«الکساندر کنیازف» کارشناس سیاسی روس و استاد دانشگاه دولتی «سنت پترزبورگ» روسیه در یادداشتی که در اختیار خبرنگار دفتر منطقه ای یولن قرار داد، به بررسی بحث احتمال ایجاد تاسیسات نظامی آمریکا در آسیای مرکزی پرداخت.
در این یادداشت آمده است: در مورد استقرار دیگر باره تاسیسات نظامی آمریکا در آسیای مرکزی در ماه ژوئن سال جاری میلادی اخباری منتشر شد و سپس بارها آمریکاییها توسط رسانههای مختلف به این موضوع پرداختند تا در افکار عمومی و به خصوص در میان نخبگان سیاسی منطقه جا بیفتد.
در نهایت این موضوع بار دیگر در مذاکرات «ویکتوریا نولاند» معاون وزیر امور خارجه آمریکا در «مسکو» مطرح شد. این بدان معنی است که ایده استقرار تاسیسات آمریکا در آسیای مرکزی صرفا محصول خیال پردازیهای روزنامه نگاران نبوده، بلکه یک پروژه کاملا واقعی «واشنگتن» برای حفظ حضور نظامی خود در منطقه است.
به طور معلوم پایگاههای آمریکا و ناتو طی سالهای 2001-2014 در منطقه وجود داشت و به دلایل مختلف نمیتوان تکرار آن را کاملا غیر امکان دانست. از سوی دیگر طی سه دهه استقلال، همه کشورهای آسیای مرکزی به هر شکلی با آمریکا همکاریهای نظامی داشتند و فقط گاهی اوقات تحت تأثیر برخی از عوامل سیاسی در منطقه، سطح و میزان آن با افت مواجه بوده است.
در سال 2001 آمریکا در قرقیزستان و ازبکستان و ناتو در ازبکستان و تاجیکستان تاسیسات نظامی ایجاد کرد و قزاقستان و ترکمنستان منطقه هوایی و فرودگاههای خود را جهت استفاده به نیروهای هوایی آمریکا و ناتو واگذاشتند. در آن موقع وضع موجود جهانی تحقق چنین امری را تسهیل کرده بود. روسیه و چین که تحت تاثیر فضای کلی «مبارزه سراسری علیه تروریسم بین المللی» قرار گرفته بودند، مانع این کار نشدند.
برای نخبگان منطقه حضور نظامی آمریکا و ناتو هم فرصت به دست آوردن مزایای مالی و هم تضمین حسن نیت غرب، در رابطه با امنیت ملی و منطقهای دانسته میشد.
در این زمینه نقطه عطف زمانی رخ داد که آمریکاییها در سال 2005 ابتدا اقدام به ایجاد «انقلاب رنگی» در قرقیزستان کردند و سپس با اعمال تحریمها علیه «تاشکند» از آشوب تروریستها در «اندیجان» ازبکستان حمایت کردند. ازبکستان در واکنش به اعمال تحریمهای آمریکا اقدام به اخراج پایگاه نظامی این کشور از فرودگاه «خان آباد» و سپس با روسیه معاهده هم پیمانی منعقد کرد.
اما در قرقیزستان وضعیت فقط بعد از 5 سال تغییر کرد، زمانی که قرقیزها بر اساس تجربه اندوخته خود از آمریکاییها اقدام به سقوط «قربانبیک باقی اف» رئیس جمهور وقت کردند که مهره مورد تائید واشنگتن بود. از این پس جایگاه روسیه در سیاست خارجی «بیشکک» به طور قابل توجهی ارتقا یافت و در نهایت در سال 2014 خروج نظامیان آمریکا از پایگاه «ماناس» اتفاق افتاد.
همینطور به صورت نسبتاً آرام و به تدریج نظامیان فرانسوی فرودگاه بین المللی «دوشنبه» (تاجیکستان) و نظامیان آلمانی فرودگاه «ترمز» (ازبکستان) را ترک کردند.
