یولن – رسول سلیمی: پس از سقوط بشار اسد در آذر ۱۴۰۳ (دسامبر ۲۰۲۴)، احمد الشرع، معروف به ابومحمد جولانی، به‌عنوان رئیس‌جمهور موقت سوریه، وظیفه مدیریت تنش‌های داخلی و خارجی سوریه را بر عهده گرفت. حملات اسرائیل به وزارت دفاع سوریه و دخالت در درگیری‌های سویدا، که با ادعای حمایت از دروزی‌ها انجام شد، روابط پیچیده الشرع با تل‌آویو را به کانون توجه آورد.
در پیشینه احمد الشرع، متولد ۷ آبان ۱۳۶۱ (۲۹ اکتبر ۱۹۸۲) در ریاض، از خانواده‌ای سوری با ریشه در بلندی‌های جولان اشغالی، مسیر پرتلاطمی را از جهادگرایی به رهبری سیاسی طی کرده است. به گزارش نیویورک تایمز، او پس از پیوستن به القاعده در عراق در سال ۱۳۸۲ (۲۰۰۳) و تأسیس جبهه النصره در سال ۱۳۹۱ (۲۰۱۲)، به یکی از چهره‌های کلیدی جنگ داخلی سوریه تبدیل شد. بازداشت توسط نیروهای آمریکایی در عراق (۱۳۸۵-۱۳۹۰/۲۰۰۶-۲۰۱۱) و تأسیس هیئت تحریر الشام (HTS) در سال ۱۳۹۶ (۲۰۱۷) نقطه عطفی در زندگی سیاسی او بود. الشرع با فاصله گرفتن از القاعده، رویکردی عمل‌گرایانه در پیش گرفت و پس از سرنگونی اسد، با تأکید بر وحدت ملی، چهره‌ای میانه‌رو از خود نشان داد.
در یک سطح تحلیل، روابط الشرع با اسرائیل تحت تأثیر منافع ملی و توازن قوا شکل گرفته است. چرا که اسرائیل به دلیل پیشینه جهادی الشرع و حضور نیروهای سوری در نزدیکی جولان اشغالی، او را تهدید بالقوه می‌بیند.
مذاکرات غیرمستقیم بین الشرع و اسرائیل در اردیبهشت ۱۴۰۴ (می ۲۰۲۵) که با میانجی‌گری امارات و قطر آغاز شد. این مذاکرات نشان‌دهنده تلاش الشرع برای کاهش تنش‌ها و جلب مشروعیت بین‌المللی بود. الشرع با این روش به دنبال همکاری منطقه‌ای برای بازسازی سوریه بود، اما حملات اسرائیل این تلاش‌ها را تضعیف کرد.
پیامد سیاسی حملات اسرائیل به سویدا و وزارت دفاع سوریه
درگیری‌های سویدا با ربایش یک تاجر دروزی آغاز شد و به خشونت‌های فرقه‌ای بین شبه‌نظامیان دروزی و قبایل بادیه‌نشین سنی منجر گردید. این درگیری‌ها تا ۲۷ تیر ۱۴۰۴ بیش از ۱۱۱۹ کشته، از جمله ۲۹۸ غیرنظامی، به جا گذاشت. دولت الشرع برای مهار بحران، نیروهای نظامی به سویدا اعزام کرد، اما این اقدام با مقاومت دروزی‌ها مواجه شد که به دلیل پیشینه جهادی الشرع به او بی‌اعتماد بودند.
این در حالی است که اسرائیل در ۲۵ تیر ۱۴۰۴ با ادعای حمایت از دروزی‌ها، حملاتی هوایی به وزارت دفاع در دمشق و پایگاه‌های نظامی در سویدا و درعا انجام داد. حملاتی که وزارت دفاع را تخریب کرد و سه نفر را کشت. همان زمان بنیامین نتانیاهو اعلام کرد این حملات برای «غیرنظامی‌سازی جنوب سوریه» و حفاظت از دروزی‌ها انجام شده است. اما این حملات بخشی از استراتژی اسرائیل برای حفظ برتری نظامی در منطقه و جلوگیری از نفوذ گروه‌های دیگر، مانند ایران یا تحریرالشام، در نزدیکی جولان است. چرا که اسرائیل با تأکید بر «حمایت از دروزی‌ها» هویتی مشترک با دروزی‌های جولان ایجاد کرده تا مداخلاتش را مشروع جلوه دهد.
اما الشرع در پاسخ به حملات اسرائیل و درگیری‌های سویدا، رویکردی دوگانه اتخاذ کرد: محکومیت اسرائیل و تلاش برای کاهش تنش‌های داخلی. او در سخنرانی ۲۶ تیر ۱۴۰۴ حملات اسرائیل را «تلاش برای بی‌ثبات کردن سوریه» خواند و حفاظت از دروزی‌ها را «اولویت» دولتش دانست. او با اعلام آتش‌بس در سویدا و واگذاری امنیت به رهبران محلی، از تشدید درگیری‌ها جلوگیری کرد. در ادامه این آتش‌بس با حمایت یاسر جربوع، شیخ دروزی، پذیرفته شد، اما حکمت الهجری، دیگر رهبر دروزی، آن را رد کرد و خواستار حمایت بین‌المللی شد.
بعد از این رویداد الشرع با استقبال از میانجی‌گری آمریکا، ترکیه، و کشورهای عربی، به دنبال کاهش تنش‌ها و تقویت جایگاه خود بود. او در سخنرانی خود از این میانجی‌گری‌ها به‌عنوان عاملی برای جلوگیری از «تشدید گسترده» یاد کرد. اما از سوی دیگر عدم پاسخ نظامی الشرع به اسرائیل نتیجه ضعف نظامی و نیاز به حفظ منابع برای بازسازی است.
