جواد مرشدی: پس از موفقیت اردوغان در انحلال “پ ک ک” حالا ترکیه نه تنها روز جمعه میزبان نشست بین ایران و تروئیکای اروپا بود بلکه کنفرانس صلح اوکراین هم در این کشور برگزار شد.گویی این کشور در پی افزایش اعتبار دیپلماتیک بنا دارد نقش میانجیگری در روابط ایران و اروپا را بازی کند و بعنوان یک میانجی موثر در بحران های منطقه ای و بین المللی ایفای نقش کند.
همچنین این کشوربا برقراری موازنهای میان روسیه و ناتو توانسته است جایگاه خود را بهعنوان یک میانجیگر مستقل تقویت کند. امروز هم اردوغان از ارتباط سازنده خود با دونالد ترامپ پرده برداشت و خبر از لغو تحریم هایی داد که در سال ۲۰۲۰ بواسطه خرید سامانههای دفاع موشکی اس-۴۰۰ روسیه توسط آنکارا توسط آمریکا وضع شده بود.
میزان موفقیت ترکیه در ایفای نقش بازیگر منطقهای ،بین المللی و چالشهای پیشرو سوالی بود که خبرگزاری “یولن“در گفتگو با سید علی قائم مقامی پژوهشگر ارشد ترکیه در میان گذاشت.
ترکیه چگونه توانسته است در میانجیگری بین ایران و اروپا نقشآفرینی کند، و چه عواملی باعث افزایش اعتبار دیپلماتیک آن در این زمینه شدهاند؟
ترکیه در سالهای اخیر تلاش کرده با اتخاذ یک سیاست خارجی چندجانبهگرایانه، خود را بهعنوان یک میانجی مؤثر در بحرانهای منطقهای و جهانی معرفی کند. آنچه به «سیاست خارجی ۳۶۰ درجهای» معروف شده، نشاندهنده رویکردی است که در آن ترکیه سعی دارد با همه بازیگران بینالمللی از آمریکا و اروپا گرفته تا روسیه، چین، کشورهای خلیج فارس، آفریقا، قفقاز، آسیای میانه و آمریکای لاتین روابط گستردهای برقرار کند. این رویکرد سبب شده که ترکیه در مناسبات بینالمللی نقش انعطافپذیر و چندوجهی ایفا کند.
یکی از نقاط قوت دیپلماسی ترکیه، جایگاه جغرافیایی و ژئوپلیتیکی آن است. این کشور تبدیل به گذرگاه انرژی آسیای میانه و قفقاز به اروپا شده است. گاز و نفت ترکمنستان، قزاقستان و جمهوری آذربایجان از مسیر ترکیه به اروپا صادر میشود. همچنین، گاز روسیه از طریق خطوط لوله «تاناب» و «تاپ» به ترکیه و از آنجا به کشورهای اروپایی مانند بلغارستان، یونان و سایر کشورهای اروپای شرقی منتقل میشود. این ویژگی به ترکیه جایگاهی استراتژیک در امنیت انرژی اروپا بخشیده است.
در حوزه سیاسی و امنیتی، ترکیه روابط پیچیدهای با کشورهای خلیج فارس دارد. این کشور با عربستان سعودی، امارات، قطر و بحرین تعاملات دوجانبه و گاه متناقضی را پیش برده است. از جمله در بحران روابط قطر با کشورهای عربی، ترکیه با احداث پایگاه نظامی در قطر و تأمین نیازهای استراتژیک این کشور، نقش حمایتگرانهای ایفا کرد.
در مسائل سوریه و عراق، ترکیه سیاست تهاجمیتری را دنبال کرده است. مناطقی مانند حلب، موصل و کرکوک از نگاه ترکیه بخشی از مرزهای تاریخیاش هستند. سیاستهای آنکارا در سوریه، با حمایت برخی کشورهای غربی، موجب شکلگیری گروههای اپوزیسیون در خاک ترکیه شده و بر پیچیدگی بحران سوریه افزوده است.
برگزاری کنفرانس صلح اوکراین تا چه اندازه به سیاست خارجی ترکیه در منطقه و جایگاه این کشور بهعنوان یک میانجیگر تأثیر گذاشته است؟
برگزاری کنفرانس صلح اوکراین یکی از نقاط برجسته در سیاست خارجی ترکیه محسوب میشود. ترکیه با برقراری موازنهای میان روسیه و ناتو توانسته است جایگاه خود را بهعنوان یک میانجیگر مستقل تقویت کند. همکاری اقتصادی گسترده با روسیه با حجم تجاری نزدیک به ۳۰ میلیارد دلار و در عین حال تعاملات نظامی و دیپلماتیک با کشورهای ناتو نظیر آمریکا، آلمان، فرانسه و ایتالیا، به ترکیه امکان داده است که در پرونده اوکراین نقش واسطهای ایفا کند.
