غزال زیاری: طوطی‌ها در حیات‌وحش، برای ارتباط با اعضای گله خود جیغ می‌کشند، سوت می‌زنند و صداهای خاصی شبیه به چهچهه از خودشان تولید می‌کنند.
این پرندگان اجتماعی برای پیدا کردن غذا و در برابر خطرهای احتمالی، به‌شدت به سیستم‌های پیچیده ارتباطی‌شان وابسته‌اند تا بدین ترتیب به یکدیگر هشدار دهند. تحقیقات حکایت از آن دارد که طوطی‌ها از صداهایی با مفهوم “تماس ویژه”، چیزی شبیه انسان‌ها که یکدیگر را با نام صدا می‌زنند، برای خطاب قرار دادن همدیگر استفاده می‌کنند.
آیا طوطی‌های خانگی می‌فهمند که چه می‌گویند؟
اما وقتی طوطی‌ها در کنار انسان‌ها زندگی می‌کنند، دیگر هم‌گروهی‌ای برای یادگیری زبان طوطی‌ها ندارند و در عوض با استفاده از مغزهای تخصصی‌شده‌شان گفتار انسانی را یاد می‌گیرند. اینجا این سؤال مطرح می‌شود که وقتی طوطی‌ها با زبان انسانی صحبت می‌کنند، آیا واقعاً متوجه کلماتی که می‌گویند هستند یا صرفاً استاد تقلیدند؟
پاسخ این سؤال در مورد هر طوطی متفاوت است و به نحوه آموزش او بستگی دارد؛ گرچه تحقیقات نشان می‌دهد که طوطی‌ها توانایی شگفت‌انگیزی در درک گفتار انسان و استفاده مناسب از واژه‌ها و عبارات دارند.
ایرنه پِپربرگ، استاد پژوهشی روان‌شناسی و علوم مغز در دانشگاه بوستون که تمام دوران حرفه‌ای‌اش را صرف آموزش طوطی‌ها برای استفاده از زبان انسانی کرده، دراین‌باره توضیح داد: «طوطی‌هایی که به‌درستی آموزش‌دیده باشند، می‌توانند حجم فوق‌العاده‌ای از گفتار را یاد بگیرند.»
طوطی‌ای که می‌توانست بشمارد
معروف‌ترین پرنده آزمایشگاهی او، “الکس” از نژاد طوطی خاکستری آفریقایی بود که به خاطر مهارت‌های ارتباطی فوق‌العاده‌اش شناخته می‌شد. الکس بیش از ۱۰۰ واژه برای اشیاء، اعمال و رنگ‌ها را درک می‌کرد. او می‌توانست تا عدد ۶ بشمارد و درکی ابتدایی از مفهوم صفر داشت. وقتی شیئی به او داده می‌شد، می‌توانست رنگ، شکل و جنس آن را تشخیص دهد و حتی با استفاده از واژه‌هایی مثل “بزرگ‌تر”،”کوچک‌تر”، “مشابه” یا “متفاوت” مقایسه دقیقی بین چندشی انجام می‌داد.
الکس با استفاده از روش آموزشی دقیقی آموزش‌دیده بود و کاملاً می‌توانست هر واژه را به‌درستی به یک شیء یا مفهوم خاص ارتباط دهد؛ اما کارشناسان بر این باورند که حتی طوطی‌های خانگی معمولی هم می‌توانند بخشی از ویژگی‌های زبان انسانی را یاد بگیرند.
یادگیری واژه‌ها و عبارات
آرین کولبرت-وایت، دانشیار روان‌شناسی دانشگاه پوگت ساند گفته که طوطی‌ها قطعاً می‌توانند واژه‌های مرتبط با اشیاء واقعی دنیای اطراف را یاد بگیرند: «اگر بارها بگویید “بادام‌زمینی” و در همان لحظه به آن‌ها بادام‌زمینی بدهید، طوطی‌ها درست مثل یک کودک، یاد می‌گیرند که این واژه نمایانگر آن خوراکی است.»
کولبرت پیشنهاد داد تا برای آنکه مشخص شود آیا طوطی واقعاً درک می‌کند که واژه “بادام‌زمینی” به همان نوع خوراکی خاص اشاره دارد و نه صرفاً هر نوع غذا، زمانی صبر کنیم تا طوطی خودش بادام‌زمینی درخواست کند، سپس غذای دیگری به او بدهیم. اگر طوطی دقیقاً بداند واژه “بادام‌زمینی” به چه معناست، به‌احتمال زیاد غذای اشتباه را رها می‌کند و دوباره آن خوراکی خاص را طلب می‌کند.
