۱. مقدمه؛ مقدمه و اهمیت اینترنت
در چند روز گذشته پس از برملا شدن اینکه برخی از نمایندگان مجلس و امثالهم از خط سفید تلفن و اینترنت پر سرعت بدون فیلتر و ….در کنار امکانات سابق نظیر تردد از خط ویژه و تمرد از دستور مامور راهنمایی و رانندگی برخوردارند، جامعه را با دو گانگی مواجه نموده، باقدری تعمق در عناوین خبری واضح است.
اینترنت امروز ستون فقرات جامعه اطلاعاتی است و بسیاری از حقوق بنیادین بشر، از جمله آموزش، آزادی بیان، مشارکت مدنی و حق اشتغال، به آن وابسته است.
طرح‌هایی مانند اینترنت طبقاتی و خط تلفن سفید، دسترسی افراد را بر اساس طبقه‌بندی اجتماعی، جایگاه شغلی یا ارتباطات سیاسی محدود می‌کنند و نقض آشکار اصل برابری و کرامت انسانی محسوب می‌شوند.
جای سؤال است که مگر فرق نمایندگان مجلس، برخی چهره‌های سیاسی و مقامات خاص که این روزها استفاده آنها از خط تلفن سفید و اینترنت بدون فیلتر که شهره عام و خاص شده‌اند با پزشکان و مهندسان و وکلا و دانشجویان باهوش و بعضا نابغه دانشگاه‌های کشور خبرنگاران و مردم عادی و امثالهم چیست؟ که اینترنت و خط ارتباطی آنها سفید و بدون محدودیت باشد، اما برای دیگران محدود یا محروم شود؟ این پرسش، علاوه بر جنبه اخلاقی، مسئله حقوقی و تبعیض‌آمیز بودن سیاست‌ها را نشان می‌دهد. به هر صورت هدف این یادداشت بررسی این طرح‌ها تبعیض آمیز و تفرقه افکنانه از منظر حقوق اساسی، اسناد بین‌المللی و مبانی قرآنی و تحلیل پیامدهای آن بر حقوق شهروندی و کرامت انسانی است.
۲. اینترنت؛ مولفه بنیادین کرامت انسانی
اینترنت در دنیای مجازی امروز شاید بجز کشور ما نه ابزار لوکس، بلکه حق دسترسی به آموزش، اطلاعات و خدمات عمومی وسیله توسعه وترقی و آموزش و تجارت و شهروندان است. محدودسازی تبعیض‌آمیز اینترنت، به معنای محروم کردن بخشی از افراد نخبه و نابغه وآینده‌ساز جامعه چون دانشجویان و پزشکان و مهندسین و وکلا و دانش‌آموزان از فرصت‌های برابر و تضعیف کرامت انسانی است که در جای جای مقررات بین المللی منجمله «اعلامیه اصول آزادی بیان و اینترنت» (۲۰۱۱) اینترنت را بستر اعمال سایر حقوق بنیادین دانسته و بر دسترسی برابر و بدون تبعیض تأکید دارد.
۳. اینترنت؛ بستر حقوق دیگر
اینترنت موجب رشد و گسترش سایر حقوق بنیادین دیگر در جامعه می‌شود که اهم آنها عبارتند از:
حق آزادی بیان: محدودسازی دسترسی، افراد را از مشارکت در گفت‌وگوی عمومی محروم می‌کند.
حق آموزش: منابع دانشگاهی و پژوهشی بدون اینترنت آزاد، برای بخشی از جامعه غیرقابل دسترس است.
حق کار و عدالت اقتصادی: مشاغل دیجیتال مانند فریلنسری و تجارت آنلاین به اینترنت وابسته‌اند.
حق مشارکت سیاسی و مدنی: رأی‌دهی آگاهانه و فعال‌گری اجتماعی بدون اینترنت آزاد ناقص است.
۴. پایه حقوقی دسترسی به اطلاعات
اعلامیه جهانی حقوق بشر – ماده ۱۹: حق آزادی بیان شامل دریافت و انتقال اطلاعات بدون مرز و محدودیت است.
میثاق حقوق مدنی و سیاسی – ماده ۱۹: آزادی بیان شامل جست‌وجو و اشاعه اطلاعات بدون تبعیض می‌شود.
دیدگاه گزارشگر ویژه سازمان ملل: اینترنت بزرگ‌ترین تحول تاریخ در دسترسی آزاد به اطلاعات و روزنامه‌نگاری است؛ محدودیت تبعیض‌آمیز آن نقض آزادی بیان است.
۵. مبانی اسلامی و تحلیل قرآنی
در شرع مقدس اسلام که در آیات متعدد قران کریم متبلور شده است . در اصول متعدد قانون اساسی که از آن بعنوان “ام القوانین”یاد می‌شود،بر این موضوع تاکید دارد که اهم انها عبارتند:
کرامت ذاتی انسان: «وَلَقَدْ کَرَّمْنَا بَنِی آدَمَ» (اسرا/۷۰) → کرامت انسان غیرقابل سلب است؛ محروم کردن افراد از اینترنت و تلفن، نقض این کرامت است.
برابری انسانی و معیار تقوا: «إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ» (حجرات/۱۳) → معیار ارزش انسان‌ها در نزد خداوند، تقوا و اخلاق است؛ برتری سیاسی یا شغلی مبنای تبعیض نیست.
