فرزانه فراهانی: خشکسالی و کمآبی طی سالهای اخیر ایران را هم مثل بسیاری از دیگر کشورهای دنیا تحت تاثیر قرار داده و مشکلات فراوانی را در بخشهای مختلف ایجاد کرده است. به درجهای از کمآبی رسیدهایم که رئیسجمهوری، چندی پیش از ضرورت مدیریت مصرف آب و در صورت نیامدن باران از تخلیه پایتخت سخن گفت. برخی هم راهکاری چون بارورسازی ابرها در کشور را به عنوان چاره افزایش بارشها و راهحل عبور از بحران بیآبی عنوان میکنند.
رئیس سازمان توسعه و بهرهبرداری فناوریهای نوین آبهای جوی، استفاده از پهپاد برای بارورسازی ابرها را موضوعی جدید در دنیا میداند و میگوید: در ایران هم، ساخت پهپاد مخصوص بارورسازی ابرها آغاز شده است و معتقد است که باورسازی ابرها در ایران بر روی سامانههای مناسب، بین ۱۵ تا ۲۰درصد در افزایش بارشها میتواند موثر باشد.
احد وظیفه، رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی، در گفتوگو با یولن، میگوید: «در حال حاضر در کشور برای بارورسازی ابرها سازمان مشخصی به اسم «بهرهبرداری فناورانه از آبهای جوی» داریم و اگر ابری وجود داشته باشد، بارورسازی ابر در مناطقی که تشخیص میدهند انجام میشود.
به طور کلی بارورسازی ابرها خیلی روش مطمئنی برای بارش نیست و نتیجه قطعی ندارد و بیشتر در حد آزمایش و به نوعی آزمون است و خیلی روش عملیاتی مطمئن برای ایجاد باران و یا برف بیشتر نیست و در دنیا هم اغلب به صورت آزمایشی و تحقیقاتی برای آن برنامهریزی و اجرا میشود و تنها در برخی از کشورها به شکل عملیاتی بارورسازی ابرها را در دستور کار خود قرار میدهند.»
در ادامه مشروح این گفتوگو را بخوانید:
چرا بارورسازی ابرها به طور آزمایشی انجام میشود؟
دلیل اینکه اغلب کشورها بارورسازی ابرها را به طور آزمایشی انجام میدهند، این است که قطعیتی برای نتیجه بارورسازی ابر وجود ندارد. بارورسازی ابر ممکن است که اثر بگذارد و ممکن است اثری هم در ایجاد بارش نداشته باشد؛ اینکه تاثیرگذار باشد یا خیر، فاصله زیادی با هم دارد؛ احتمال اینکه بارورسازی ابرها در ایجاد بارش تاثیر بگذارد ۵ تا ۱۰ درصد است.
کسی در دنیا روی بارورسازی ابرها برای از بین بردن خشکسالی و برطرف کردن کمآبی حساب نمیکند؛ منتها برخی کشورها به عنوان یک کار تحقیقاتی در جامعه هواشناسی اینکار را به روشهای مختلف انجام میدهند. بعضیها از طریق «یونیزاسیون» ابر و بعضی با بارورسازی ابر مدعی تاثیرگذاری هستند، ولی واقعا اینکه تاثیر میگذارد یا خیر، خودش یک سوال بزرگ است.
آیا اثبات اثرگذاری بارورسازی ابرها در افزایش بارشها ممکن است؟
اثبات اینکه بارورسازی ابرها در ایجاد و افزایش بارشها اثرگذار بوده، کار بسیار سخت و خیلی اوقات نشدنی است؛ ولی برای اینکه حداقل کسی در این زمینه اظهارنظر کند و بگوید که اصلا این روش موثر است یا خیر، باید یکسری کارهای پیشزمینهای و قبلی را انجام بدهد و بر اساس این دادههایی که تولید میکند و قابل بررسی است، بتواند اظهارنظر کند.