در همین راستا محمد الخالدی، تحلیلگر سوری نوشت: «الشرع نمی‌تواند با اسرائیل وارد جنگ شود، اما محکومیت حملات برای حفظ مشروعیت داخلی ضروری است. او احتمالاً مذاکرات غیرمستقیم را ادامه خواهد داد.» نور عوده، روزنامه‌نگار فلسطینی نیز اظهار داشت: «حملات اسرائیل بخشی از استراتژی گسترش نفوذ در جنوب است. الشرع باید بین مقاومت و عمل‌گرایی تعادل برقرار کند.»
اما باید به این نکته توجه کرد که اسرائیل با حملاتش هشدار داده که حضور نیروهای سوری در جنوب تحمل نخواهد شد. چرا که اسرائیل با حملات خود به دنبال تضعیف الشرع و جلوگیری از نفوذ ترکیه یا ایران است، اما این اقدامات ممکن است به بی‌ثباتی بیشتر منجر شود. اگرچه الشرع با تعامل با اقلیت‌ها، از تبدیل سویدا به بحران ملی جلوگیری کرده، اما روابطش با اسرائیل شکننده است. از سوی دیگر حمایت عربستان از الشرع و میانجی‌گری‌اش با اسرائیل، تلاشی برای کاهش نفوذ ایران است.
چرا الشرع به دنبال تنش‌زدایی است؟
الشرع به دلیل ضعف نظامی و اقتصادی سوریه پس از جنگ داخلی، به دنبال تنش‌زدایی با اسرائیل است. چرا که ارتش سوریه توانایی مقابله با اسرائیل را ندارد، و الشرع منابع خود را برای بازسازی و تثبیت قدرت داخلی حفظ می‌کند. از سوی دیگر تنش‌زدایی به الشرع امکان جلب حمایت بین‌المللی، به‌ویژه از آمریکا و کشورهای عربی، را می‌دهد که برای بازسازی و مشروعیت ضروری است. از این رو الشرع با تأکید بر «وحدت ملی» و همکاری با اقلیت‌ها، هویتی جدید برای دولت خود ایجاد کرده که با میانجی‌گری آمریکا تقویت می‌شود. در یک سطح تحلیل، هرگونه درگیری نظامی می‌تواند دولت نوپای او را تضعیف کند و گروه‌های جهادی مانند داعش را احیا نماید.
در چنین شرایطی است که با وجود اعتمادسازی الشرع بین خود، آمریکا، و دونالد ترامپ، اسرائیل او را تهدید می‌بیند. پیشینه جهادی الشرع و کنترل تحریرالشام بر بخش‌هایی از ارتش سوریه، نگرانی‌های امنیتی اسرائیل را تشدید کرده است. اسرائیل حضور نیروهای سوری در جنوب را تهدیدی برای جولان می‌داند. اما از دیدگاه سازه‌انگاری، هویت جهادی پیشین الشرع در گفتمان امنیتی اسرائیل به‌عنوان «تروریسم» تعریف شده و تغییر آن دشوار است. از این رو اسرائیل همچنین نگران نفوذ ترکیه، حامی اصلی الشرع، و احتمال احیای گروه‌های اسلام‌گرا در نزدیکی مرزهایش است. بنابراین عدم اعتماد اسرائیل به الشرع نتیجه فقدان نهادهای مشترک برای اعتمادسازی قابل تحلیل است.
اهمیت سویدا و دروزی‌ها برای نتانیاهو
سویدا و دروزی‌ها برای نتانیاهو اهمیت استراتژیک و سیاسی دارند. سویدا به دلیل نزدیکی به جولان اشغالی، منطقه‌ای کلیدی برای امنیت اسرائیل است. به گزارش گاردین، اسرائیل با ایجاد منطقه حائل در سویدا، نفوذ نیروهای سوری را محدود می‌کند. همچنین دروزی‌های سویدا به دلیل روابط خانوادگی با دروزی‌های جولان، بخشی از هویت مشترک اسرائیل هستند. این در حالی است که دروزی در اسرائیل و جولان ساکن‌اند و از سال ۱۳۳۶ (۱۹۵۷) در ارتش خدمت می‌کنند، که به اسرائیل اهرمی برای مداخله می‌دهد. در چنین شرایطی نتانیاهو با ادعای حمایت از دروزی‌ها، به دنبال تقویت مشروعیت داخلی و جلب حمایت دروزی‌های اسرائیل است. به همین دلیل، این استراتژی همچنین به اسرائیل امکان می‌دهد در مذاکرات منطقه‌ای، مانند پاریس، اهرم فشار داشته باشد.
در مجموع، الشرع به دلیل ضعف نظامی و نیاز به بازسازی، به دنبال تنش‌زدایی با اسرائیل و میانجی‌گری آمریکا است. عدم پاسخ نظامی او نتیجه محاسبات واقع گرایانه برای حفظ قدرت است. اسرائیل به دلیل پیشینه جهادی الشرع و نگرانی‌های امنیتی، او را تهدید می‌بیند. سویدا به دلیل موقعیت استراتژیک و هویت دروزی‌ها برای نتانیاهو اهمیت دارد.
اما الشرع در موقعیتی حساس بین حفظ حاکمیت و اجتناب از درگیری قرار دارد. پرسش کلیدی این است: آیا الشرع می‌تواند با اسرائیل به توافقی پایدار برسد، یا حملات تل‌آویو به بی‌ثباتی منجر خواهد شد؟
۲۱۳/۴۲
