به گزارش یولن، کتاب جایگاه ایران در سیاست خارجی روسیه (۲۰۲۲-۱۵۷۸) نوشته علی اسمعیلی، دکتری روابط بین الملل و پژوهشگر حوزه خاورمیانه و محمدکریم دارابی، دکتری علوم سیاسی، توسط انتشارات چاپخش منتشر شد.
مهم‌ترین تفاوت این اثر با دیگر آثار منتشرشده در زمینه روابط ایران و روسیه این است که کتاب پیشِ‌رو، گستره تاریخی وسیعی از زمان حاکمیت تزارها را از سال ۱۵۷۸ تا آغاز تهاجم روسیه به اواکراین در سال ۲۰۲۲ دربرمی‌گیرد. دوم، روش مطالعه در این کتاب ترکیبی از دو رشته تاریخ و روابط بین‌الملل است. در آغاز به موضوع جایگاه ایران در سیاست خارجی روسیه تا فروپاشی شوروی از دیدگاه تاریخی پرداخته و سپس از نگاه روابط بین‌الملل به همکاری و چالش‌های همکاری میان دو کشور در حوزه‌های گوناگون پس از فروپاشی شوروی می‌پردازد. فصل پایانی با بهره‌گیری از مدل پیوستگی جیمز روزنا، جایگاه ایران را در سیاست خارجی فدراسیون روسیه از بوریس یلتسین تا ولادیمیر پوتین بررسی می‌کند. با این مقدمه کتاب، دربرگیرنده یک مقدمه و پنج فصل به ترتیب زیر است:
فصل نخست: تحلیل تاریخچه روابط ایران و روسیه
این فصل با بررسی روابط روسیه در دوران تزارها با ایران آغاز می‌شود. مهم‌ترین فراز این دوران جنگ‌های روسیه علیه ایران در عصر قاجار است که تأثیر ژرفی بر سرنوشت سیاسی و اقتصادی ایران داشتند. انعقاد پیمان‌هایی مانند گلستان و ترکمانچای، افزون‌بر از دست دادن بخش‌هایی از خاک ایران، به تغییر موازنه قدرت در منطقه منجر شد. این تحلیل نشان می‌دهد که چگونه این رویدادها به شکل‌گیری الگوی بی‌اعتمادی میان دو کشور انجامید.
در ادامه، تأثیر انقلاب مشروطه و جنگ‌های جهانی بر روابط ایران و روسیه واکاوی می‌شود. انقلاب اکتبر ۱۹۱۷، با ایجاد نظام کمونیستی در روسیه، منجر به تغییر اساسی در سیاست خارجی این کشور شد. این تحول تاریخی نه‌تنها مناسبات دو کشور را در سطح دوجانبه زیر تأثیر قرار داد؛ بلکه پیامدهایی ژرف در سطح منطقه‌ای و جهانی به همراه داشت. در بخش پایانی، روابطِ پس از فروپاشی شوروی بررسی شده و تغییرات سیاست خارجی روسیه و تأثیر آن بر تعاملات دو کشور ارائه شده و پیشینه‌ای از دینامیک‌های سیاسی و اقتصادی ایران و روسیه در دوره معاصر واکاوی می‌شود
فصل دوم: سیاست خارجی روسیه و جایگاه ایران
این فصل به بررسی اصول و اهداف سیاست خارجی روسیه در خاورمیانه پرداخته و جایگاه ایران را در این معادلات مشخص می‌کند. تحلیل این کتاب نشان می‌دهد که هویت ملی و منافع استراتژیک روسیه در سیاست‌گذاری‌های خارجی این کشور نقشی کلیدی دارد. برای نمونه، ایران به دلیل موقعیت ژئوپلیتیکی و منابع انرژی، یکی از محورهای اصلی سیاست‌های روسیه در منطقه است. نقش ولادیمیر پوتین در سیاست خارجی روسیه در این فصل به‌تفصیل بررسی شده است. پوتین با تکیه بر ابزارهایی مانند قدرت نظامی و دیپلماسی انرژی، توانسته روابط با ایران را در حوزه‌های گوناگون، ازجمله همکاری‌های هسته‌ای و امنیتی تقویت کند. این تحلیل نشان می‌دهد که سیاست خارجی روسیه در قبال ایران، ترکیبی از واقع‌گرایی و توجه به منافع بلندمدت اقتصادی و امنیتی است.
فصل سوم: جایگاه ایران در سیاست خارجی روسیه
این فصل با مروری بر روابط تاریخی ایران و روسیه، به تحلیل محورهای اصلی تعاملات دو کشور در پرونده‌هایی مانند برنامه هسته‌ای ایران می‌پردازد. تحلیل‌ها نشان می‌دهند که روسیه با وجود همکاری‌های گسترده با ایران، همواره نگاهی محتاطانه به این کشور داشته است. یکی از دلایل این احتیاط، بی‌اعتمادی تاریخی میان دو ملت است که ریشه در رویدادهایی مانند معاهدات قاجاریه دارد.
