توافق بزرگ عربستان و امریکا/ عربستان هسته‌ای می‌شود؟

رسول سلیمی: رسانه‌های خارجی از جمله رویترز شواهدی از مستندات توافق احتمالی میان عربستان و امریکا را منتشر کردند که بر اساس آن ایالات متحده و عربستان سعودی توافقنامه‌ای را حول یک پیمان دفاعی دوجانبه برای ایجاد صنعت هسته‌ای غیرنظامی عربستان سعودی و در کنار آن انتقال تکنولوژی هوش مصنوعی و سایر فن آوری‌های در حال ظهور امضا خواهند کرد.

دولت بایدن قرار است این توافق‌نامه سه‌جانبه را بین امریکا، عربستان و اسرائیل برای تشویق ریاض به رسمی کردن روابط دیپلماتیک با اسرائیل و به‌عنوان بخشی از برنامه‌های تضمین صلح پایدار در خاورمیانه پس از حمله ۷ اکتبر حماس امضا کند. این در حالی است که بنیامین نتانیاهو بارها هرگونه اقدام برای پذیرش راه حل دو کشور که شرط عربستان برای حل مناقشه طولانی مدت اسرائیل و فلسطین بوده را رد کرده است. بر این اساس بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل باید تصمیم بگیرد که امتیازاتی را برای تضمین روابط تاریخی با ریاض بدهد یا نه.

در همین راستا متیو میلر، سخنگوی وزارت امور خارجه امریکا روز پنجشنبه گفته: “ما به توافق بسیار نزدیک هستیم”. کارشناسان امور خاورمیانه معتقدند این طرح احتمالاً خواستار تضمین‌های رسمی ایالات متحده برای دفاع از عربستان و همچنین دسترسی عربستان به سلاح‌های پیشرفته‌تر ایالات متحده در ازای توقف خرید تسلیحات چین توسط عربستان و محدودکردن سرمایه‌گذاری پکن در این کشور است. از سوی دیگر کارشناسان روابط بین‌الملل انتظار دارند شرایطی که نتانیاهو برای پیوستن به یک توافق گسترده‌تر با عربستان با آن مواجه خواهد شد، شامل پایان‌دادن به جنگ در غزه و توافق بر سر مسیری برای تشکیل کشور فلسطین است که تاکنون نتانیاهو در برابر هر دو مقاومت کرده است.

بااین‌حال، نتانیاهو که با فشار شدید اعضای راست افراطی ائتلاف حاکم برای ندادن هیچ امتیازی به فلسطینی‌ها مواجه است، به خود افتخار می‌کند که سال‌ها با موفقیت، هرگونه پیشرفت در جهت راه‌حل دو کشوری را خنثی کرده است. مقامات امریکایی امیدوارند که نتانیاهو این بار برای حفظ کابینه راست‌گرای خود و ازدست‌ندادن پست نخست‌وزیری به این معامله تاریخی رضایت دهد. تصمیمی که به دلیل نزدیک بودن انتخابات ریاست‌جمهوری امریکا، گمانه‌زنی‌ها از وقت‌کشی نتانیاهو برای آزمودن شانس پیروزی ترامپ و انطباق سیاست‌های تل‌آویو و امریکا حول فلسطین را تقویت کرده است.

مزیت‌های توافق برای عربستان و امریکا

یک پیمان گسترده‌تر که به بزرگ‌ترین صادرکننده نفت جهان، حفاظت نظامی ایالات متحده و عادی‌سازی روابط با اسرائیل را می‌دهد، دو دشمن قدیمی (عربستان و اسرائیل) را متحد می‌کند و ریاض را بیش از قبل با واشنگتن متحد خواهد کرد. درحالی‌که چین بزرگ‌ترین رقیب امریکا در خاورمیانه نیز هم‌زمان با این توافق منزوی خواهد شد. توافق عادی‌سازی همچنین قدرت دفاعی اسرائیل در برابر ایران را نیز به‌واسطه همسویی عربستان تقویت می‌کند و بایدن را پیش از انتخابات ریاست‌جمهوری به پیروزی دیپلماتیک خواهد رساند.

