تینا مزدکی_مرگ‌بارترین سانحه هوایی یک دهه اخیر، اوایل سال جاری اتفاق افتاد. پرواز ایر ایندیا که از احمدآباد به مقصد لندن بلند شده بود، تنها ۳۰ ثانیه پس از برخواست دچار مشکل شد. گزارش‌های اولیه حاکی از آن بود که کلیدهای کنترل سوخت هواپیما به دلایل نامعلومی بلافاصله پس از برخاستن خاموش شده و با قطع جریان سوخت به موتورها، باعث از دست رفتن کامل قدرت شده است. گفتگوی سراسیمه کابین خلبان نشان می‌داد که دو خلبان با سردرگمی از یکدیگر می‌پرسیدند “چه کسی این تصمیم مرگبار را گرفته است”. هواپیما سقوط کرد و تمام سرنشینان آن به جز یک نفر جان باختند.
حالا زوجی که مهندس هوانوردی مؤسسه فناوری و علوم بیرلا در هند هستند معتقدند طرحی توسعه داده‌اند که می‌تواند به جلوگیری از سوانح مشابه کمک کند. در این طراحی کیسه‌های هوای خارجی غول‌پیکر توسط هوش مصنوعی کنترل می‌شوند. سیستم ایمنی چندلایه که «پروژه تولد دوباره» (Project REBIRTH) نام دارد، هواپیماها را به مجموعه‌ای از حسگرها تجهیز می‌کند که به طور مداوم شرایط پرواز را نظارت می‌کنند. اگر سیستم تشخیص دهد که یک سانحه در ارتفاع زیر ۳,۰۰۰ فوت (معادل حدود ۹۱۵ متر) اجتناب‌ناپذیر است، کیسه‌های هوای غول‌پیکر باز شده و یک پیله محافظ تشکیل می‌دهند که برای جذب انرژی ضربه و کاهش خسارت طراحی شده است. همچنین در حین سانحه، یک فرستنده فروسرخ و چراغ‌های چشمک‌زن فعال می‌شوند تا مکان‌یابی لاشه پوشیده‌شده با کیسه هوا برای نیروهای امدادی آسان‌تر شود.
این مهندسان طرح خود را که نامزد جایزه جیمز دایسون ۲۰۲۵ شده است، اولین «سیستم بقای سانحه مبتنی بر هوش مصنوعی» در جهان می‌نامند. آن‌ها می‌گویند اگرچه این طرح هنوز در مراحل اولیه آزمایش قرار دارد، اما شبیه‌سازی‌های کامپیوتری نشان می‌دهد که این سیستم می‌تواند فشار ضربات ناشی از سانحه را بیش از ۶۰ درصد کاهش دهد. یک کارشناس هوانوردی در گفتگویی می‌گوید این ایده امیدوارکننده به نظر می‌رسد اما هشدار داد که بسیاری از سوالات بی‌پاسخ، به ویژه در مورد وزن اضافی کیسه‌های هوا وجود دارد.
جف ادواردز، بازنشسته نیروی دریایی آمریکا و بنیان‌گذار شرکت مشاوره ایمنی هوانوردی AVSafe نیز می‌گوید:«این ایده جالبی به نظر می‌رسد، اما سوانح هوایی که این سیستم کیسه هوا قصد کاهش اثرات آن را دارد، به این معنی است که تمام هواپیماهای آینده باید وزنی اضافی برای کاهش اثرات یک سانحه طی ۲۰ سال حمل کنند.»
ایشل وسیم و دارشان سرینیواسان، مغزهای متفکر پشت پروژه تولد دوباره، می‌گویند این ایده واکنشی مستقیم به سانحه ایر ایندیا بود که آن‌ها و اعضای خانواده‌شان را به شدت متأثر کرد. وسیم می‌نویسد: «مادرم نمی‌توانست بخوابد. او مدام به ترسی که مسافران و خلبانان باید احساس کرده باشند، فکر می‌کرد، در حالی که می‌دانستند هیچ راه فراری وجود ندارد. آن حس ناتوانی ما را رها نمی‌کرد.»
این دو نفر شروع به جستجوی دقیق در تحقیقات آکادمیک در مورد اقدامات ایمنی خطوط هوایی کردند و یک شکاف قابل توجه را کشف کردند. بیشتر سیستم‌های ایمنی هوایی برای جلوگیری از سوانح طراحی شده‌اند و تمرکز نسبتاً کمی بر بهبود قابلیت بقا در زمانی که یک سانحه اجتناب‌ناپذیر است، وجود دارد. با در نظر گرفتن این موضوع، آن‌ها به دنبال توسعه روشی بودند که سه هدف خاص را دنبال کند: کاهش سرعت هواپیما قبل از برخورد، جذب نیروی سانحه، و کمک به امدادگران برای مکان‌یابی و واکنش سریع‌تر به محل حادثه.
استفاده از هوش مصنوعی، کیسه‌های هوای غول‌پیکر و نیروی رانش معکوس برای ایمن‌تر کردن سوانح
تولد دوباره به عنوان یک سیستم، مدت‌ها قبل از باز شدن کیسه‌های هوای پاپ‌کورنی شکل شروع به کار می‌کند. حسگرهای توزیع‌شده در سراسر هواپیما ارتفاع، سرعت، وضعیت موتور، جهت و پاسخ خلبان را نظارت می‌کنند. این حسگرها داده‌ها را به یک سیستم هوش مصنوعی داخلی منتقل می‌کنند که اطلاعاتی را برای تعیین اینکه آیا یک سانحه قریب‌الوقوع به نظر می‌رسد، تحلیل می‌کند. اگر سیستم این تشخیص را در ارتفاع ۳,۰۰۰ فوت یا پایین‌تر بدهد، دستور باز شدن کیسه هوا، فعال می‌شود. البته به گفته مهندسان، خلبانان یک پنجره زمانی کوتاه برای لغو تصمیم باز شدن توسط هوش مصنوعی دارند، هرچند مشخص نیست این پنجره زمانی دقیقاً چقدر است.
