گبه گزارش خبرگزاری یولن، با وجود استقبال نسبی جامعه از طرح کالابرگ الکترونیک که در چهار مرحله ابتدایی خود اجرا شد، فشارهای فزاینده اقتصادی و نرخ تورم بالا در ماه‌های اخیر، زمزمه‌هایی جدی مبنی بر نیاز به بازنگری و تغییر در شیوه پرداخت این یارانه معیشتی از مهرماه به گوش می‌رسد. دولت و نهادهای نظارتی درگیر بررسی مدل‌های جدیدی هستند که بتوانند هدف اصلی این طرح، یعنی تثبیت قیمت کالاها برای اقشار آسیب‌پذیر را محقق سازند.
اقتصادآنلاین نوشت: اجرای طرح کالابرگ الکترونیک به عنوان یکی از برنامه‌های محوری دولت چهاردهم، با هدف حمایت از سبد خانوار در برابر افزایش قیمت‌ها آغاز شد. درک این ابهامات نیازمند مروری بر چارچوب اولیه طرح است:
شروع طرح و چارچوب اولیه طرح کالابرگ
طرح کالابرگ الکترونیک عملاً از ۱۱ اسفند ۱۴۰۳ (تاریخ شروع فاز اجرایی گسترده‌تر) رسماً توسط دولت چهاردهم کلید خورد. این طرح جایگزین یا مکمل یارانه‌های نقدی مستقیم برای دهک‌های پایین جامعه در نظر گرفته شد تا اطمینان حاصل شود که یارانه مستقیماً صرف خرید کالاهای اساسی می‌شود.
رقم کالابرگ برای هر دهک درآمدی
میزان اعتبار کالابرگ بر اساس دهک درآمدی خانوارها به شرح زیر تعیین شده بود:
دهک‌های ۱ تا ۳ (کم‌درآمدترین): مبلغ ۵۰۰ هزار تومان به ازای هر نفر در ماه.
سایر دهک‌های مشمول (بسته به مرحله): مبلغ ۳۵۰ هزار تومان به ازای هر نفر در ماه.
این مبالغ به صورت اعتبار در حساب سرپرستان خانوار واریز می‌شد که قابل تبدیل به کالا در فروشگاه‌های مجاز بود.
اقلام مشمول کالابرگ کدام است؟
لیست کالاهای مشمول کالابرگ در فاز اولیه شامل ۱۱ قلم کالای اساسی بود که هسته اصلی سبد غذایی خانوار را تشکیل می‌دادند. این اقلام شامل گروه‌های زیر بودند:
لبنیات: شیر، ماست، پنیر.
پروتئین: مرغ و تخم مرغ.
خواربار: برنج، روغن مایع، قند و شکر، حبوبات (عدس، لوبیا، نخود) و گوشت منجمد (در برخی مراحل).
ریشه ابهامات اقتصادی و اجرایی
با گذشت چند ماه از اجرای طرح، فشار تورم عمومی که طبق آخرین گزارش‌های رسمی از ۳۰ درصد فراتر رفته بود، چالش‌های جدی برای پایداری مدل فعلی ایجاد کرد. این فشار دو نتیجه داشت:
کاهش قدرت خرید: با افزایش لحظه‌ای قیمت‌ها، مبلغ ثابت ۵۰۰ هزار تومانی اعتبار، دیگر کفاف تأمین همان سبد اولیه را نمی‌داد.
زمزمه‌های تغییر: این وضعیت موجب شد تا گمانه‌زنی‌هایی مبنی بر تغییر اساسی در شیوه پرداخت، افزایش مبلغ اعتبار متناسب با تورم، یا حتی حذف کالابرگ برای دهک‌های بالاتر مطرح شود. دولت برای حفظ قدرت خرید واقعی مردم، به سمت مدل‌های کنترل قیمت سوق داده شد.
موضع‌گیری دولت و مجلس: تثبیت قیمت با ارز ترجیحی
در مواجهه با چالش‌های تأمین منابع و حفظ قدرت خرید، سه ضلع اصلی تصمیم‌گیری (دولت، وزارت رفاه و مجلس) رویکردهای مشخصی را برای مدیریت مرحله پنجم کالابرگ (آبان ۱۴۰۴) اتخاذ کرده‌اند. محور اصلی این رویکرد، تثبیت قیمت کالاها به جای افزایش صرف مبلغ یارانه است.
نظر وزیر رفاه و مدل کنترلی کالابرگ
وزیر رفاه، در آخرین اظهارات خود، بر لزوم تغییر روش تأکید کرد. مدل پیشنهادی وزارت رفاه بر کنترل سطح قیمت تمرکز دارد:
اعلام شد که روش جدید پرداخت کالابرگ در حال بررسی است و هدف اصلی، ثابت نگه داشتن قیمت کالاها در بازار برای یارانه‌بگیران است.
