تشدید رقابت‌های ژئوپلیتیکی؛ جنگ کریدورها به راه افتاد!

رقابت و مبارزه برای نفوذ بین چین و ایالات متحده در بسیاری از زمینه ها، به ویژه در فناوری، تجارت و فعالیت های منطقه ای اخیراً در حال افزایش است.

در حالی که تنش ها بین پکن و واشنگتن با بیانیه هایشان در مورد تایوان افزایش یافته است، گام های متقابل دو کشور در زمینه های مختلف، تنش ها را بیش از پیش به منصه ظهور رسانده است.

ایالات متحده به تلاش های خود برای توسعه پیوندهای اتحاد و مشارکت با کشورهای منطقه برای ایجاد تعادل در برابر نفوذ فزاینده چین در آسیا و اقیانوسیه ادامه می دهد.

اختلافات حاکمیتی در دریای چین جنوبی که اغلب به تنش بین کشورهای ساحلی تبدیل می شود، به دلیل حضور نظامی فزاینده چین و نگرش مداخله جویانه چین در منطقه، سایر کشورهای منطقه را به ایالات متحده نزدیک می کند.

علاوه بر نفوذ منطقه ای، تنش های متعددی نیز بین دو کشور در زمینه فناوری وجود دارد. رقابت بین دولت آمریکا و چین به ویژه در زمینه تولید تراشه اخیراً داغ شده است.

واشنگتن با استناد به «امنیت ملی» اقداماتی را برای جلوگیری از دسترسی چین به تراشه ها و تجهیزات مورد استفاده در تولید آنها انجام داده است.

در سال‌های اخیر، ایالات متحده محدودیت‌هایی را برای واردات و استفاده از محصولات برخی از شرکت‌های فناوری چینی به‌ویژه هواوی اعمال کرده است.

در همین حال، اگرچه هنوز توسط مقامات تایید نشده است، اما هفته گذشته گزارش هایی مبنی بر ممنوعیت استفاده از آیفون توسط کارمندان عمومی توسط چین در مطبوعات بین المللی منتشر شد.

در حالی که رقابت فزاینده و مبارزه برای نفوذ بین ایالات متحده و چین در بسیاری از زمینه ها در دستور کار قرار دارد، گام دیگری که باعث خشم دولت پکن خواهد شد، در نشست G-۲۰ به میزبانی هند در ۹-۱۰ سپتامبر برداشته شد.

در این اجلاس، یادداشت تفاهمی بین هند، آمریکا، عربستان سعودی، امارات متحده عربی، فرانسه، آلمان، ایتالیا و اتحادیه اروپا درباره ایجاد کریدور اقتصادی هند-خاورمیانه-اروپا (IMEC) امضا شد که به افزایش تجارت، تامین منابع انرژی و توسعه اتصال دیجیتال کمک خواهد کرد.

در حالی که کشورهای امضاکننده این تفاهم نامه تعهد مالی الزام آور نداشتند، موافقت کردند که طی دو ماه یک «برنامه اقدام» برای ایجاد این کریدور آماده کنند.

این پروژه که با جاده قدیمی ادویه مقایسه شده است، از بمبئی هند شروع می شود و از طریق دریا به بندر دبی امارات می رسد و از آنجا با راه آهن به منطقه الغویفت می رسد. سپس از منطقه حراد عربستان سعودی و شهر ریاض عبور کرده و به اردن و سپس به شهر بندری اسرائیل حیفا می رسد.

محصولاتی که از حیفا از طریق دریا به بندر پیرئوس یونان برده می شود، از این جا از طریق زمینی به اروپا منتقل می شود.

در صورت اجرای این پروژه، مسیر موجود برای تجارت محصولات بین هند و اروپا حدود ۴۰ درصد کوتاه خواهد شد و از دیدگاه ایالات متحده به تقویت روابط تجاری شرکای خود در خاورمیانه با هند به جای چین کمک خواهد کرد.

کریدور اقتصادی هند-خاورمیانه-اروپا، آینده و اثربخشی پروژه کمربند و جاده را تحت تاثیر قرار می‌دهد که هدف آن افزایش تجارت پکن با آسیای مرکزی، اروپا، خاورمیانه و آفریقا است.

این ابتکار که توسط رئیس جمهور چین شی جین پینگ در سفرش به قزاقستان در سال ۲۰۱۳ اعلام شد، «طرح مارشال» چین نامیده می شود.

این پروژه که بیش از ۱۵۰ کشور و سازمان بین المللی در ۱۰ سال گذشته در آن سهم داشته اند، هدف آن افزایش قدرت تجاری پکن در منطقه ای است که دو سوم جمعیت جهان را پوشش می دهد.