اگر لغو توسط خلبان رخ ندهد، کیسه‌های هوای غول‌پیکر از دماغه، شکم و دم هواپیما باز می‌شوند. همه این‌ها باید در کمتر از دو ثانیه اتفاق بیفتد. این «کیسه‌های هوای هوشمند» از لایه‌هایی از کولار، TPU، زایلون و STF ساخته شده‌اند، موادی که به طور خاص به دلیل خواص جذب انرژی‌شان انتخاب شده‌اند. این لایه‌های پارچه‌ای با یک آستر داخلی از «مایعات غیرنیوتنی» مختلف (مایعاتی که ویسکوزیته ثابتی ندارند) تقویت شده‌اند که به جذب بیشتر ضربه کمک می‌کند. با فرض اینکه موتورها هنوز کار می‌کنند، آن‌ها نیز به طور خودکار نیروی رانش معکوس را برای کمک به کاهش سرعت هواپیما فعال می‌کنند. به گفته مهندسان، این نیروی رانش معکوس به تنهایی می‌تواند سرعت هواپیما را قبل از برخورد بین ۸ تا ۲۰ درصد کاهش دهد.
پس از برخورد هواپیمای پوشیده شده با کیسه هوا، سیستم به طور خودکار یک فرستنده فروسرخ، مختصات GPS و چراغ‌ها را برای کمک به امدادگران جهت شناسایی سریع آن، به بیرون پرتاب می‌کند. این سیستم برای بدترین حالت، زمانی که همه چیز شکست می‌خورد، آماده می‌شود. به گفته وسیم و سرینیواسان، آن‌ها نتایج امیدوارکننده‌ای از شبیه‌سازی‌های کامپیوتری سیستم خود دیده‌اند. آن‌ها همچنین یک نمونه اولیه در مقیاس ۱:۱۲ ساخته‌اند و شروع به تماس با سیاست‌گذاران، تولیدکنندگان هواپیما و سازمان‌های دولتی برای آغاز آزمایش‌های واقعی در مقیاس بزرگتر کرده‌اند. با توجه به تئوری آن‌ها معتقدند این سیستم می‌تواند بر روی انواع مختلف هواپیماها، چه جدید و چه قدیمی، نصب شود.
ضرر یا منفعت؟
ادواردز، کارشناس هوانوردی از AVSafe، گفت که قبل از تعیین قابلیت اجرای سیستم کیسه هوا، به داده‌های آزمایشی بیشتری نیاز است. او اشاره کرد که اثربخشی واقعی این سیستم ممکن است تا حدی به وزن کلی آن بستگی داشته باشد. اگرچه کیسه‌های هوا و نیروی رانش معکوس برای کاهش نیروی ضربه در نظر گرفته شده‌اند، اما اگر سیستم آنقدر سنگین باشد که وزن و کشش قابل توجهی به هواپیما اضافه کند، این مزیت می‌تواند از بین برود. خود کیسه‌های هوا نیز برای کاهش معنادار نیروهای ضربه یک هواپیمای تجاری باید بسیار عظیم باشند. بنابراین او بر این باور است که وزن به تنهایی یک مشکل بزرگ خواهد بود.
همچنین هنوز تردیدهایی در مورد اثربخشی کلی سیستم نظارت هوش مصنوعی پیشنهادی وجود دارد. ادواردز گفت در حالی که هوش مصنوعی می‌تواند نزدیکی هواپیما به زمین را حس کرده و تصمیمی برای فعال کردن اقدامات ایمنی بگیرد، هنوز متغیرهای دیگری وجود دارند که باید هنگام فرود خارج از فرودگاه در نظر گرفته شوند.
تولد دوباره در ادامه صف طولانی از پیشنهادهای ایمنی هوایی جاه‌طلبانه و چشمگیر قرار می‌گیرد که بسیاری از آن‌ها هرگز به مرحله اجرا نمی‌رسند. برخی هواپیماهای کوچک دو موتوره در حال حاضر قادر به باز کردن چترهای نجات بزرگ برای کل هواپیما هستند که برای کمک به فرود ایمن هواپیما در صورت خرابی موتور طراحی شده‌اند. در سال ۲۰۱۱ نیز، محققان با حمایت مالی ناسا، توسعه «پوست جادویی» خودترمیم‌شونده برای هواپیماها را بررسی کردند که می‌توانست بدنه خارجی را از صاعقه، دماهای شدید و تداخل الکترومغناطیسی محافظت کند. این فرآیند شامل پوشاندن هواپیماها با یک فیلم رسانا و فوم جاذب انرژی بود. آن‌ها همچنین راه‌هایی را برای ترمیم خودکار این پوشش در صورت سوراخ شدن یا پاره شدن بررسی کردند.
دیگر اقدامات ایمنی پیشنهادی به طور قابل توجهی کمتر فناورانه بوده‌اند. پس از حملات تروریستی ۱۱ سپتامبر، ایرباس پتنتی برای ایجاد یک دریچه مخفی در ورودی کابین خلبان طراحی کرد که ظاهراً برای بیرون انداختن یک مهاجم احتمالی از هواپیما در حین پرواز در نظر گرفته شده بود. همین پتنت حتی پیشنهاد استفاده از گاز آرام‌بخش در کابین را به عنوان یک اقدام ضد تروریستی مطرح کرده بود. تا آنجا که می‌دانیم، هیچ‌یک از این ایده‌ها هرگز به هواپیماهای تجاری راه نیافتند.
منبع: popsci
۵۸۳۲۳