حق ارتباط و شناخت متقابل: «لِتَعَارَفُوا» → اینترنت ابزار تحقق ارتباط، تعامل و تبادل آگاهی است؛ محروم‌سازی افراد مانع تحقق این حق است.
نتیجه تحلیل قرآنی: هر سیاستی که دسترسی به اطلاعات و ارتباطات را محدود کند، مغایر کرامت ذاتی، برابری انسانی و حق تعامل متقابل است و از منظر قرآن غیرشرعی و ناعادلانه است.
۶. مبانی قانون اساسی ایران با تحلیل حقوقی
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران بعنوان میثاق مشترک دولت و ملت در اصول متعدد بر اهمیت تساوی حقوق افراد و رد تبعیض تاکید دارد ،بعنوان نمونه در:
اصل ۱۹: مردم در حقوق انسانی برابرند؛ رنگ، طبقه و شغل تفاوت ایجاد نمی‌کند.
اصل ۲۰: افراد در برابر قانون برابرند و باید از حقوق انسانی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی یکسان برخوردار باشند.
اصل ۲۴: آزادی بیان محترم است و محدود کردن آن تنها با دلیل قانونی ممکن است.
اصل ۳ بند ۹: دولت موظف به رفع هرگونه تبعیض ناروا است. بنابراین با توجه به اصول پیش گفته قانون اساسی محدودیت تبعیض‌آمیز اینترنت و خط تلفن، نقض صریح اصول قانون اساسی است و ایجاد «شهروندان درجه‌یک و درجه‌دو» می‌کند؛ همچنین اعتماد عمومی و عدالت اجتماعی را کاهش می‌دهد.
۷. پیامدهای تبعیض دیجیتال
ایجاد شهروندان به درجه‌یک و درجه‌دو و تقسیم بندی آنها با این خط سفید تلفن و اینترنت پرسرعت به خودی و ناخودی طبقه‌بندی دسترسی، دوگانگی اجتماعی ایجاد کرده و کرامت بخشی از جامعه را زیر سؤال می‌برد و موجب نقض آزادی بیان، محروم‌سازی گروهی از جریان اطلاعات عمومی، گسترش شکاف دیجیتال و نابرابری اقتصادی مانند تفاوت در فرصت‌های شغلی، آموزشی و اقتصادی و آسیب به توسعه انسانی مانند مانع رشد علمی، فرهنگی و اقتصادی می‌شود و توسعه پایدار را تهدید می‌کند. در کنار انها موجب تضعیف اعتماد عمومی خواهد شد. چون خدمات عمومی باید بر اساس برابری، شفافیت و عدالت ارائه شوند.
۸. دوگانگی تاریخی و خط ویژه
مردمی که از آنها بعنوان وارثان انقلاب یاد می‌شد .در ایام جنگ در سخت‌ترین روزهای این کشور جبهه، شهادت، اسارت، فقر و تنگدستی را تجربه و ان را با گوشت و استخوان لمس کرده‌اند. چرا باید امروز شاهد نوعی تبعیض آشکار بین خود و مقامات باشند .به نظر خط تلفن سفید و اینترنت آزاد برای برخی مقامات و افراد منتخب، تردد در خط ویژه و صندلی ویژه هواپیما برای گروهی خاص، در مقابل محدودیت و خدمات درجه‌دو برای مردم عادی. این نابرابری، بازتولید همان الگوی تاریخی است که فداکاری و سختی مردم را عمومی می‌کند اما امتیازات و مزایا را اختصاصی. از منظر قانون این نوع سیاست‌ها، مصداق تبعیض ناروا و نقض کرامت انسانی و اصول برابری قانون اساسی هستند.
۹. نتیجه‌گیری و توصیه نهایی
در مقام نتیجه باید گفت، اینترنت طبقاتی و خط تلفن سفید، مسئله‌ای حقوقی، اجتماعی و اخلاقی است و نه صرفاً فنی.
این طرح‌ها با کرامت انسانی، اصول قانون اساسی و اسناد بین‌المللی حقوق بشر در تضاد هستند.
توصیه: سیاست‌های ارتباطاتی باید غیرتبعیض‌آمیز، شفاف و مبتنی بر حقوق اساسی طراحی شوند تا اینترنت به‌عنوان یک حق عمومی و ابزار تحقق عدالت اجتماعی باقی بماند.
امید است فرمایش امیر مومنان بر فرزندش در نفی تبعیض بین خود و مردم مبنی بر اینکه “یَا بُنَیَّ اجْعَلْ نَفْسَکَ مِیزَاناً فِیمَا بَیْنَکَ وَ بَیْنَ غَیْرِکَ فَأَحْبِبْ لِغَیْرِکَ مَا تُحِبُّ لِنَفْسِکَ وَ اکْرَهْ لَهُ مَا تَکْرَهُ لَهَا” ‘ای فرزند عزیز، نفس خویش را میزانی بین خود و بین دیگران قرار ده، پس از برای دیگران دوست بدار آنچه را که برای خودت دوست میداری، و خوش ندار برای دیگران آنچه را برای خودت خوش نداری و این بیت از شعر باباطاهر عریان”.. من از درمان و درد و وصل و هجران پســندم آنچه را جانان..”سرمشق مقامات برخوردار از خط تلفن سفید و اینترنت پرسرعت و اختلاف طبقاتی در اینترنت باشد.
وکیل پایه یک‌دادگستری
۲۳۳۲۳۳
