بالا ممکن است تأثیر کمتری داشته باشد. همچنین، استرس ناشی از رقابت‌های شدید می‌تواند اثرات منفی بر سلامت روان داشته باشد، که باید مدیریت شود.
ترکیب شطرنج با فعالیت‌های دیگر مانند ورزش و رژیم غذایی سالم، اثربخشی آن را افزایش می‌دهد. در نهایت، افرادی با سابقه خانوادگی قوی آلزایمر ممکن است به رویکردهای پزشکی مکمل نیاز داشته باشند.
منابع: harvard ، helpdementia
۴۷۲۳۲