بارورسازی را باید به صورت مشخص و در یک نقطه مشخص انجام داد؛ اول باید یک منطقهای را تعریف کرد و دوم اینکه برای بازه طولانی مثلا حداقل ۵ تا ۱۰ سال به طور مداوم باید کار بارورسازی انجام شود و حتما هزینهبر هم خواهد بود.
اینطور نیست که بیایند و دو بار کار بارورسازی را انجام بدهند و بگویند این اقدام در ایجاد بارش تاثیرگذار خواهد بود؛ همانطور که گفتم پیدا کردن اثرگذاری بارورسازی ابر کار بسیار سختی است؛ چون شما میخواهید که یک سیستم طبیعی را، که خودش تغییرات طبیعی زیادی دارد، تغییر دهید.
بیشتر بخوانید:
بارورسازی ابرها اینگونه انجام میشود، البته فقط ۱۵درصد فایده دارد!/ این نمودارها را ببینید
نظر سازمان جهانی هواشناسی درباره باورسازی ابرها چیست؟
شما ببینید یک سیستمی پیشبینی میشود که بر فرض وقتی در تهران باران ببارد، بعد از ۲۴ ساعت تازه میفهمید این سیستم آمد و رفت و فقط باد تولید کرد و اصلا باران نداشت و این به طبیعت متغیر آن موج برمیگردد؛ که شما نمیتوانید خیلی دقیق مقدار تقریبی بارش را تخمین بزنید؛ همیشه با عدم قطعیت و ناشناختگی همراه است.
حالا ببینید سیستمی که میخواهید به صورت مصنوعی ابر را بارور کنید خودش میتواند ۵ یا ۱۰ درصد و اگر خیلی زیاد اثرگذار باشد، ۱۵ درصد تغییر ایجاد کند؛ وقتی برای خود سیستم که انقدر متغیر است نمیتواند یک مقدار پایه در نظر بگیرید، چطور میتوان اضافهتر شدن یا کمشدنش را سنجید؛ برای اینکه بتوانیم به این سوال پاسخ دهیم، میگوییم عملیات بارورسازی ابر را در یک نقطه مشخص و در بازه طولانی محدود کنیم که حداقل ما میانگین بارش بلندمدت آن منطقه را از قبل اندازهگیری کرده و داریم و مثلا ۳۰_۴۰ سال از آن آمار وجود دارد.
بعد میآییم و ۱۰ سال کار بارورسازی را در همان منطقه انجام میدهیم و باید ببینیم آیا در این دوره که اینکار انجام شده است، نسبت بارش دریافتی به میانگین بلندمدت تغییر کرده و آیا این تغییر معنیدار است؛ در این صورت میتوانیم بگوییم اینکار تا حدودی اثرگذار بوده است و باز در خود این هم قطعیتی نیست؛ چون عوامل خیلی زیاد دیگری هستند که دست ما نیستند و ممکن است در تغییرات دمایی، بارش و … اثرگذار بوده باشند.
بخاطر همین عدم قطعیت بارورسازی ابرها و مشخص نبودن نتیجه اثرگذاری آن، سازمان جهانی هواشناسی اعلام کرده است که کار بارورسازی ابرها را نه ترغیب و تشویق میکند و نه مانعی در برابر انجام کشورهایی که میخواهند انجام دهند ایجاد میکند.
از نتایج بارورسازی ابرها در دیگر کشورها بگویید.
بارورسازی ابرها و اقدامات مربوط به آن در برخی نقاط دنیا انجام شده است و نتیجه این بوده که اینکار اصلا تاثیری نداشته و برخیها هم به نتیجه اینکار بدبین هستند و حتی در مناطقی میتواند باعث ضعیف شدن بارشهای نرمال و طبیعی منطقه هم باشد.
