تغییر مسیر یا خرید زمان؛ تحلیلی در باب آتش بس و تشکیل شورای ریاستی در یمن

گروه بین‌الملل یولن- احمد حاجی صادقیان*؛ پیشنهاد آتش بس دوماهه در آستانه ماه مبارک رمضان توسط سعودی‌ها در شرایطی که تنها چند روز از حمله موفق انصارالله به پالایشگاه جده و اهدافی دیگر در قالب عملیات «شکستن محاصره ۳» گذشته بود برای ناظران تحولات یمن غیر منتظره بود و تردیدهای زیادی نسبت به اهداف پشت پرده و جدیت سعودی‌ها در عملیاتی کردن این آتش بس وجود داشت. گذشت زمان بر تردیدها صحه گذاشت و نشان داد سعودی‌ها نه به دنبال آتش بس که به دنبال زمینه‌سازی برای پیشبرد هدف بزرگتری در پرونده یمن هستند.

تنها شش روز پس از آغاز آتش بس عبدربه منصورهادی رئیس جمهور مستعفی یمن با قرائت بیانیه‌ای در برابر دوربین از کناره‌گیری خود و معاون اولش علی «محسن الاحمر» از قدرت خبر داد و اعلام کرد قدرت را به شورای هشت نفره‌ای به ریاست «رشاد العلیمی» سیاستمدار شناخته شده یمنی می‌سپارد. این خبر در حالی اعلام شد که عربستان سعودی از حدود یک ماه پیش از آن در قالب یک نشست مشورتی میزبان چند صد چهره سیاسی یمنی بود و اینگونه تصویر شد که کناره‌گیری هادی محصول توافقات این نشست بوده است.

ماهیت شورای ریاستی

اعلام اسامی شورای ریاستی نشان داد هدف سعودی‌ها از تاسیس این شورا صلح نیست. این شورا که متشکل از مهمترین فرماندهان نیروهای میدانی در یمن است را باید نوعی بازآرایی نیرو توسط ائتلاف عربی دانست. سهم پایین شخصیت‌های سیاسی و نبود چهره‌های مستقل در ترکیب این شورا نشان دهنده جای نداشتن راه حل سیاسی در طرح سعودی برای بحران یمن بود. در واقع عربستان سعودی با کنار زدن هادی و تاسیس این شورا مهمترین نقطه ضعف همپیمانان میدانی خود یعنی عدم مشروعیت راس ساختار نزد بدنه را ترمیم کرد. اجرایی شدن این راهبرد بدون شک وزن سیاسی و میدانی همپیمانان عربستان در برابر انصارالله را تا حد زیادی افزایش خواهد داد.

نتیجه تاسیس شورای ریاستی

برکناری هادی از قدرت بیش از هر چیز کاهش وزن سیاسی حزب اصلاح را در تحولات پیش روی یمن به دنبال خواهد داشت. حزب اصلاح که از ابتدای تاسیس به دلایل مختلف همواره یکی از جناح‌های تعیین کننده در سیاست یمن بود موفق شد با سوار شدن بر موج انقلاب های بهار عربی در سال ۲۰۱۲ وزن خود را به شکل بی سابقه‌ای در معادلات سیاسی این کشور افزایش داده و راس قدرت را برای نخستین بار در اختیار بگیرد. سرعت سقوط صنعا و دیگر مناطق یمن در جریان انقلاب سپتامبر ۲۰۱۴ نشان داد که این برآمدن بدون زمینه‌های واقعی سیاسی و اجتماعی و تنها با موج سواری اخوان‌المسلمین یمن بر فضای هیجانی سالهای ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۳ و به یُمن دخالت اعراب حاشیه خلیج فارس در معادلات سیاسی یمن بوده است. با وجود این نقطه ضعف؛ سیطره حزب اصلاح و شخص هادی بر عنصر تعیین کننده مشروعیت بین‌المللی و ضعف رقبا در دست اندازی به این دارایی مهم که تحولات پیرامون ماجرای استعفای هادی در ابتدای سال ۲۰۱۵ آن را نمایان کرد باعث شد سعودی‌ها حزب اصلاح و شخص هادی را به عنوان همپیمان بومی خود در طرح حمله به یمن برگزینند.

اختلاف به نفع انصارلله

مهمترین تغییر در معادلات سیاسی و میدانی یمن از سال ۲۰۱۷ و همزمان با تاسیس شورای انتقالی جنوب آغاز شد. تاسیس این شورا که با حمایت امارات و با هدف تثبیت سهم ابوظبی از غنیمت جنگ یمن عملیاتی شد موجب آغاز مجموعه‌ای از تحولات و تحلیل شدید توان سیاسی و میدانی طرفداران ائتلاف عربی در برابر انصارالله شد. در رقابتی که بین حزب اصلاح و امارات شکل گرفت برنده اصلی انصارالله بود که توانست با استفاده از شرایط پیش آمده و اختلافات در جبهه مقابل وارد فاز تهاجمی شده و مناطق بسیاری را به حوزه نفوذ خود اضافه کند.

