غزال زیاری: دانستن واقعیت درباره سیارک‌های تهدیدکننده‌ای که ممکن است روزی کره زمین را نابود کنند، آن‌قدرها ترسناک نیست. گرچه صفحات زیادی در فضای مجازی با اتکا به چنین اتفاقات غیرمحتملی، ترس و وحشت ایجاد می‌کنند؛ اما دراین‌بین خبرهای دلگرم‌کننده‌ای هم به گوش می‌رسد.
تا به امروز بیش از ۹۰ درصد سیارک‌های غول‌پیکر با قطر بیش از ۸۰۰ متر که گاهی از نزدیکی زمین عبور می‌کنند، توسط منجمان شناسایی شده‌اند و برای صد سال آینده هیچ خطر شناخته‌شده‌ای از سوی این اجرام آسمانی وجود ندارد و احتمال برخورد آن‌ها با زمین در هزار سال آینده هم خیلی اندک برآورد شده است.
دانشمندان سالانه و با استفاده از تلسکوپ‌های ویژه حدود ۵۰۰ سنگ فضایی بزرگ با قطر بیش از ۱۴۰ متر را در همسایگی منظومه شمسی شناسایی می‌کنند که تا این لحظه، هیچ‌کدام تهدیدی جدی برای کره زمین به شمار نمی‌روند.
از سوی دیگر ناسا هم اولین مأموریت موفق تغییر مسیر سیارک را با موفقیت اجرا کرده و باید بدانیم که این مهارتی است که در صورت نیاز به دفع یک جرم آسمانی سرگردان به‌سوی زمین، حیاتی خواهد بود.
باقیمانده آثار خشونت کیهانی در دل زمین
بااین‌وجود آثاری از گذشته پرهیاهوی کیهانی روی پوسته زمین ثبت‌شده و زمین‌شناسان تا امروز حدود ۱۹۰ دهانه برخوردی باستانی را در سطح زمین تأیید کرده‌اند و طبیعتاً خیلی از برخوردهای اولیه هم به دلیل فرسایش سطح زمین دیگر قابل‌رؤیت نیستند.
این دهانه‌های برخوردی داستان دورانی متفاوت از گذشته زمین را روایت می‌کنند؛ زمانی که سقوط سنگ‌های آتشین از آسمان پدیده‌ای عادی بود. طبق گفته سالی دادسون رابینسون، دانشمند علوم سیاره‌ای دانشگاه دلاویر، منظومه شمسی در گذشته بسیار پرآشوب‌تر از امروز بوده است.
برخوردهای اولیه؛ دوران آشوب منظومه شمسی
در دوران ابتدایی پیدایش منظومه شمسی، ذرات ریز سنگ و یخ به یکدیگر می‌چسبیدند و اجرامی بزرگی به‌نام خرده سیاره‌ها (planetesimals) را شکل می‌دادند. این اجرام گاهی با هم برخورد می‌کردند و سیاره‌های آشنای امروزی در پی همین برخوردها پدید آمده‌اند.
اما خیلی از خرده سیاره‌ها هم هرگز به سیاره تبدیل نشدند؛ برخی به دور خورشید می‌چرخیدند و گاهی با اجرام دیگر برخورد می‌کردند که این شواهد را می‌توان در سطح پر از دهانه ماه، مریخ و دیگر اجرام آسمانی مشاهده کرد.
دادسون رابینسون ادامه داد: «شواهد دهانه‌ها نشان می‌دهند که در حدود یک میلیارد سال ابتدایی تاریخ منظومه شمسی، سیارک‌ها با نرخ ویرانگری به اجرام سیاره‌ای برخورد می‌کردند.» بازمانده‌های آن خرده سیاره‌ها در منظومه شمسی آرام امروزی، همان سیارک‌های سنگی و دنباله‌دارهای یخی هستند
مهم‌ترین دهانه‌های برخوردی شناخته‌شده روی زمین
۱- دهانه فردفورت آفریقای جنوبی
حدود ۲ میلیارد سال قبل و مدت‌ها پیش از ظهور دایناسورها، سیارکی با قطر حداقل ۱۰ کیلومتر به زمین برخورد کرد و دهانه عظیم Vredefort را در آفریقای جنوبی امروزی ایجاد نمود.
این بزرگ‌ترین دهانه برخوردی زمین است که طبق تخمین دانشمندان قطر آن در زمان برخورد اولیه بین ۱۸۰ تا ۳۰۰ کیلومتر بوده است؛ اما امروزه بخش جنوبی این دهانه، با لایه‌های سنگی جوان‌تر پوشیده شده و دیگر قابل‌مشاهده نیست.
۲- حوضه سودبری در کانادا
حدود ۱.۸ میلیارد سال پیش، توده بزرگی از یخ و سنگ به منطقه‌ای در کانادای امروزی برخورد کرد. اگرچه امروزه بیشتر این حوضه فرسایش یافته، ولی با تصاویر هوایی و راداری هنوز می‌توان بقایای دهانه آن را تشخیص داد. قطر اصلی این دهانه احتمالاً در حدود ۲۰۰ کیلومتر بوده است.
