گروه یولن زندگی – با شروع سال تحصیلی جدید اغلب والدین گلایه می‌کنند که فرزندشان با زود خوابیدن در شب و زود بیدار شدن در صبح مشکل دارد اما یکی مؤثرترین روش‌ها برای حل این مشکل، تنظیم و پایبندی به زمان خواب زودهنگام است. خواب زودهنگام می‌تواند به‌طور قابل‌توجهی بر سلامت کودک شما ازنظر عاطفی، ذهنی و جسمی تأثیر بگذارد اما اینکه چگونه می‌توانیم زود خوابیدن را برای کودکمان به یک عادت تبدیل کنیم، موضوعی است که درباره آن با دکتر نرگس رحمانی، روانشناس تربیتی و مدرس دانشگاه به گفت‌وگو پرداختیم.
میزان خواب کودکان 6 تا 10 سال
دکتر رحمانی می‌گوید: «کودکان شش تا 10 سال حدوداً به 7 تا 9 ساعت خواب باکیفیت نیاز دارند چون گاهی کودکان در اثر اختلال خواب، اضطراب یا کابوس وسط خواب بیدار می‌شوند که این باعث کاهش کیفیت خواب می‌شود اما به‌طورکلی 7 تا 9 ساعت خواب می‌تواند برای تمرکز بچه‌ها در طول روز کافی باشد.»
اهمیت خواب زودهنگام برای کودکان
به گفته این روانشناس کودک، خواب زودهنگام ساعت زیستی بدن کودک را تنظیم می‌کند: «بدن همه انسان‌ها خیلی راحت شرطی می‌شود؛ حتی زمان خواب انسان که از آن بانام ساعت زیستی بدن نام‌برده می‌شود را می‌توان شرطی کرد. حتماً تجربه کردید که خود ما بزرگ‌سالان اغلب اوقات رأس یک‌ساعتی می‌خوابیم و روز تعطیل تصمیم می‌گیریم کمی بیشتر بخوابیم اما می‌بینیم ناخودآگاه همان ساعتی از خواب بیدار می‌شویم که روزهای غیر تعطیل بلند می‌شویم؛ این همان ساعت زیستی است که بدن را آگاه می‌کند که چه ساعتی از خواب بیدار شود.»
او ادامه می‌دهد: «عادت به زود خوابیدن در کودکان نیز می‌تواند ساعت بیولوژیک بدن آن‌ها را تنظیم کند که این امر، با برنامه‌ریزی ساعت خواب کودکان توسط والدین امکان‌پذیر خواهد بود.»
خطرات کم‌خوابی یا بی‌خوابی در کودکان
به گزارش CDC (مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌ها)، کودکان و نوجوانانی که به‌اندازه کافی نمی‌خوابند در معرض خطر ابتلا به بسیاری از مشکلات سلامتی ازجمله چاقی، دیابت نوع 2 و سلامت روان هستند. همچنین کم‌خوابی می‌تواند بر سیستم ایمنی بدن که با میکروب مبارزه می‌کند و مانع بیمار شدن می‌شود، تأثیر بگذارد.
علاوه بر این‌ها، کم‌خوابی یا بی‌خوابی خطرات دیگری دارد که دکتر رحمانی با اشاره به آن‌ها می‌گوید: «کم‌خوابی به‌شدت در عملکرد روزانه کودکان تأثیر می‌گذارد. اغلب دانش‌آموزانی که در طول روز و سر کلاس خواب‌آلودند و تمرکز و توجه کافی برای یادگیری دروس را ندارند، خواب کافی و باکیفیتی نداشته‌اند.»
این استاد دانشگاه ادامه می‌دهد: «بچه‌هایی که از خواب کافی برخوردار نیستند معمولاً در طول روز آرامش کافی ندارند چون خواب شبانه بر روی عملکرد روزانه تأثیرگذار است و وقتی کودک در طول شب خواب باکیفیتی را تجربه نمی‌کند در روز دچار پرخاشگری، بی‌حوصلگی و اختلال در یادگیری می‌شود. تجربه این موارد به‌طورکلی منجر به این خواهد شد که کودک مرتباً احساس اضطراب کند زیرا از عملکرد روتین زندگی عقب‌تر است.»
راهکارهایی برای اصلاح ساعت خواب کودکان
به گفته رحمانی، اختلال خواب کودکان در طول شب دو دلیل دارد: «اضطراب و تنظیم نبودن ساعت خواب کودکان.»
رحمانی به‌منظور تنظیم ساعت خواب کودکان می‌گوید: «به‌عنوان والد قوانین خواب را برای کودکتان توضیح دهید چون کودک به‌طورکلی اگر به حال خودش رها شود و زمان خواب مشخصی نداشته باشد، حتماً دوست دارد پا به‌پای بزرگ‌ترها بنشیند. اغلب کودکان احساس می‌کنند با زود خوابیدن زمان را از دست می‌دهند و متوجه نمی‌شوند اطرافشان چه اتفاقی می‌افتد.»