همچنین، چالش‌های مشترک ایران و روسیه در برابر آمریکا و نقش این چالش‌ها در شکل‌دهی سیاست‌های دو کشور بررسی شده است. این فصل توضیح می‌دهد که چگونه منافع مشترک در رویارویی با دشمن مشترک، زمینه‌ساز تقویت همکاری‌های استراتژیک میان ایران و روسیه شده است.
فصل چهارم: مؤلفه‌های کلیدی سیاست خارجی روسیه
فصل چهارم به بررسی نقش دریای خزر به‌عنوان یکی از نقاط کلیدی در روابط ایران و روسیه می‌پردازد. این منطقه به‌دلیل اهمیت ژئوپلیتیکی و منابع غنی انرژی، همواره در کانون توجه دو کشور بوده است. تحلیل سیاست‌های روسیه نشان می‌دهد که این کشور با بهره‌گیری از نفوذ خود در دریای کاسپین، تلاش دارد موازنه قدرت را به سود خود حفظ کند.
سیاست‌های انرژی و همکاری‌های هسته‌ای از دیگر موضوعات مهم این فصل است. روسیه با پشتیبانی از برنامه هسته‌ای ایران، ضمن تقویت روابط دوجانبه، به‌دنبال تقویت جایگاه خود در معادلات جهانی انرژی است. این فصل همچنین به بررسی مقایسه‌ای سیاست‌های خارجی دو کشور در دریای خزر پرداخته و نشان می‌دهد که چگونه رقابت و همکاری در این منطقه بر روابط دو کشور تأثیرگذار است.
فصل پنجم: متغیرهای نظریه جیمز روزنا و سیاست خارجی فدراسیون روسیه در قبال ایران
در فصل پایانی، متغیرهای نظریه جیمز روزنا و سیاست خارجی فدراسیون روسیه در قبال ایران به‌صورت دقیق تحلیل شده است. نظریه جیمز روزنا با تأکید بر پنج متغیر کلیدی، چهارچوبی جامع برای تحلیل سیاست خارجی ارائه می‌دهد که دربرگیرنده تغیرهای فردی، نقش، ساختار دولتی، جامعه و نظام بین‌الملل است. در این فصل، سیاست خارجی فدراسیون روسیه در قبال ایران با استفاده از این متغیرها بررسی شده است. متغیر فردی بر ویژگی‌های شخصیتی و تصمیم‌گیری رهبران تأکید دارد.
در این راستا، نقش ولادیمیر پوتین به‌عنوان رهبر اصلی روسیه، با تأکید بر دیدگاه‌های ژئوپلیتیکی و استراتژی‌های کلان او، در شکل‌گیری روابط با ایران بسیار مؤثر بوده است. تصمیم‌گیری‌های پوتین در راستای ایجاد تعادل میان رقابت‌های جهانی و تقویت روابط منطقه‌ای با ایران، ناشی از رویکردهای شخصی و محاسبات استراتژیک اوست. متغیر نقش به انتظارها و مسئولیت‌های بین‌المللی و منطقه‌ای روسیه اشاره دارد. روسیه به‌عنوان یکی از قدرت‌های جهانی، همواره نقشی کلیدی در تحولات خاورمیانه و به‌ویژه در تعامل با ایران ایفا کرده است. این نقش از ضرورت‌های سیاسی، اقتصادی و امنیتی برای حفظ موقعیت برتر روسیه در منطقه ناشی می‌شود. متغیرهای دیگر شامل ساختار دولتی، جامعه و نظام بین‌الملل می‌شود. متغیر دولتی به ساختارهای حکومتی و نهادهای تصمیم‌گیر روسیه توجه دارد که در تعیین سیاست خارجی نقشی اساسی ایفا می‌کنند. وزارت امور خارجه روسیه و کرملین، با هماهنگی نهادهای امنیتی و اقتصادی، سیاست‌هایی متوازن و هوشمندانه در قبال ایران در پیش گرفته است. متغیر جامعه، بازتاب‌دهنده تأثیر انتظارها و نیازهای اجتماعی بر سیاست خارجی است. در این زمینه، جامعه روسیه در قالب روابط فرهنگی و اقتصادی، از تعامل با ایران استقبال کرده است؛ به‌ویژه در حوزه‌هایی مانند انرژی و تجارت. سرانجام اینکه متغیر نظام بین‌الملل بر تأثیر تغییرهای ساختاری در روابط جهانی بر سیاست خارجی روسیه دلالت دارد. تقابل روسیه با غرب و نیاز به هم‌پیمانانی در منطقه ازجمله ایران، موجب تقویت روابط دوجانبه شده است. سیاست خارجی روسیه در قبال ایران، علاوه بر تعاملات اقتصادی و امنیتی، به‌طور کلی بر مبنای همکاری‌های گسترده و تلاش برای ایجاد تعادل در نظام چندقطبی جهانی طراحی شده است. در پایان فصل پنجم نیز نویسندگان به جمع‌بندی مطالب کتاب می‌پردازند.
برای خرید کتاب می‌توانید با کتاب‌فروشی چاپخش به شماره ۰۲۱۶۶۴۰۴۱۱۰ تماس بگیرید یا کتاب را از سایت https://chapakhsh.com/ تهیه کنید.
۳۱۲/۴۲