جالب اینجاست که امروزه در این منطقه معادن نیکل و مس مشغول به فعالیت هستند و طبق گفته دانشمندان، این برخورد سهمگین، باعث شکاف پوسته زمین و درنتیجه نزدیک شدن موادی از گوشته به سطح زمین شده و ذخایر معدنی غنی‌ای ایجاد کرده است.
سایمون جوویت، ژئوشیمی‌دان دانشگاه نوادا دراین‌باره گفت: «گرچه بعضی از این برخوردها مزایایی هم داشته‌اند؛ اما باز هم ما نمی‌خواهیم چیزی به بزرگی سودبری به زمین برخورد کند؛ حتی اگر چنین مزایایی را به همراه داشته باشد. یادمان نرود که ۶۵ میلیون سال پیش، سیارکی به همین اندازه، نسل دایناسورها را منقرض کرد.»
۳- برخورد مشهور سیارک قاتل دایناسورها
برخوردی که ۶۵ میلیون سال پیش در شبه‌جزیره یوکاتان مکزیک رخ داد، عامل انقراض بیشتر دایناسورها بود. امروزه این دهانه در نقشه‌های گرانشی (نقشه‌هایی که ناهنجاری در میدان گرانشی زمین را نمایش می‌دهند) دیده می‌شود و حدود نیمی از ساختار اولیه دهانه قابل‌شناسایی است.
در آن زمان سیارکی با قطر تقریبی ۱۰ کیلومتر در آب‌های کم‌عمق فرود آمد و حجم عظیمی از خاک و سنگ خردشده را وارد جو کرده و آب‌وهوا را به‌شدت خنک نمود. طبق اعلام ناسا، انرژی حاصل از این برخورد، معادل ۱۰ هزار برابر کل زرادخانه‌های هسته‌ای جهان بود و مقدار عظیمی از ذرات و گازها را به جو پرتاب کرد. درنهایت، این برخورد منجر به انقراض حدود ۷۰ درصد از گونه‌های زمین شد؛ اگرچه برخی دایناسورها زنده ماندند.
۴- دهانه شهاب‌سنگ آریزونا
دهانه شهاب‌سنگی آریزونا نسبتاً جوان است و به ما یادآوری می‌کند که باید همواره مراقب سنگ‌های فضایی باشیم.
حدود ۵۰ هزار سال پیش، سیارکی فلزی به قطر حدود ۳۰ تا ۵۰ متر به منطقه‌ای در آریزونای امروزی برخورد کرد. گرچه این جرم خیلی کوچک‌تر از برخوردهای دیگر بود، اما توانست انفجار مخربی را در مقیاس محلی ایجاد کند.
دیوید کرینگ، کارشناس برخورد در مؤسسه سیاره‌ای ناسا دراین‌باره گفت: «برخوردی مشابه با برخورد آریزونا در شرایط امروزی می‌تواند شهری به بزرگی کانزاس سیتی را نابود کند.»
۵- دهانه‌های دوقلوی دریاچه‌های کلیرواتر در کانادا
دو سیارک بزرگ تقریباً به‌طور هم‌زمان، در فاصله مکانی نزدیکی یکدیگر به استان کبک کانادا برخورد کردند. گرچه برخی محققان معتقدند این برخوردها با میلیون‌ها سال فاصله رخ‌داده‌اند.
امروزه این نواحی به دریاچه‌هایی تبدیل‌شده‌اند که در دریاچه غربی، حلقه‌ای از جزایر دیده می‌شود که نشانگر ساختار اولیه دهانه است:
- Clearwater West با قدمت حدود ۲۸۰ میلیون سال
- Clearwater East با قدمت حدود ۴۵۰ میلیون سال
آیا باید نگران باشیم؟
شواهد موجود در دل زمین نشان می‌دهد که در دوران پرآشوب منظومه شمسی اجرام بزرگ متعددی با زمین برخورد کرده‌اند که البته در سده‌های اخیر به‌ندرت شاهد چنین برخوردهای عظیمی بوده‌ایم. جوویت از دانشگاه نوادا دراین‌باره توضیح داد: «در طول تاریخ زمین‌شناسی، چنین برخوردهایی نسبتاً نادر بوده‌اند.»
بااین‌حال، برخوردهای کوچک‌تر هر روز رخ می‌دهند و این نکات دراین‌باره جالب به نظر می‌رسد:
- هر روز حدود ۱۰۰ تُن غبار و ذرات به‌اندازه شن وارد جو زمین شده و سریعاً می‌سوزند.
- هرسال یک سیارک به‌اندازه یک خودرو وارد جو شده و در آسمان منفجر می‌شود.
- سیارک‌هایی با قطر حدود ۱۴۰ متر هر ۱۰ تا ۲۰ هزار سال یک‌بار ممکن است به زمین برخورد کنند.
- برخورد سیارکی در ابعاد سیارک “قاتل دایناسورها” تنها هر ۱۰۰ میلیون سال یک‌بار روی می‌دهد.
اما باید این را هم در نظر داشت که منظومه‌های جوان‌تر بسیار خطرناک‌ترند. مثلاً منظومه ستاره درخشان Vega به‌احتمال زیاد با برخوردهای پرتعداد و خشونت‌آمیز مواجه است.
منبع: mashable
۵۸۳۲۱
