نگار علی– در پنل «جامعه و آینده ایران» که با تمرکز بر مسئله اینترنت با میزبانی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات برگزار شد، محمد رهبری، مشاور وزیر ارتباطات در امور فناوری و نوآوری اجتماعی داده‌محور، سخنرانی آغازین این نشست را ارائه داد. او در این سخنرانی با نگاهی اجتماعی به موضوع سیاست‌گذاری اینترنت، بر پیوند میان فناوری، همبستگی ملی و امنیت ملی تأکید کرد.
سیاست‌گذاری در حوزه فناوری، تنظیم‌گر همبستگی اجتماعی است
محمد رهبری سخنان خود را با اشاره به فضای همدلانه کشور در پی حمله نظامی اخیر آغاز کرد و گفت: «در هفته‌های گذشته، کشور یک وضعیت بحرانی و جنگی را تجربه کرد؛ اما چیزی که در میان مردم دیده شد، اتحاد، همدلی و مخالفت یک‌صدا با حمله به کشور بود. هر کسی با زبان و ادبیات خودش، در این مسیر موضع گرفت.»
او افزود: «اما امروز یکی از مهم‌ترین نقاط اختلاف در فضای اجتماعی و سیاسی کشور، موضوع اینترنت است. مسئله‌ای که ابعاد مختلف اقتصادی، امنیتی، فنی و اجتماعی دارد، اما آنچه بیش از همه در زندگی مردم اثرگذار است، بعد اجتماعی این پدیده است؛ به‌ویژه در بستر شبکه‌های اجتماعی که بخش عمده‌ای از زندگی روزمره و ارتباطات شهروندان در آن جریان دارد.»
فناوری دیجیتال، جزئی جدایی‌ناپذیر از زندگی نسل جدید
مشاور وزیر ارتباطات با تأکید بر وابستگی نسل جدید به فناوری و اینترنت گفت: «در هر سطحی که به موضوع نگاه کنیم، نسل جدید ایران و جامعه امروز ما دیگر از فناوری جدا نیستند. همه تحولات توسعه‌ای از اواخر قرن بیستم تاکنون، عملاً با اینترنت گره خورده‌اند. مفاهیمی مثل اتحاد، انسجام و همبستگی ملی نیز دیگر در بستر همین فناوری‌ها تعریف می‌شوند.»
سیاست‌گذاری غلط می‌تواند به همبستگی ملی آسیب بزند
محمد رهبری در ادامه با اشاره به نقش مهم سیاست‌گذاری دیجیتال در ساخت یا تضعیف همبستگی اجتماعی خاطرنشان کرد: «اگر سیاست‌گذاری ما در حوزه فناوری ناپخته و ناهماهنگ باشد، این همبستگی اجتماعی تضعیف می‌شود و در نتیجه امنیت ملی نیز به خطر می‌افتد. ما نمی‌توانیم امنیت ملی داشته باشیم، ولی همبستگی اجتماعی نداشته باشیم.»
او در توضیح این پیوند گفت: «همبستگی ملی، یکی از ابعاد قدرت نرم کشور ماست. سیاست‌گذاری حوزه فناوری، می‌تواند تقویت‌کننده این قدرت نرم باشد یا برعکس، آن را فرسوده کند.»
کاربران باید در تصمیم‌سازی لحاظ شوند
رهبری در پایان سخنانش تأکید کرد که مردم و کاربران باید در فرایندهای تصمیم‌گیری درباره فناوری مشارکت داده شوند.
مشاور وزیر ارتباطات:«وقتی تصمیمی در حوزه فناوری و اینترنت گرفته می‌شود، عملاً همه مردم به‌عنوان ذینفعان مستقیم آن، درگیر هستند. کاربرانی که در شبکه‌های اجتماعی حضور دارند یا از خدمات دیجیتال استفاده می‌کنند، باید در تصمیم‌سازی دیده شوند. این یک الزام برای حفظ امنیت ملی است، نه صرفاً یک مطالبه اجتماعی.»