تجربه قرقیزستان و ازبکستان برای رژیمهای سیاسی آسیای مرکزی نشان داد که این نوع مشارکت با آمریکا به هیچ وجه ضامن ثبات و امنیت آنها نیست و گذشته از آن مزایای مالی مورد انتظارشان هم به طور خاص دردی را دوا نخواهد کرد.
به این ترتیب طی سالهای بعد نفوذ اقتصادی، سیاسی و نظامی روسیه و چین در منطقه به شدت افزایش یافت و وجود همه دولتهای منطقه را در وابستگی به «مسکو» و «پکن» قرار داد. این امر در مورد ترکمنستان و ازبکستان نیز که در اتحادیه اقتصادی اوراسیا و سازمان پیمان امنیت جمعی حضور ندارند، صدق میکند.
در نهایت ثابت شد که در آسیای مرکزی استفاده از اهرمهای نفوذ نظیر اعطای وام برای توسعه اقتصادی، پذیرش میلیونها مهاجر کاری (که با پول خود تا دو سوم تولید ناخالص داخلی قرقیزستان و تاجیکستان را تامین میکنند)، کمکهای نظامی و آموزشی دارای اهمیت بیشتری است.
همین طور سیاست بازیگران مهم خارجی در منطقه، از جمله روسیه و چین نیز تغییر کرد. عناصر سیاسی مربوط با حضور چین در منطقه در حال پررنگتر شدن است و این کشور به تدریج در حال فاصله گرفتن با اصل عدم استفاده از نیروی نظامی در خارج از قلمرو خود است و گاهی اوقات برای حفظ منافع خویش در رابطه به پروژههای کلان و جهانی از اقدامات تهاجمی نیز استفاده میکند.
از سوی دیگر سیاست روسیه عمل گرایی بیشتری به خود گرفته و ظرفیت اقدامات قهری خود را بیشتر کرده است. طی سالهای اخیر این روند با توجه به افزایش رویاروییهای روسیه با آمریکا و همچنین چین با آمریکا شدت گرفته است. بنابراین در شرایط کنونی تصمیم هر یک از کشورهای منطقه در رابطه به حضور نظامی آمریکا با واکنشهای کاملا جدی روسیه و چین مواجه خواهد شد.
ظاهراً نخبگان عمل گرای منطقه این واقعیت را درک کردهاند ولی میخواهند با اتخاذ برخی از اقدامات از جمله حضور در شورای کشورهای ترک (سازمان عملا وابسته به ترکیه) به نوعی نفوذ روسیه و چین را متعادل کنند.
با این حال به طور کامل نمیتوان موافقت برخی از کشورهای منطقه با استقرار واحدهای «پنتاگون» در قلمروشان را غیر امکان دانست. در این رابطه به نظر میرسد قزاقستان و تاجیکستان حلقههای نسبتاً ضعیفی باشند. در قزاقستان وجود فرایند و روحیات ضد چینی در جامعه این کشور و مشکلات در روابط دوجانبه بین «نور سلطان» و «پکن» و همچنین طرح الزامات سختگیرانه چین برای از بین بردن چین هراسی در قزاقستان به عنوان شرط بهبود همکاریهای دوجانبه اقتصادی، میتواند به نفع آمریکا تمام شود.
تاجیکستان در رابطه با وضعیت کنونی افغانستان عملاً موضع مشترکی با آمریکا و برخی از کشورهای غربی اتخاذ کرده و در ناهمسویی با سیاستهای روسیه و چین در مورد افغانستان قرار گرفته است.
با این وجود این احتمال که قزاقستان و تاجیکستان تصمیم به میزبانی نظامیان آمریکا بگیرند، ضعیف به نظر میرسد، به ویژه اینکه طرف روسیه پس از مذاکرات با «ویکتوریا نولاند» مخالفت صریح و قاطع خود با این موضوع را اعلام کرده است.
انتهای پیام/ح