هنوز مشخص نیست که آیا تضمین‌های دفاعی ایالات متحده برای عربستان سعودی که انتظار می‌رود از یک پیمان کامل به سبک ناتو ضعیف‌تر باشد، در معاهده‌ای که نیاز به تصویب کنگره دارد، گنجانده شود. اما هرگونه توافق در مورد همکاری هسته‌ای نیاز به تایید کنگره خواهد داشت. این همان چالشی است که اوباما هنگام امضای برجام با ایران نیز با آن مواجه بود و با دستور اجرایی خود از آن عبور کرد. به همین دلیل، عربستان هم بامانع کنگره و سنای امریکا مواجه خواهد شد. جایی که بسیاری از قانون‌گذاران امریکایی، ریاض را به‌خاطر مداخله در یمن اقدامات برای تقویت قیمت نفت و نقش بن سلمان در قتل جمال خاشقجی در سال ۲۰۱۸ محکوم کردند.

یکی از سناتورهای دموکرات کنگره به نام ادوارد مارکی که مدافع پادمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای است، روز چهارشنبه در نامه‌ای به بایدن، گفت که عربستان سعودی، “کشوری باسابقه وحشتناک حقوق بشر”، نمی‌تواند مورداعتماد قرار گیرد تا از برنامه هسته‌ای خود صرفاً برای اهداف صلح‌آمیز استفاده کند و به دنبال توسعه سلاح‌های هسته‌ای نباشد.

قبل از حمله ۷ اکتبر، دولت بایدن به سمت توافقی برای عربستان سعودی برای عادی سازی روابط با اسرائیل حرکت کرد که منجر به موافقت واشنگتن با یک پیمان دفاعی با ریاض و حمایت از فعالیت‌های هسته ای غیرنظامی ان در ازای امتیازات اسرائیل به فلسطینی‌ها می‌شد. حمله حماس و تهاجم تلافی جویانه اسرائیل در غزه این روند را برهم زد، اما امریکا و عربستان سعودی به بحث در مورد یک توافق بالقوه به عنوان بخشی از برنامه‌های گسترده‌تر پس از جنگ برای تامین صلح در منطقه ادامه داده اند.

در این میان، عربستان سعودی روشن کرده که پس از ۷ اکتبر، اسرائیل باید امتیازات بسیار مهم‌تری به فلسطینیان بدهد و تأکید کرده که باید گام‌های «برگشت‌ناپذیری» را برای ایجاد یک کشور مستقل فلسطینی ببیند.

از سوی دیگر برخی تحلیلگران بر این باورند که گزارش‌های رسانه‌های خارجی مبنی بر اینکه ایالات متحده و عربستان در حال بررسی پیشبرد یک توافق دوجانبه در صورت امتناع اسرائیل از برداشتن گام‌های مشخص به‌سوی یک کشور فلسطینی هستند، برای فشار بر دولت نتانیاهو طراحی شده است. این تحلیل بر این مبنا استدلال می‌شود که کشورهای عربی ماه‌هاست که با واشنگتن در مورد چشم‌انداز خود برای طرح پس از جنگ بحث می‌کنند. بحث‌هایی که در آن ایالات متحده و دیگر قدرت‌های غربی به‌رسمیت‌شناختن کشور فلسطین و حمایت از عضویت کامل آن در سازمان ملل متحد و رهبری اصلاح شده فلسطینی در محور آن قرار دارد.

معامله‌ای برای محدودکردن ایران و چین

در صورت توافق عربستان و امریکا و اسرائیل بر سر این توافق‌نامه، اگرچه امتیاز بزرگ تشکیل کشور مستقل فلسطین به فلسطینی‌ها خواهد رسید؛ اما روسیه، چین و ایران در نتایج راهبردی این معامله بزرگ، منزوی خواهند شد. این همان معامله‌ای است که خاورمیانه را برای آینده قابل‌پیش‌بینی درون قلمرو امریکا تثبیت خواهد کرد.

اما این توافق‌نامه بدون تصویب سنا نخواهد توانست گام‌های اساسی برای انتقال تکنولوژی هسته‌ای از امریکا به عربستان را تضمین کند. موضوعی که بیش از هر عاملی، موافقت اسرائیل و لابی‌های آن را به موافقت سنا گره‌زده و بدون اراده مثبت اسرائیل، سنا با چنین توافقی موافقت نخواهد کرد. چشم‌اندازی که در نهایت این توافق‌نامه را برای عربستان کوتاه‌مدت خواهد کرد.

311213