در ادامه محمد رهبری، مشاور وزیر ارتباطات در امور فناوری و نوآوری اجتماعی داده‌محور، با یادآوری سخنان قبلی خود درباره پیوند مفهومی میان «امنیت»، «همبستگی» و «سیاست‌گذاری فناورانه» گفت: «در دوره اخیر، بار دیگر مشخص شد که همبستگی اجتماعی نه‌تنها یک نیاز فرهنگی، بلکه مؤلفه‌ای بنیادین از امنیت ملی ماست.»
رهبری با اشاره به نحوه بازتاب روایت‌ها در شبکه‌های اجتماعی نسبت به رسانه‌های رسمی ادامه داد: «در این دوره، شبکه‌های اجتماعی به بستری تبدیل شدند که روایت‌های متعددی در آن شکل گرفت و به چالش کشیدن روایت رسمی در این فضاها کاملاً مشهود بود. برخلاف رسانه‌هایی که روایت یک‌طرفه را به مخاطب ارائه می‌دهند، کاربر در شبکه‌های اجتماعی با چندین روایت هم‌زمان روبه‌رو می‌شود، که این مسئله در بحران‌ها، به‌ویژه شرایط جنگی یا شبه‌جنگی، می‌تواند بسیار اثرگذار و حتی تعیین‌کننده باشد.»
روایت چندمنبعی، راهی برای تقویت همبستگی اجتماعی
در ادامه سخنان خود، محمد رهبری به نقش چندلایه و چندمنبعی بودن شبکه‌های اجتماعی اشاره کرد و گفت: «یکی از ویژگی‌های مهم فضای اجتماعی امروز، این است که افراد صرفاً در معرض یک منبع خبری یا یک روایت رسمی قرار نمی‌گیرند. مخاطب امروز هم‌زمان چندین منبع خبری را دنبال می‌کند؛ ممکن است در کنار رسانه‌های بین‌المللی، چند رسانه داخلی را نیز از طریق تلگرام یا اینستاگرام دنبال کند. این تنوع روایات، برخلاف آنچه گاه تصور می‌شود، لزوماً به سردرگمی یا تضعیف انسجام اجتماعی منجر نمی‌شود، بلکه می‌تواند به شکل‌گیری همدلی و همبستگی عمیق‌تری در جامعه کمک کند.»
تصمیم‌گیری درباره اینترنت و فضای مجازی باید با در نظر گرفتن تمام ابعاد اتخاذ شود
او تأکید کرد که در شرایط بحرانی، مانند آنچه اخیراً کشور تجربه کرده، چنین ویژگی‌هایی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. به باور رهبری، تصمیم‌گیری درباره اینترنت و فضای مجازی نباید صرفا از دریچه امنیت یا کنترل نگاه شود:«سیاست‌گذاری در این حوزه یک مسئله‌ی چندبعدی است و باید تمام ابعاد آن در نظر گرفته شود.»
او با اشاره به وقایع روزهای ابتدایی جنگ و بازتاب آن‌ها در فضای آنلاین گفت: «در این دوازده روز اول، روایتی از ایران در سطح داخلی و بین‌المللی شکل گرفت که متأثر از مقاومت، ایستادگی و انسجام ملی بود. این روایت، برخلاف تصور رایج، به‌رغم محدودیت‌های اینترنتی شکل گرفت، اما اگر این محدودیت‌ها نبودند، این روایت می‌توانست گسترده‌تر و عمیق‌تر به گوش جهان برسد.»
رهبری با بیان اینکه «نمی‌توان صرفاً یک تصویر یک‌سویه از رویدادها ارائه داد و انتظار داشت مردم درک کاملی داشته باشند»، افزود: «بخش زیبای این ماجرا، یعنی همبستگی مردمی و غرور ملی حاصل از ایستادگی، نیازمند بازنمایی متکثر است. شبکه‌های اجتماعی می‌توانند چنین نقشی ایفا کنند، زیرا در آن‌ها ابعاد مختلف یک مسئله مرتباً بررسی می‌شود، افراد روایت‌های گوناگون را می‌شنوند و این امکان را دارند که تصویر واقعی‌تری از آنچه رخ داده بسازند.»
۲۲۷۲۲۷
