ابوالفضل خدائی: امروز جمعه ۲۶ اردیبهشت ماه، ۱۶ مه، دیپلمات‌های ارشد ایران و سه قدرت اروپایی یعنی فرانسه، آلمان و بریتانیادر استانبول گرد هم می‌آیند تا درباره برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران گفتگو کنند. این مذاکرات که تلاشی در راستای توافق هسته‌ای محسوب می‌شود، در ابتدا قرار بود در دوم مه، یک روز پیش از دور چهارم مذاکرات ایران و آمریکا، انجام شود. اما با تعویق گفتگوهای تهران و واشنگتن، این نشست نیز به تأخیر افتاد و حالا در شرایطی برگزار می‌شود که خوش‌بینی‌ها نسبت به حصول توافق بین تهران ـ واشنگتن افزایش یافته است.
ابعاد مذاکرات و هشدار ایران به اروپایی‌ها
به گفته سید عباس عراقچی، وزیر امور خارجه، این گفتگوها از مذاکرات ایران و آمریکا مستقل بوده و صرفاً به تعاملات ایران و تروئیکای اروپایی اختصاص دارد. وی پیش تر در یادداشتی در روزنامه فرانسوی لوپوئن نسبت به فعال‌سازی مکانیسم ماشه هشدار داد و تأکید کرد که چنین اقدامی می‌تواند پیامدهای جبران‌ناپذیری برای دیپلماسی اروپا داشته باشد. این هشدار نشان‌دهنده نگرانی ایران درباره تلاش‌های برخی طرف‌ها برای اعمال فشارهای شدیدتر در قالب مکانیسم ماشه است، که می‌تواند تنش‌ها را به سطحی غیرقابل کنترل برساند.
در سطح داخلی، ایران تلاش کرده است ضمن حفظ مواضع هسته‌ای خود، مسیر دیپلماتیکی را دنبال کند که تأمین‌کننده منافع ملی باشد. تهران تأکید دارد که فعالیت‌های هسته‌ای آن کاملاً صلح‌آمیز است و در چهارچوب قوانین بین‌المللی دنبال می‌شود، اما رویکرد سختگیرانه اروپا و آمریکا، باعث شده تا ایران گزینه‌های مختلفی را برای واکنش به سناریوهای احتمالی در نظر بگیرد.
چالش‌های سه کشور اروپایی و کاهش نقش آن‌ها
سه کشور اروپایی در این مذاکرات با معضلات متعددی روبرو هستند. از یک سو، تلاش می‌کنند برجام را حفظ کنند، و از سوی دیگر، باید نگرانی‌های خود درباره فعالیت‌های هسته‌ای ایران را مدیریت نمایند. با این حال، نفوذ اروپا به دلیل ورود آمریکا به مذاکرات غیرمستقیم با ایران، کاهش یافته است. این کشورها همچنین با انتقادهایی مواجه‌اند که مربوط به عدم موفقیت‌شان در کاهش تأثیر تحریم‌های ایالات متحده علیه ایران پس از خروج واشنگتن از برجام است.
اروپا در تلاش است که میان حفظ توافق و اعمال فشارهای دیپلماتیک بر ایران تعادل برقرار کند. با این حال، موضع ایالات متحده، که مذاکرات دوجانبه را با تهران آغاز کرده، سبب شده تا نقش اروپا تا حدی حاشیه‌ای شود. این وضعیت، قدرت مانور دیپلماتیک اروپا را محدود کرده و چالش‌های جدیدی برای سیاست خارجی این کشورها ایجاد کرده است.
ژان نوئل بارو وزیر خارجه فرانسه چندی پیش بدون اشاره به عدم ایفای نقش مثبت اروپا پس از خروج یکجانبه آمریکا از برجام مدعی شد: ایران در پی دستیابی به سلاح هسته‌ای است و از تمام تعهدات خود درباره غنی‌سازی اورانیوم عبور کرده است. وی همچنین تهدید کرد که در صورت عدم تضمین منافع امنیتی اروپا، تمام تحریم‌هایی که طی ۱۰ سال گذشته از ایران برداشته شده بود، بازخواهند گشت.
نقش ترکیه؛ میانجی یا تسهیل‌کننده؟
برگزاری این نشست در ترکیه، توجهات را به نقش بالقوه این کشور در دیپلماسی منطقه‌ای جلب کرده است. ترکیه، با روابط متنوع خود با ایران، اروپا و آمریکا، در موقعیتی قرار دارد که می‌تواند به عنوان تسهیل‌کننده‌ای برای پیشبرد مذاکرات عمل کند. آنکارا در سال‌های اخیر تلاش کرده است تا جایگاه دیپلماتیک خود را تقویت کند و میزبانی این مذاکرات می‌تواند نقشی تعیین‌کننده در آینده تعاملات منطقه‌ای ایفا کند.
ابعاد ژئوپلیتیکی و سرنوشت برجام
مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا و همچنین مذاکرات استانبول در بستر تحولات ژئوپلیتیکی گسترده‌تر منطقه صورت می‌گیرد. رقابت‌های قدرت‌های جهانی، از جمله نقش مهم روسیه و چین در تعاملات ایران، پیچیدگی این گفتگوها را افزایش داده است. این دو کشور، با حمایت از ایران، موازنه‌ای در برابر فشارهای غرب ایجاد کرده‌اند که فضای دیپلماتیک مذاکرات را تحت تأثیر قرار داده است.
نقش مخرب اسرائیل در سنگ‌اندازی در مسیر تنش زدایی بین ایران و غرب را نیز نباید نادیده گرفت زیرا هر گونه توافق احتمالی اثرات مستقیمی بر معادلات امنیتی منطقه خواهد داشت. اسرائیل بارها اعلام کرده که به هیچ وجه اجازه نخواهد داد ایران به ظرفیت‌های هسته‌ای پیشرفته دست یابد. در چنین شرایطی، مذاکرات هسته‌ای نه تنها یک تعامل دیپلماتیک میان ایران و اروپا است، بلکه در سطحی وسیع‌تر بر موازنه قدرت در منطقه تأثیر خواهد گذاشت.
چشم‌انداز مذاکرات؛ فرصت‌ها و موانع
در حالی که مسیر رسیدن به تفاهم بین ایران و کشورهای غربی همچنان با موانع متعددی روبرو است، اهمیت این توافق برای ثبات منطقه‌ای و جلوگیری از گسترش سلاح‌های هسته‌ای، تلاشی جدی را از سوی بازیگران بین‌المللی طلب می‌کند. موفقیت این مذاکرات به میزان تعهد طرفین به دیپلماسی، انعطاف‌پذیری در روند گفتگوها، و تلاش برای دستیابی به یک توافق عملی بستگی دارد.
در نهایت، مذاکرات استانبول نه تنها بازتاب‌دهنده پیچیدگی‌های دیپلماسی هسته‌ای است، بلکه نشان‌دهنده نقش ترکیه در معادلات منطقه‌ای و سرنوشت مذاکرات آینده نیز خواهد بود. در صورتی که طرفین بتوانند نقاط اشتراک را تقویت کنند، این مذاکرات می‌تواند نقطه عطفی در مسیر رسیدن به یک تفاهم باشد.
۳۱۱۳۱۱