انصارالله که در حذف و کاهش اقتدار رقیب دیرینه خود در شمال یمن با امارات به تقاطع منافع رسیده بود با افزایش فشار میدانی خود بر مناطق اصلی سیطره حزب اصلاح در شمال یمن یعنی استان‌های بیضا و مأرب موفق شد بخش زیادی از توان میدانی و به تبع آن وزن سیاسی این حزب را از بین ببرد. در سمت دیگر تحولات و در مناطق تحت کنترل ائتلاف نیز شورش مجلس انتقالی در عدن و اخراج کابینه دولت هادی از این شهر، درگیری‌های فرسایشی بین جنوبی‌ها و نیروهای حزب اصلاح در استان های ابین و شبوه و ناکامی کابینه مناصفه بین شمال و جنوب که در جریان توافق ریاض تاسیس شده بود همگی یک روند تحلیل سریع در قدرت و اقتدار میدانی حزب اصلاح و البته شخص هادی را به دنبال داشت. تیر آخر بر توان سیاسی و میدانی حزب اصلاح را تغییر محمد صالح بن عدیو از استانداری شبوه و جایگزینی وی با عوض بن محمد العولقی گزینه مورد حمایت امارات بود. این تغییر در عمل آخرین نقطه اتکای سیاسی، اقتصادی و میدانی حزب اصلاح را از دست این جریان خارج کرد و توان میدانی این حزب را در مأرب خلاصه کرد.

در نقطه مقابل اختلافات؛ همکاری های دو بازوی امارات گرا و سعودی گرای ائتلاف عربی در یمن بیشترین هزینه را بر انصارالله تحمیل کرده است. تجربه همکاری این دو در جبهه ساحل غربی در سال ۲۰۱۷ را باید مهمترین نمونه و فشار موفق نیروهای العمالقه در جبهه‌های بیحان و حریب در ماه‌های گذشته آخرین نمونه موفقیت در این همکاری است.

آتش بس و تثبیت شورای ریاستی

بررسی روند تحولات میدانی پرونده یمن از ابتدا تا کنون نشان می‌دهد عربستان سعودی از مدت‌ها پیش به ضعف ذاتی همپیمان بومی خود پی برده و همین مسئله عامل اصلی همراهی ریاض با ابوظبی در دوسال گذشته برای کاهش توان سیاسی حزب اصلاح بوده است. در واقع مقامات ریاض با تمام طراحی‌های امارات برای کاهش وزن حزب اصلاح در برابر دیگر بازیگران بومی یمنی همراهی کرده و حذف هادی را باید نقطه عطفی در این روند دانست.

اما نکته مهم در طراحی عربستان استفاده از فرصت آتش بس برای کاهش هزینه‌های این جابجایی و تثبیت ساختار جدید سیاسی برای مقابله با انصارالله است. توقف عملیات‌های نظامی طرفین در خاک یمن همزمان با متوقف شدن حملات موشکی انصارالله به خاک سعودی تاثیر مهمی در تثبیت ساختار جدید سیاسی و ایجاد همگرایی بین رقبای میدانی انصارالله داشته است. با این وجود چشم اندازها در مورد اراده عربستان برای پایان دادن به جنگ یمن و ایجاد ساختار سیاسی برای پایان دادن به این بحران روشن نیست.

علیرغم آزادسازی چندین کشتی سوخت و پایان حملات هوایی به مواضع انصارالله ولی مهمترین نقاط اختلاف صنعا و ریاض یعنی شراکت دولت نجات ملی در مشروعیت سیاسی و سهم از منابع اقتصادی دولتی و بین‌المللی لاینحل باقی مانده است. هنوز موافقت دولت مورد حمایت ائتلاف شرط پهلو گرفتن کشتی‌ها در بندر الحدیده است و این دولت به بهانه درآمد حاصل از این واردات از پرداخت حقوق کارمندان دولت سرباز می‌زند.

دیگر نشانه عدم جدیت عربستان در حرکت به سمت پایان تنش عدم اجرای کامل بند مربوط به بازگشایی فرودگاه صنعا است. کارشکنی‌های متعدد سعودی‌ها در مسیر انجام این پروازها علیرغم توافق اولیه، حذف پروازها به مقصد قاهره، کاهش پروازها به مقصد اردن و کارشکنی‌های متعدد در پذیرش پاسپورت‌های صادر شده توسط دولت نجات ملی نشان داد سعودی اراده‌ای برای مشارکت دادن انصارالله در قدرت و مشروعیت سیاسی آینده یمن ندارد.

ساختار جدید قدرت در قالب شورای ریاستی ظرفیت بالایی برای همگرایی بین مخالفان انصارالله ایجاد کرده است و احتمال تکرار سناریوهایی نظیر آنچه در سال ۲۰۱۷ در ساحل غربی اتفاق افتاد وجود دارد. همزمان مطرح شدن طرح هایی نظیر تجزیه شرق یمن و الحاق این منطقه به خاک سعودی و یا تلاش سعودی برای تمدید وضعیت “نه جنگ و نه صلح” فعلی بدون محدودیت نشانه های دیگری از عدم جدیت سعودی ها در صلح است.

بر این اساس و با توجه به عدم تامین حقیقی درخواست های انصارالله از جانب طرف سعودی به نظر می‌رسد این دور از آتش بس نیز مانند دیگر مراحل آتش بس در طول جنگ یمن تبدیل به یک روند طولانی مدت و دائمی نشود.

*اندیشکده مرصاد

انتهای پیام/م