نمونهای از این میانجیگری، توافق غلات میان روسیه، اوکراین و ترکیه بود که بر اساس آن، صادرات غلات از طریق بنادر استانبول به سایر کشورها”عمدتاً اروپایی ” انجام شد. هرچند درصد کمی (۶ تا ۱۰درصد)از این غلات به کشورهای آفریقایی رسید ولی ۵۰ درصد به اروپا صادر شد. این توافق نشاندهنده ظرفیت ترکیه در ایفای نقش میانجی در منازعات جهانی است.
با توجه به روابط ترکیه با روسیه و غرب، این کشور چگونه میتواند موازنهای بین منافع خود و حلوفصل بحران اوکراین برقرار کند؟
ترکیه موفق شده است میان منافع متضاد روسیه و اوکراین، و همچنین غرب، تعادلی برقرار کند. از یک سو، روسیه تأمینکننده عمده انرژی ترکیه است و همکاریهای نظامی و تکنولوژیک نیز بین دو کشور جریان دارد. از سوی دیگر، ترکیه به اوکراین پهپاد صادر کرده و در حوزه صنایع دفاعی با این کشور همکاری دارد. در عین حال، با عضویت فعال در ناتو و شرکت در تمامی عملیات و پروژههای دفاعی آن، ترکیه رابطهای استراتژیک با ایالات متحده و اروپا حفظ کرده است.
در سطح جهانی، ترکیه روابط اقتصادی خود با چین (با حجم تجاری حدود ۲۳ میلیارد دلار) و آفریقا (حدود ۲۵ میلیارد دلار) را گسترش داده و در برگزاری کنفرانسهای عالیرتبه با کشورهای آفریقایی و توسعه خطوط پروازی هوایی به ۴۴ کشور این قاره، مشارکت فعالی داشته است.
روابط ترکیه با ایران چه نقشی در مذاکرات تهران و اروپا ایفا میکند، و آیا این کشور میتواند به عنوان یک کانال دیپلماتیک مؤثر عمل کند؟
روابط ترکیه با اتحادیه اروپا در سالهای اخیر فراز و نشیب زیادی داشته است. اگرچه ترکیه در گذشته با اتحادیه اروپا توافقاتی در قالب ۳۵ سرفصل اصلاحی برای پیوستن به این اتحادیه امضا کرده بود، اما از سال ۲۰۱۸ این روند عملاً متوقف شده است. کشورهای فرانسه و قبرس جنوبی مانع ادامه مذاکرات شدهاند و چشمانداز عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا تیره و تار شده است.
در همین حال، ترکیه و اتحادیه اروپا از سال ۱۹۹۶ میلادی توافقنامهای گمرکی دارند که امکان تجارت آزاد را فراهم کرده، اما موضوعاتی نظیر حق ورود آزادانه اتباع ترکیه به کشورهای اروپایی همچنان محل اختلاف است. در نتیجه، گرچه ترکیه ظرفیتهایی برای ایفای نقش میانجی بین ایران و اروپا دارد، اما به دلیل کاهش اعتماد اروپا به سیاستهای داخلی و خارجی آنکارا، نمیتوان به نقشآفرینی مؤثر این کشور در این زمینه خوشبین بود.
ترکیه در سالهای اخیر تلاش کرده است خود را بهعنوان یک بازیگر کلیدی در معادلات منطقه معرفی کند. تا چه حد این تلاشها موفق بودهاند، و چه چالشهایی پیشِ روی این کشور قرار دارند؟
ترکیه تلاش دارد با میانجیگری در بحرانهایی چون مناقشه سومالی-اتیوپی، تنشهای قطر-عربستان، و تلاش برای نزدیکی میان پاکستان و هند، نقش کلیدی خود را تثبیت کند. حضور نظامی ترکیه در قطر و پیشنهاد ایجاد پایگاه نظامی در سایر کشورهای خلیج فارس، بخشی از راهبرد گسترش نفوذ این کشور در منطقه است.
با این حال، چالشهایی نیز پیش روی آنکارا قرار دارد؛ از جمله کاهش اعتماد غرب به ترکیه بهواسطه نزدیکی به روسیه، بحران اقتصادی داخلی، تضاد با کشورهای اروپایی در خصوص حقوق بشر و ساختار سیاسی، و سیاستهای تهاجمی در مناطق بحرانزده مانند سوریه و عراق. ترکیه همچنین باید میان منافع داخلی، فشارهای ناتو، و همکاری با شرق (چین و روسیه) موازنهای دقیق ایجاد کند.
311212
