مریم فکری: صادرات نفت ایران رکورد شکست. داده‌های شرکت ردیابی نفتکشها (ورتکسا) نشان می‌دهد که ایران در ماه ژوئن موفق شده روزانه حدود ۱.۸ میلیون بشکه نفت صادر کند؛ عددی که یک رکورد کم‌سابقه در شرایط تحریمی و بی‌ثباتی منطقه‌ای به‌شمار می‌رود.
بر همین اساس، دویچه‌وله آلمان به نقل از داده‌های شرکت ردیابی نفتکشها (ورتکسا)، از صادرات ۱.۸ میلیون بشکه نفت توسط ایران خبر داد؛ این در شرایطی است که وزیر خزانه‌داری آمریکا ۵ ماه پیش اعلام کرده بود که «متعهد هستیم صادرات نفت ایران را به ۱۰۰ هزار بشکه در روز کاهش دهیم.»
پیش از این نیز دونالد ترامپ، رییس‌جمهور سابق آمریکا بارها اعلام کرده بود، هدف نهایی کاخ سفید، رساندن صادرات نفت ایران به صفر است. این موضع با واکنش قاطع و صریح مقامات کشورمان به‌ویژه وزیر نفت روبه‌رو شد. بدین ترتیب سیاست ترامپ برای کاهش صادرات نفت ایران با شکست مواجه شده است.
چرا صادرات نفت ایران کم نشد؟
در همین رابطه مجید شاکری، اقتصاددان در گفت‌وگو با خبرگزاری یولن می‌گوید: به محض این‌که ترامپ در آمریکا رای آورد، بسیاری در ایران گفتند که ترامپ یک فشار حداکثری جدید را ایجاد خواهد کرد و میزان صادرات نفت ایران، شبیه تجربه‌ای که در سال ۹۷ داشتیم، کاهش شدیدی خواهد داشت.
وی می‌افزاید: اما در آن زمان توضیح ما این بود که آن چیزی که منجر به رشد صادرات نفت ایران در دوره بعد از آذر ۱۴۰۱ شده، چیزی بسیار فراتر از چشم پوشیدن، یا چشم نپوشیدن، یا شیوه فروش نفت ایران و یا هر چیز دیگری شبیه به آن است.
این اقتصاددان در این رابطه توضیح می‌دهد: یکی از مهم‌ترین ابزارهای چینی‌ها برای کنترل میزان وابستگی به نفت روسیه، افزایش واردات نفت از ایران است. از آذر ۱۴۰۱ چینی‌ها از این ابزار استفاده کرده و میزان خرید نفت از ایران را افزایش دادند.
شاکری ادامه می‌دهد: این دینامیک و سه‌گانه مابین چین، روسیه و آمریکا همچنان برقرار است و بسیار قوی‌تر و مهم‌تر از این است که آمریکایی‌ها چه تحریمی را اعمال می‌کنند و یا چه تحریمی را اعمال نمی‌کنند. یک موضع امنیت ملی برای طرف چینی هست و در چارچوب روابط دوجانبه مابین ایران و چین هم سقف، افزایش و کاهش پیدا می‌کند.
وی متذکر می‌شود: تنها راهی که آمریکایی‌ها واقعا دارند، این است که بکوشند به لحاظ نظامی مانع از صادرات نفت ایران شوند که این راه را هم در دوره بایدن امتحان کردند. یعنی در دوره بایدن، یک دوره طولانی مناقشه و جنگ نفتکشها برعلیه صادرات نفت ایران انجام شد که در نهایت ایران از آن دوره، موفقیت‌آمیز بیرون آمد و این راه را نمی‌توانیم بگوییم آمریکایی‌ها بدون هزینه دوباره می‌توانند استفاده کنند.
این اقتصاددان تاکید می‌کند: بر همین اساس، با وجود تصوری که ما با کاهش صادرات نفت مواجه خواهیم بود، در شرایطی که واقعا طرف آمریکایی در ۹۰ روز آخر بایدن از یک نقش جدیدی از تحریم‌ها در حوزه نفتی استفاده کرد، نه‌تنها میزان صادرات نفت ایران کاهش پیدا نکرد، بلکه افزایش هم پیدا کرد.
با بازگشت مکانیسم ماشه، برای صادرات نفت چه اتفاقی می‌افتد؟
شاکری در ادامه با اشاره به احتمال بازگشت مکانیسم ماشه و تاثیر آن روی صادرات نفت می‌گوید: همین قاعده در رابطه با بازگشت مکانیسم ماشه هم وجود دارد. من درباره بعد امنیتی یا سیاسی صحبت نمی‌کنم؛ آن یک بعد دیگری است. اما در حوزه اقتصادی حتی در بازگشت مکانیسم ۱۹۲۹ و حتی در اجرای بند ۱۴ و ۱۵ قطعنامه ۱۹۲۹، دلایلی که به لحاظ امنیت ملی و نه تجاری منجر به واردات نفت چین از ایران شده، بسیار مهم‌تر از بندهای ۱۴ و ۱۵ قطعنامه ۱۹۲۹ است.
وی یادآور می‌شود: دلایل را پیش از این هم گفتم که به خاطر دینامیکی که مابین روسیه، چین و آمریکاست و این‌که چینی‌ها می‌کوشند برای این‌که میزان وابستگی‌شان به نفت روسیه زیاد نشود و این به یک کارتی برای معامله بین روسیه و آمریکا تبدیل نشود، میزان واردات نفت خود از ایران را افزایش دهند.
این اقتصاددان در پاسخ به این سوال یولن که پس شما معتقدید که حتی اگر مکانیسم ماشه هم اجرا شود، میزان صادرات نفت ایران کاهش پیدا نمی‌کند؟ تاکید می‌کند: ببینید، این موضوع در چارچوب روابط دوجانبه مطرح است. ممکن است در روابط با چین یک اتفاقی بیفتد که صادرات نفت کم شود. این ربطی به قطعنامه ۱۹۲۹ ندارد. قطعنامه ۱۹۲۹ هم عامل اثرگذار بر اراده طرف چینی نیست.
چشم‌انداز بازار نفت ایران چگونه است؟
شاکری همچنین درباره چشم‌انداز بازار نفت ایران می‌گوید: سوال اصلی این است که ایران چه درکی از نفت خود دارد. من تصور می‌کنم که طرف ایرانی باید حداکثر تمرکز را روی خام‌فروشی بگذارد و ایده کنار گذاشتن خام‌فروشی در حوزه نفت اشتباه است.
وی می‌افزاید: میزان نسبت مازاد تولید ما نسبت به مازاد تولید جهانی، بسیار در معنادهی به بازار نفت ایران موثر است. البته این مستلزم دو قسمت است؛ کنترل مصرف داخلی و افزایش تولید داخلی، که این آینده را ترسیم می‌کند. وگرنه وزن ژئوپلیتیکی ۱.۵ میلیون یا ۱.۸ میلیون بشکه صادرات نفت، در همین حدی است که می‌بینید و روابط شما را در سطح تجاری قوی نگه می‌دارد و وارد سطح سرمایه‌گذاری نمی‌شود.
این اقتصاددان خاطرنشان می‌کند: اما در مجموع می‌توانم بگویم آن دینامیکی که در سال ۹۷ باعث کاهش شدید صادرات نفت ایران شد و یک بحران واقعی را ایجاد کرد، از بین رفته است.