کار بارورسازی ابرها از دهه ۱۹۵۰ به بعد در جنوب غرب آمریکا شروع شده و الان تعداد زیادی از کشورها، به خصوص در بخش تحقیقاتشان این کار را به عنوان یک کار تحقیقی انجام میدهند؛ از جمله هند، کشورهای عربی مثل عربستان، امارات و عمان و همچنین چینیها اینکار را به صورت گسترده در شمال چین که منطقه کویری و بیابانی است انجام میدهند اما واقعا اسناد دقیقی از نتیجه اینکار وجود ندارد یا منتشر نشده است.
دولت هند اخیرا برای از بین بردن آلودگی، از بارورسازی ابرها در شهر دهلی استفاده کرد؛ یعنی مواد و ذراتی را پاشید تا باعث ایجاد و افزایش بارشها شود و به نوعی آلودگیهای جوی را (مثل تهران که آلوده شده بود) را از بین ببرد و دیدند که هیچ نتیجهای نداشت و آلودگی همچنان با شدت قبل وجود داشت و نتیجه گرفتند که به هر حال روش موثری برای ایجاد بارش و از بین بردن آلودگی نبود.
کار بارورسازی ابرها ابتدا از جنوب غرب آمریکا شروع شد و برخی شرکتها آنجا خیلی کار کردند و اعلام موفقیت کردند ولی ارزیابیهای آکادمیک و مقالات علمی که در ژورنالهای معتبر آمریکایی چاپ شده است، خیلی از اینها را تایید نمیکنند و این نتایج را زیر سوال بردند.
بارورسازی ابرها عمدتا در مناطقی انجام میشود که بارش کم است و مسئولان مربوطه به هر روشی دست میزنند که بتوانند یک مقدار آب بیشتری به دست بیاورند و البته در اغلب موارد نتیجهای ندارد.
باتوجه به عدم قطعیت و پرهزینه بودن کار بارورسازی ابرها، راهکار پیشنهادی شما چیست؟
راههای بهتر و بهصرفهتری از بارورسازی ابرها برای حفظ منابع آبی وجود دارد و انجام کارهایی چون مدیریت مصرف و تقاضای آب و بازچرخانی آب، از جمله اقدامات اساسی است که باید در دستور کار قرار بگیرد. در صنعت چندین بار میشود آب را بازچرخانی و مجددا به چرخه مصرف بازگرداند.
بارورسازی ابر یک کار جنبی و فرعی در کنار همه کارهای فوق است که در برخی مناطق اصلا پاسخ و نتیجه مثبت و مناسبی هم از انجام آن به دست نمیآید.
بحث مصرف و مدیریت تقاضا یعنی اینکه از ایجاد تقاضا در منطقهای که پتانسیل تامین آب به قدر کافی وجود ندارد، جلوگیری شود؛ حالا میشود شامل جایگزینی جمعیت، جانمایی صنعت یا جلوگیری و محدودیت در فعالیتهای کشاورزی باشد و همه اینها باید به گونهای مدیریت شود که منطقهای که کاربری آب برایش تعریف شده، این پتانسیل را داشته باشد که در طولانی مدت تابآور باشد، یعنی آن منطقه توان تامین آب لازم برای فعالیتهای مشخص خود را داشته باشد و اگر این پتانسیل به صورت طبیعی وجود ندارد، باید از بارگذاری و تحریف تقاضای جدید خودداری شود و تقاضاهایی که از قبل وجود داشته هم در صورت اینکه محیطهایی مثل تهران یا اصفهان با شکنندگی مواجه میشود، دوباره بازتعریف شده و تقاضا را کاهش بدهند.
تمام اقدامات فوق کارهایی است که مطمئناً در کاهش تنشهای آبی نتیجهبخش و اثرگذار هستند و میتوانند در بیلان آبی مناطق موثر باشد و میزان اثرگذاری هر یک از آنها قابل حساب و کتاب است و مثل بارورسازی ابرها تخمینی نیست.
۴۷۲۳۲