او ادامه می‌دهد: «لازم است والدین اولاً، ساعت خواب مشخصی را با توجه به شرایط تعیین کنند تا کودک بداند که رأس فلان ساعت باید بخوابد؛ دوماً، والدین باید تنظیم ساعت خواب کودک را تدریجی انجام دهند. اگر کودک شما عادت داشته در تعطیلات تابستان ساعت 12- 1 بخوابد، شما نمی‌توانید از او انتظار داشته باشید که با شروع مدارس رأس ساعت 10 بخوابد؛ دقت کنید تغییر ناگهانی در ساعت خواب به‌خودی‌خود می‌تواند منجر به ایجاد اضطراب در کودک شود؛ بنابراین برای تنظیم ساعت خواب کودک بهتر است هر شب یک ربع زودتر او را به رختخواب ببرید تا به‌تدریج به زمان خواب ایده‌آل برسد.»
با توجه به شروع سال تحصیلی جدید یکی دیگر از راهکارهای مؤثر برای تنظیم ساعت خواب کودکان، توجه به خواب روزانه بچه‌ها است: «گاهی بچه‌ها بعد از تعطیل شدن از مدرسه، ساعت 4-5 بعدازظهر می‌خوابند و 7 شب بلند می‌شوند؛ طبیعتاً این روند در ساعت خواب شبانه تأثیرگذار است لذا بهتر است والدین به هر طریقی کودک را بیدار نگه‌دارند چراکه هرچقدر کودک در طول روز خسته‌تر شود، شب زودتر و راحت‌تر می‌خوابد.»
علاوه بر این‌ها، راهکارهای دیگری وجود دارد که در تنظیم خواب زودهنگام کودکان تأثیرگذار است:
– تلویزیون، کامپیوتر و تلفن همراه را حداقل یک ساعت قبل از زمان خواب از دسترس کودک خارج کنید.
– اجازه ندهید کودکتان بعدازظهر و عصر نوشیدنی‌های حاوی کافئین مثل قهوه، چای، نوشیدنی‌های انرژی‌زا و برخی نوشابه‌های گازدار را بنوشد.
-درست قبل از رفتن به رختخواب با کودک بازی‌های تحرکی انجام ندهید چون باعث افزایش انرژی کودک می‌شود.
-اجازه ندهید کودکتان برنامه‌های تلویزیونی یا فیلم‌های ترسناک را نزدیک به زمان خواب تماشا کند زیرا تماشای این فیلم‌ها می‌توانند در خواب کودک اختلال ایجاد کند.
اضطراب خواب کودک را جدی بگیرید
به گفته رحمانی، تمام شرایط ذکرشده برای تنظیم ساعت خواب مختص کودکانی بود که ازنظر روانی در حالت طبیعی قرار دارند اما گاهی کم‌خوابی و بی‌خوابی در کودکان علل دیگری غیر از عادت به دیر خوابیدن دارد.
رحمانی می‌گوید: «راهکارهای تنظیم ساعت خواب در کودکانی که اضطراب خواب و ترس شبانه دارند، زمانی امکان‌پذیر است که والدین ابتدا اضطراب و ترس شبانه را توسط متخصص کودک درمان و سپس قوانین و شرایط خواب زودهنگام را اجرایی کنند.»
اضطراب در مدرسه در اختلال خواب تأثیرگذار است
گاهی کودکان به دلیل شروع مدارس دچار اضطراب شده و به‌تبع آن، دچار اختلال خواب می‌شوند؛ رحمانی دراین‌باره می‌گوید: «تا زمانی که عملکرد کودک در طول روز و شب مختل نشود، اضطراب مدرسه طبیعی است چون به‌هرحال کودک قرار است شرایط جدیدی را تجربه کند و با دوستان جدید، معلم جدید و درس‌های جدید آشنا شود و همه این‌ها می‌تواند برای کودک اضطراب‌آور باشد اما این نوع اضطراب با حرف زدن کودک درباره شرایط موجود به‌مرور کاهش می‌یابد.»
او ادامه می‌دهد: «والدین باید دقت کنند گاهی اضطراب کودک ارتباطی با شروع سال تحصیلی جدید ندارد بلکه گاهی کودک با اضطراب‌های قدیمی و حل‌نشده‌ای روبرو است که این اضطراب‌ها در یک شرایط زمانی خاص مثل شروع سال تحصیلی جدید خودش را نشان می‌دهد.»
دکتر رحمانی با تأکید بر توجه به نوع اضطراب در کودکان می گوید:« اضطراب غیرطبیعی در کودکان نشانه‌هایی دارد که ارجاع به یک متخصص کودک را برای والدین شفاف و ضروری می‌کند؛ این نشانه‌ها عبارت است از حالت تهوع، دل‌درد شدید، سرگیجه، گریه‌های زیاد، پایین آمدن آستانه تحمل، چسبندگی به والدین و…اگر این علائم در کودکی شدت گرفت و ادامه دار بود حتما باید به پزشک و سپس به روانشناس مراجعه شود .اضطراب ریشه بسیاری از دیگر بیماری های روحی و روانی است و درمان به موقع آن می تواند آینده ای با سلامت بیشتر برای فرد رقم بزند.
