گروه یولن زندگی – اوایل این موضوع خیلی جدی به نظر نمی‌رسد. پیش خودمان می‌گوییم خب بچه است دیگر، دوست دارد یک بار دیگر پای این برنامه بنشیند و از اول تا آخرش را تماشا کند. خودمانیم، خیلی از ما حتی از این ماجرا استقبال می‌کنیم. هر چه باشد برای یک ساعت که شده بچه ها سرگرم می‌شوند و کمی از زحمت فرساینده نگهداری و مراقبت از آن ها از سر والدین کم می‌شود. اما ماجرا به همین سادگی پیش نمی‌رود. به خودمان که می‌آییم می‌بینیم که صبح‌ها با صدای یک شخصیت کارتونی از خواب بیدار می‌شویم و شب‌ها با شعر خواندن یکی دیگر از آن ها برای هزارمین بار به خواب می‌رویم. در مهمانی کودک دوباره تماشای این برنامه را طلب می‌کند. خیلی از والدین برای این که صدای آزار دهنده گریه بچه‌ها مهمانی را به هم نریزد توی گوشی‌شان همان فیلم را دانلود می‌کنند و بچه با رغبتی وصف نشدنی دوباره به تماشای آن می‌نشیند. اما آیا راهکاری برای رفع این معضل رفتاری در کودکان هست؟ دکتر علیرضا تبریزی روانشناس کودک و نوجوان در گفت‌وگو با یولن به این سؤال پاسخ می‌دهد.
دلایل علاقه کودکان به تماشای مکرر یک فیلم یا کارتون
بر اساس مطالعه‌ای که در دانشگاه ساسکس در کشور انگلستان انجام شد، تأیید شد که کودکان وقتی بارها فیلم یا کارتونی را می‌بینند یا وقتی داستانی را چندین بار گوش می‌دهند، بهتر درک می‌کنند. در این مطالعه روانشناسان، کودکان سه‌ساله را تجزیه و تحلیل کردند، برای برخی یک داستان را چندین بار خواندند و برای برخی دیگر داستان‌های مختلف خوانده شد و مشخص شد کودکانی که دایره لغات بیشتری کسب کردند، کودکانی بودند که در معرض داستان‌های تکراری قرار گرفتند اما این امر در رابطه با تماشای تکراری فیلم و کارتون در کودکان هم صادق است.
بر اساس این مطالعه، کودکان در اولین باری که فیلم را می‌بینند به‌طور کامل آن را درک نمی‌کنند. به‌عبارت‌دیگر، گستره توجه و پردازش شناختی کودکان نمی‌تواند با ریتم فیلم هماهنگی داشته باشد. بدیهی است که این امر درک آنچه را که در فیلم اتفاق می‌افتد برای کودک دشوار می‌کند؛ بنابراین کودک هر بار که فیلم را می‌بیند جزئیات جدیدی را که قبلاً درک نکرده به تصویر می‌کشد و این امر به او کمک می‌کند که داستان را بهتر درک کند.
این روند طبیعی است
دکتر تبریزی به بیان دلایل دیگری برای علاقه کودکان به تماشای تکراری فیلم و کارتون می پردازد و می‌گوید: «اینکه بچه‌ها دوست دارند یک فیلم یا کارتون رو تکراری ببینند طبیعی است؛ به این علت که بچه‌ها عملاً دنبال لذت هستند و وقتی از چیزی لذت می‌برند سعی می‌کنند مدام آن را دنبال کنند لذا یکی از دلایل تماشای تکراری یک فیلم یا کارتون در کودکان این است که آن‌ها از تماشای آن فیلم احساس لذت می‌کنند.»
این متخصص ادامه می دهد: «یکی دیگر از دلایل این امر، میزان اضطراب بالا در کودک است. کودکان مضطرب، به شکل کلی دوست ندارند که در چیزی تغییر ایجاد شود. این کودکان دوست دارند فیلم، کارتون، اسباب‌بازی و حتی مکان بازی خود را ثابت نگه‌دارند و دنبال تنوع نروند به این علت که هر تغییری ممکن است در آن‌ها ایجاد اضطراب کند.»
ماجرایی به نام همذات پنداری
«دکتر تبریزی» یکی دیگر از دلایل علاقه کودکان به تماشای تکراری فیلم و کارتون را همزادپنداری دانست و در اینباره گفت: «به شکل خاص در مورد کارتون و فیلم، گاهی وقت‌ها بچه‌ها همزادپنداری می‌کنند و خودشان را جای شخصیت یا قهرمان کارتون قرار می‌دهند و آرزوهایشان را در آن فیلم یا کارتون می‌بینند لذا این هم یکی از دلایلی است که باعث می‌شود کودک یک فیلم یا کارتون را بارها و بارها تماشا کند.»
علاقه‌ی به تکرار، اختلال نیست
این روانشناس کودک در رابطه با نگرانی والدین در خصوص تماشای بیش‌ازاندازه یک فیلم یا کارتون توسط کودکان، گفت: «در حالت کلی تا زمانی که این تکرار کردن به اختلال تبدیل نشود (مثل ویژگی‌هایی که ما در کودکان مبتلا به اوتیسم می‌بینیم)، مشکل خاصی نیست که والدین بخواهند نگران باشند. علاقه‌ی به تکرار، پدیده طبیعی است و این امر نه‌تنها در کودکان بلکه گاهی در بین بزرگسالان هم رخ می‌دهد؛ خیلی وقت‌ها من و شما هم از یک‌چیزی لذت می‌بریم و به دلیل لذت ممکن است چندین بار آن کار مورد علاقه‌مان را تکرار کنیم.»