طبق گفته کولبرت، این نوع یادگیری بیشتر در مورد اشیاء عینی و ملموس کاربرد دارد تا واژگان انتزاعی یا مفاهیم پیچیده. بااین‌حال، طوطی‌ها می‌توانند سرنخ‌های زمینه‌ای مربوط به واژه‌های انتزاعی را نیز تشخیص دهند.
پپربرگ در این باره توضیح داد: «ازآنجاکه طوطی‌ها باهوش هستند، گاهی واژه‌ها یا عبارات را در موقعیت‌های درست استفاده می‌کنند. مثلاً طوطی ممکن است یاد بگیرد که انسان‌ها هنگام ورود به اتاق، سلام می‌کنند و درنتیجه خودش هم برای خوش‌آمد گویی، سلام بدهد. ممکن است او معنای مفهومی و عمیق کلمه را درک نکند، اما صاحبش از این رفتار لذت برده و به او پاداش می‌دهد. از آنجا که طوطی‌ها با صاحبانشان پیوند عاطفی عمیقی برقرار می‌کنند و نسبت به بازخوردها بسیار حساس‌اند، چنین چرخه‌ای شکل می‌گیرد و باعث می‌شود تا طوطی یاد بگیرد واژه را در موقعیت درست استفاده کند.»
از “متأسفم” تا “دوستت دارم”
پپربرگ مثالی از الکس می‌آورد که به یادگیری واژه “متأسفم” اشاره دارد. طوطی‌های خاکستری آفریقایی به شیطنت معروفند و الکس اغلب وسایل آزمایشگاه را می‌شکست یا می‌جوید. زمانی که او یک دسته کاغذ را تکه‌تکه کرد، پپربرگ به‌شدت عصبانی شد و شروع به فریاد زدن کرد.
پپربرگ در کتابش با عنوان Alex & Me، با یادآوری این خاطره نوشت: «الکس در پاسخ گفت: “متأسفم”؛ عبارتی که آن را از خودم آموخته بود. داستان از این قرار بود که مدتی پیش‌ازاین حادثه، الکس یک ماگ را شکسته بود و من بعد از لحظاتی عصبانیت، متوجه خطر احتمالی شده و با عذرخواهی از الکس به او گفتم: “متأسفم” و سریع به بررسی او پرداختم تا آسیبی ندیده باشد. پس‌ازآن، الکس همواره پس از دردسرسازی یا تهدید به تنبیه، از عبارت “متأسفم” استفاده می‌کرد.»
پپربرگ ادامه داد: «الکس ارتباط بین این عبارت و آرام کردن اوضاع در موقعیت‌های پرتنش را فهمیده بود. البته پشیمانی واقعی در کار نبود؛ اما او دقیقاً می‌دانست چه زمانی باید از این واژه استفاده کند.»
همین قضیه در مورد عباراتی مثل “دوستت دارم” هم صدق می‌کند. کولبرت-وایت دراین‌باره توضیح داد: «برای طوطی، مفهوم “دوستت دارم” به‌عنوان یک حس انتزاعی درک نمی‌شود؛ بلکه بیشتر به این معناست که “وقتی این را می‌گویم، توجه زیادی دریافت می‌کنم، نوازش می‌شوم و با فرد محبوبم ارتباط می‌گیرم”. نمی‌دانم آیا اینکه آن‌ها معنای واقعی این واژه‌ها را نمی‌فهمند، عجیب است یا نه؛ چون انسان‌هایی هم هستند که چنین عباراتی را به زبان می‌آورند، بدون اینکه معنایش را درک کنند. این واژه صرفاً در خیلی از مواقع، فقط کاربردی است.»
درنهایت، هر طوطی ظرفیت منحصربه‌فردی برای درک گفتار انسانی دارد. کولبرت-وایت معتقد است که بعضی از طوطی‌ها اصلاً صحبت نمی‌کنند، به‌خصوص اگر طوطی دیگری در کنارشان باشد تا با او ارتباط بگیرند.
پپربرگ معتقد است که وقت آن رسیده که انسان‌ها برای توانایی‌های ذاتی ارتباطی طوطی‌ها ارزش بیشتری قائل شوند و نه اینکه صرفاً از آن‌ها انتظار داشته باشیم زبان ما را یاد بگیرند. او در این باره گفت: «ما معمولاً حیوانات را کم‌هوش‌تر از خودمان می‌دانیم، ولی انتظار داریم سیستم‌های ما را یاد بگیرند. درحالی‌که ما طی ۵۰ سال گذشته تلاش کرده‌ایم سیستم‌های آن‌ها را درک کنیم و موفقیت زیادی هم نداشته‌ایم.»
منبع: livescience
۲۲۷۲۲۷
