غزال زیاری: «چیزهای کوچکی هستند که جهان را می‌چرخانند»؛ این توصیفی است که ادوارد اُ. ویلسون، یک زیست شناس معروف درباره حشرات و دیگر بی‌مهرگان ارائه داده است. نگاهی به پراکندگی مورچه‌ها در سراسر جهان کافی است تا درستی این توصیف را درک کنیم. این جانوران کوچک تقریباً تمام خشکی‌های زمین به جز یک منطقه را فتح کرده‌اند.
تعداد مورچه‌های روی زمین
شاید برایتان این سوال پیش آمده باشد که چند مورچه در جهان وجود دارد؟ خوشبختانه دانشمندان پیش از این به حساب‌وکتاب تعداد تقریبی مورچه‌ها روی کره خاکی پرداخته‌اند: در سال ۲۰۲۲، یک برآورد محافظه‌کارانه نشان داد که سیاره ما خانه ۲۰ کوادریلیون مورچه است. بله، کوادریلیون! یعنی ۲۰ میلیون میلیارد مورچه.
این عدد معادل زیست‌توده‌ای برابر با ۱۲ مگاتن کربن خشک است. این میزان از زیست‌توده از ترکیب تمام پرنده‌ها و پستانداران وحشی زمین بیشتر است و تقریباً برابر با ۲۰ درصد زیست‌توده انسان‌هاست. به بیان ساده‌تر، تعداد مورچه‌ها بسیار زیاد است و به نظر می‌رسد که حتی همین برآورد هم احتمالاً کمتر از واقعیت است.
این تیم پژوهشی ۵۰۰ مطالعه از مورچه‌های زمینی و درخت‌زی را در تقریباً همه زیست‌بوم‌های اصلی خشکی را با هم ترکیب کرد تا به این تخمین برسد. البته این برآورد اعضای کلونی‌هایی که از لانه بیرون نمی‌آیند یا مورچه‌های مناطقی با داده‌های اندک، مثل جنگل‌های بوریال (سوزنی‌برگان شمالی) را در نظر نگرفته است.
مورچه‌ها کجا زندگی می‌کنند؟
در همین مطالعه به توزیع مورچه‌ها در کره زمین هم پرداخته شده و این بررسی نشان داد که این ۲۰ کوادریلیون موجود ریز، به‌طور یکنواخت در سیاره زمین پخش نشده‌اند. مثلاً مورچه‌های زمینی اکثرا در مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری متمرکز هستند و تقریباً دو سوم آن‌ها تنها در دو زیستگاه یافت می‌شوند: جنگل‌های مرطوب استوایی و ساواناهای گرمسیری.
تراکم مورچه‌های برگ‌ریز در جنگل‌ها چهار برابر بیشتر از بوته‌زارهاست. از سوی دیگر بیشترین جمعیت مورچه‌های زمین‌گرد در مناطق خشک زندگی می‌کنند. با وجود پیشرفت‌های چشمگیری در چنین مطالعاتی، هنوز داده‌های کافی درباره جمعیت مورچه‌های در برخی مناطق جهان وجود ندارد و این یعنی ما شکاف‌های بزرگی در شناخت تنوع زیستی مورچه‌ها داریم.
مورچه‌ها تقریبا جهان را فتح کرده‌اند و بیش از ۱۵,۷۰۰ گونه و زیرگونه شناخته‌شده مورچه وجود دارد؛ آن‌ها از حدود ۱۴۰ تا ۱۶۸ میلیون سال پیش تاکنون به‌طور گسترده‌ای در جهان پراکنده شده‌اند. این حشرات تقریباً همه‌جا و تمام قاره‌های زمین به جز قطب جنوب دیده می‌شوند؛ همچنین، هیچ گونه مورچه بومی‌ای در ایسلند، گرینلند، بخش‌هایی از پلی‌نزی شرقی و برخی جزایر بسیار دورافتاده زمین وجود ندارد.
اگر می‌خواهید ببینید که مورچه‌ها چطور در جهان پراکنده شده‌اند، به وب‌سایت antmaps.org سر بزنید و تعداد گونه‌های یافت‌شده در هر کشور یا منطقه را بررسی کنید.
مورچه‌ها چطور زمین را تسخیر کردند؟
امروزه تقریباً در هر جایی می‌توان مورچه‌ها را یافت؛ اما همیشه این‌طور نبوده است. متیو نلسن، پژوهشگر موزه فیلد شیکاگو و نویسنده اصلی مقاله‌ای در سال ۲۰۲۳ درباره جهانی‌شدن مورچه‌ها گفت: «وقتی امروز به جهان نگاه می‌کنید، می‌بینید مورچه‌ها در تقریباً هر قاره‌ای حضور دارند، در زیستگاه‌های گوناگونی زندگی می‌کنند و حتی ابعاد متفاوتی از این زیستگاه‌ها را اشغال کرده‌اند».
او ادامه داد: «ما تلاش می‌کنیم بفهمیم آن‌ها چطور توانستند از یک جد مشترک به این همه تنوع برسند و همه این فضاها را اشغال کنند.»
در ۶۰ میلیون سال گذشته، مورچه‌ها همزمان با گیاهان تکامل یافته‌اند و به‌نظر می‌رسد مسیر خودشان را از همتایان گیاهی‌شان گرفته‌اند.
نلسن ادامه داد: «در همین دوره، برخی از گیاهان جنگلی تکامل یافتند تا از منافذ کوچک برگ‌هایشان بخار آب بیشتری خارج کنند و همین باعث شد محیط جنگل‌ها مرطوب‌تر و شبیه جنگل‌های بارانی شود».
در پاسخ به این تغییر، برخی مورچه‌ها آشیانه‌هایشان را از زیرزمین به بالای درختان منتقل کردند.
به همین ترتیب، وقتی توزیع گیاهان گل‌دار از جنگل‌ها گسترش یافته و مناطق خشک‌تر را فتح کردند، مورچه‌ها هم به دنبالشان رفتند و همین امر آغازگر تکامل بسیاری از گونه‌های امروزی مورچه شد.
در نتیجه، به نظر می‌رسد حالا زمین، سیاره مورچه‌هاست و ما فقط در آن زندگی می‌کنیم؛ مگر اینکه در قطب جنوب باشید!
منبع: iflscience
۵۸۳۲۱