بدترین واکنش والدین
اغلب واکنش والدین به‌خصوص مادران در رابطه با بچه‌هایی که علاقه به دیدن فیلم‌های تکراری دارند این است که می‌گویند: خسته نشدی که این فیلم را هزار بار می‌بینی؟”، “دیگه کافیه، یک فیلم دیگر تماشا کن!” و جملاتی از این قبیل؛ تبریزی در خصوص تأثیرات مخرب چنین جملاتی بر روی کودکان گفت: «یکی از چیزهایی که کودکان در تمام سنین به آن نیاز دارند، درک شدن توسط والدین است. قاعدتاً گفتن این جملات اولین تأثیری که دارد این است که بچه‌ها احساس می‌کنند والدینشان آن‌ها را درک نمی‌کنند. چیزی که از تماشای مکرر یک فیلم در ذهن کودک می‌گذرد این است که من از تماشای این فیلم لذت می‌برم و چیزی که والد با گفتن این جملات به او می‌گوید این است که تو نباید لذت ببری! همچنین گفتن این قبیل جملات باعث می‌شود تا کودک از والدین خود فاصله بگیرد. برای درک بهتر کودک، والدین باید خودشان را جای بچه بگذارند.»
عکس‌العمل درست کدام است؟
این متخصص بهترین واکنش والدین در رابطه با این نوع کودکان را صحبت کردن می‌داند و ادامه می‌دهد: «والدین باید احساسات کودک نسبت به آن مورد خاص را به روی او بیاورید. مثلاً زمانی که کودک در حال تماشای کارتون برای بار هزارم است، والدین باید کنار کودک بنشینند و درباره کارتون با کودک صحبت کنند؛ از او بپرسند: “چرا این کارتون رو دوست داری؟”، “چه حسی پیدا می‌کنی وقتی چند بار این کارتون رو می‌بینی؟” ، “می توانم بپرسم چرا کارتون‌های دیگری نمی‌بینی؟”، “کدوم قسمت این کارتون برای تو جذاب‌تره؟”، “کدوم یکی از شخصیت‌ها رو بیشتر می‌پسندی؟”، “چرا این شخصیت رو می‌پسندی؟”. با پرسیدن این سؤالات کودک احساس می‌کند که والدین او را درک می‌کنند و این می‌تواند به بهبود رابطه والد و کودک کمک کند.»
تماشای تکراری کارتون‌های خشونت‌آمیز
این روانشناس کودک و نوجوان در پاسخ به این سؤال که اگر کودک علاقه داشته باشد کارتون‌های خشونت‌آمیز را چندین بار ببیند، در این صورت واکنش والدین باید چگونه باشد، پاسخ می‌دهد: «درباره تماشای فیلم و کارتون‌های خشن دو نظر در دنیا وجود دارد، یک نظر این است که دیدن این فیلم و کارتون‌های خشونت‌آمیز باعث می‌شود تا پرخاشگری در کودکان افزایش پیدا کند چون کودک خشونت را در این فیلم‌ها می‌بیند، یاد می‌گیرد و سعی می‌کند آن را تکرار کند. نظر دوم این است که گاهی در ذهن کودکان خشم‌هایی وجود دارد که تخلیه نشده و با دیدن این فیلم‌ها و کارتون‌ها، همزادپنداری می‌کنند و خشمشان را با تماشای این‌گونه فیلم و کارتون‌ها تخلیه می‌کنند و اتفاقاً آرامش پیدا می‌کنند.»
دکتر تبریزی می‌گوید تحقیقات در این زمینه ادامه دارد: «روی هر کدام از این نظریه‌ها تحقیقاتی انجام‌شده که بعضی تحقیقات این نظریه‌ها را رد و برخی تائید می‌کنند اما مسیر، بیشتر به نفع تحقیقاتی است که می‌گوید تماشای فیلم و کارتون‌های خشونت‌آمیز برای کودکان مضر است.»
راهکار جایگزینی
تبریزی بهترین واکنش والدین در خصوص تماشای مکرر کارتون‌های خشونت‌آمیز را جایگزینی می‌داند و می‌گوید: «والدین به‌جای اینکه کودک را از تماشای فیلم و کارتون خشونت‌آمیز منع کنند و به کودکشان بگویند تو حق نداری این فیلم را ببینی باید راهکار جایگزین پیشنهاد دهند اما جایگزین باید آن‌قدر جذاب باشد که بتواند هیجان صحنه‌های پرخاشگری آن فیلم یا کارتون را جبران کند. این جایگزین می‌تواند پیشنهاد تماشای یک کارتون جذاب و آموزنده دیگر یا بازی‌های هیجان‌انگیز باشد. سعی کنید هر روز با کودکتان بازی های حرکتی مثل کشتی، والیبال، بسکتبال، دنبال‌بازی، قلقلک بازی و… انجام دهید زیرا با انجام این بازی‌ها بسیاری از مشکلات و اختلالات کودکان کاهش پیدا می‌کند و خیلی از نگرانی‌های والدین حتی در رابطه با این‌گونه مسائل حل خواهد شد.»