برای تحقق این هدف، نیاز است که دولت بتواند کالاها را بر اساس یک قیمت مبنایی و ثابت (که از نرخ‌های روز بازار بالاتر است) دو ماه پیش خریداری و ذخیره کند تا در زمان توزیع، قیمت آن تثبیت شده باشد. این امر نیازمند مدیریت دقیق زنجیره تأمین و جلوگیری از نوسانات کوتاه‌مدت است.
موضع سخنگوی دولت: پایداری و تداوم پرداخت کالابرگ الکترونیک
سخنگوی دولت، خانم فاطمه مهاجرانی، بر اهمیت حفظ حمایت معیشتی تأکید کرد، اما اذعان داشت که پایداری مدل فعلی زیر سؤال است:
ساختار دولت قویاً به دنبال کنترل قیمت‌ها در بازار هدف است و نه صرفاً تزریق پول بیشتر.
ساختارها در حال بررسی هستند تا مدلی پایدار انتخاب شود که شباهت‌هایی به تجارب موفق گذشته (مانند مدل‌های دهه ۶۰ شمسی که در آن قیمت کالاهای اساسی تثبیت می‌شد) داشته باشد.
با وجود این بررسی‌ها، نهایتاً اعلام شد که منابع مرحله پنجم تأمین شده و پرداخت کالابرگ الکترونیک برای دهک‌های مشمول (که احتمالاً هفت دهک اصلی خواهند بود) ادامه خواهد یافت.
نظر مجلس و تأکید بر ارز ترجیحی (۲۸۵۰۰ تومانی)
نمایندگان مجلس، پس از جلسات متعدد با سازمان برنامه و بودجه و وزرای اقتصادی، بر لزوم استفاده از ابزارهای رسمی دولتی برای کاهش هزینه‌های تمام شده تأکید کردند.
جمع‌بندی جلسات نشان داد که یک تفاهم اساسی با دولت حاصل شده است. این تفاهم مبتنی بر این است که کالاها باید بر اساس نرخ ارز ترجیحی ۲۸۵۰۰ تومانی توزیع شوند، و نه بر اساس نرخ‌های آزاد بازار که دائماً در حال نوسان هستند.
هدف اصلی این است که عرضه کالا با قیمت ثابت تضمین شود، به گونه‌ای که حتی اگر قیمت بازار آزاد تا یک سال بعد نیز تغییر کند، یارانه گیرنده همان کالاهای اساسی را با قیمت ثابت (مبنای ارز ۲۸۵۰۰ تومانی) دریافت کند. این امر به معنای یارانه پنهان در قیمت تمام شده برای تولیدکننده و فروشنده است که دولت متعهد به جبران آن می‌شود.
روش پرداخت کالابرگ الکترونیک آبان ۱۴۰۴
با وجود کشمکش‌های فراوان پیرامون پایداری مالی و روش‌های اجرای طرح در شرایط تورمی، تحلیل نهایی برای آبان ۱۴۰۴ به شرح زیر است:
تداوم پرداخت قطعی شد: سخنگوی دولت به صراحت اعلام کرد که منابع مرحله پنجم کالابرگ الکترونیک تأمین شده و پرداخت به هفت دهک درآمدی مشمول ادامه خواهد یافت. این موضوع نگرانی‌های مربوط به حذف ناگهانی طرح را تا حد زیادی مرتفع می‌سازد.
تغییر شیوه اجرایی برای تثبیت قیمت: تمرکز از “افزایش مبلغ” به “کنترل قیمت” منتقل شده است. این تثبیت احتمالاً از طریق اعطای مجوز خرید کالا با نرخ ارز ۲۸۵۰۰ تومانی به زنجیره تأمین (تولیدکنندگان و واردکنندگان منتخب) برای تأمین اقلام کالابرگ صورت خواهد گرفت.
ابهام در جزئیات: اگرچه تداوم پرداخت قطعی است، جزئیات دقیق نحوه محاسبه و مکانیسم‌های اجرایی برای اطمینان از اینکه فروشندگان از نرخ ارز ۲۸۵۰۰ تومانی برای فروش به دارندگان کالابرگ استفاده می‌کنند، هنوز در حال نهایی شدن است.
در مجموع، یارانه‌بگیران می‌توانند انتظار داشته باشند که یارانه کالابرگ الکترونیک خود را در آبان ۱۴۰۴ دریافت کنند، اما به احتمال زیاد، ارزش واقعی این یارانه از طریق ثابت ماندن قیمت اقلام اساسی در سبد خرید آن‌ها تضمین خواهد شد.
۲۲۳۲۲۵