این مسیرهای راه آهن و زمینی و همچنین مسیرهای دریایی را پوشش می دهد و توجه را به خود جلب می کند زیرا ابتکاری است که چین را به جهان متصل می کند.

این کریدور که برآورد می شود بیش از ۲۶۰۰ پروژه در بیش از ۱۰۰ کشور جهان را پوشش دهد، از شش مسیر اصلی تشکیل شده است.

یکی از این مسیرها پروژه ای به نام ابتکار کریدور میانی است که از ترکیه شروع شده و تا چین می رسد.

از طریق راه آهن و زمینی از ترکیه به ترتیب به گرجستان، آذربایجان و دریای خزر می رسد و از اینجا مسیر ترکمنستان، ازبکستان، قرقیزستان و قزاقستان را با استفاده از گذرگاه خزر به چین طی می کند.

پیش بینی می شود ابتکار یک کمربند و یک جاده حجم تجارت جهانی را بیش از ۶ درصد افزایش دهد.

کارشناسان تخمین می زنند که پولی که چین برای این طرح خرج می کند تا سال ۲۰۲۷ به ۱.۳ تریلیون دلار برسد.

برخی کشورها این پروژه را «فرصت اقتصادی بزرگ» و برخی دیگر آن را «خطرناک» می دانند.

به لطف این ابتکار، بیان شده است که چین روابط سیاسی و تجاری با کشورهای خاورمیانه و آفریقا را افزایش داده و نفوذ آن در منطقه به طرز محسوسی افزایش یافته است.

پروژه دیگری که هند در منطقه پیشتاز است، کریدور حمل و نقل بین المللی شمال-جنوب است که تلاش می کند آن را به روسیه تبدیل کند.

در ۱۲ سپتامبر ۲۰۰۰، کریدور بین المللی حمل و نقل شمال-جنوب با توافقنامه امضا شده بین روسیه، ایران و هند تأسیس شد.

در سالهای بعد ۱۰ کشور دیگر از جمله آذربایجان و ترکیه به این پروژه پیوستند.

با کریدور حمل و نقل شمال-جنوب، هدف آن کاهش مدت زمان حمل و نقل محموله هایی است که از هند به روسیه و همچنین به اروپای شمالی و غربی می رود.

این کریدور که هنوز به طور کامل ساخته نشده است، جایگاه مهمی برای روابط دوجانبه و تجاری بین روسیه و ایران که هدف تحریم های غرب هستند، دارد.

پیشنهاد ترکیه برای مقابله با کریدور خاورمیانه

یکی از نقاط ضعف بسیار بزرگ کریدور خاورمیانه پیشنهادی اسرائیلی ها مشارکت ندادن سه کشور مهم یعنی چین در شرق دور، ایران و ترکیه در خاورمیانه است.

مشارکت ندادن این سه کشور چالش های بسیاری را برای این طرح ایجاد خواهد کرد که مهمترین آن هزینه بسیار بالای آن است. گرچه ممکن بود چین به خاطر طرح یک جاده یک کمربند که ابتکار پکن محسوب می شود تمایلی چندانی به شرکت در این طرح که هند به عنوان رقیب چین در آن شرکت دارند، نباشد اما کنار گذاشتن ایران و ترکیه قطعا یکی از ضعف های عمده این طرح است.

بر همین اساس جمهوری اسلامی مشغول کریدور شمال به جنوب است و ترکیه نیز طرح خود را برای مقابله با کریدور خاورمیانه ارائه می کند. آنکارا در حال مذاکرات فشرده با شرکای منطقه ای بر سر جایگزین خود برای طرح کریدور تجاری هند-خاورمیانه است.

رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه پس از نشست گروه ۲۰ با بیان اینکه «بدون ترکیه هیچ کریدوری وجود ندارد»، گفت: «مناسب‌ترین مسیر تجارت از شرق به غرب باید از ترکیه عبور کند».

از آن زمان هاکان فیدان، وزیر امور خارجه وی، این تردید را دوچندان کرد و تأکید کرد که «کارشناسان تردید داشتند که هدف اصلی [کریدور هند-خاورمیانه] عقلانیت و کارآمدی است» و گفت که «نگرانی‌های ژئواستراتژیک بیشتری» در نظر گرفته شود.

«مسیر تجاری تنها به معنای ملاقات با تجارت نیست. فیدان در پاسخ به سوال فایننشال تایمز گفت: این همچنین بازتابی از رقابت ژئواستراتژیک است.

آنکارا در عوض از جایگزینی به نام ابتکار راه توسعه عراق استفاده کرده است و فیدان اصرار دارد که «مذاکرات فشرده» با عراق، قطر و امارات در مورد پروژه‌ای که «طی چند ماه آینده» ساخته می‌شود، در جریان است.

۳۱۱۳۱۱