۱.در سال ۱۴۰۱ متأسفانه تهاجم یک فرد مسلح با انگیزه شخصی و غیرسیاسی،به سفارت جمهوری آذربایجان در تهران،مناسبات دوستانه دو کشور را متاثر کرد. این اتفاق منجر به کشته شدن یکی از کارکنان سفارت آذربایجان و جراحت دو نفر دیگر شد و روابط دو کشور را با مشکل مواجه کرد.دیپلماسی ایران در این حادثه تلخ و غیرمنتظره تحت ریاست شهید امیرعبداللهیان،صبورانه و هوشمندانه وارد عمل شد و با مدیریت اوضاع،سعی در دلجویی و استمالت از دولت آذربایجان و حفظ مناسبات دوستانه نمود.جمهوری اسلامی ایران این حادثه را محکوم و آن را خلاف اصول همسایگی و دیپلماتیک دانست و تاکید کرد که در این اتفاق،هیچ برنامه‌ریزی یا اقدام سازمان یافته‌ای وجود نداشت و صرفا انگیزه شخصی باعث رقم خوردن آن شد.شهید امیرعبداللهیان با حضور در سفارت آذربایجان و همچنین عیادت مجروحین بر محاکمه ضارب توسط قوه قضائیه تاکید کرد و پیکر کارمند متوفی با احترام و تشریفات لازم به باکو اعزام شد. اطلاع‌رسانی درست و به موقع، حضور مسئولان امنیتی و قضایی در صحنه و عیادت از مجروحان نیز موجب شد تا تفاسیر نادرستی از این حادثه نشود.علیرغم این تلاشها، جمهوری آذربایجان تصمیم به تعلیق فعالیت های سفارت خود در تهران و خروج دیپلمات‌های خود از ایران گرفت.
۲.اگرچه تعلیق فعالیت های سفارت یک کشور به معنای انسداد دیپلماسی است و راه‌های گفت‌وگو و حل اختلاف را مسدود می کند اما کماکان جمهوری اسلامی ایران در ادامه دیپلماسی صبورانه خود و به دلیل اهمیتی که برای تقویت روابط با همسایگان قائل بود،تماس های خود را با مقامات جمهوری آذربایجان متوقف نکرد.در همین رابطه شهید امیرعبداللهیان و همتای وی،جیحون بایرام اف چندین تماس تلفنی متقابل برقرار و نهایتا تصمیم گرفتند که برای حل سوتفاهمات تلاش کرده و مراقب فعالیت عوامل ثالث جهت تخریب روابط تهران-باکو باشند.متعاقبا ایران با حمایت از تمامیت ارضی کشورهای همسایه، از بازگشت قره باغ به جمهوری آذربایجان حمایت کرد و از انجام گفتگو میان آذربایجان و ارمنستان برای حل مشکلات خود در چارچوب احترام به تمامیت ارضی یکدیگر و عدم تغییر مرزهای بین المللی استقبال نمود.در نتیجه این دیپلماسی،علیرغم تعطیلی سفارت آذربایجان در تهران،ارتباطات دوکشور در حوزه اقتصادی ادامه یافت و طی توافقی میان تهران و باکو، قرار شد یک خط ریلی از منطقه آغبند در جمهوری آذربایجان با سرمایه گذاری این کشور، از مسیر ایران به نخجوان کشیده شود تا ارتباط ریلی آذربایجان به این شهر برقرار شود.دیدارهایی نیز بین وزیران راه و شهرسازی ایران و آذربایجان انجام و منجر به افتتاح پل آستاراچای در مرز ایران و جمهوری آذربایجان شد و آذربایجان قول داد در احداث خط ریلی رشت – آستارا مشارکت کند.متعاقبا در تیرماه ۱۴۰۲ امیرعبداللهیان،وزیر امور خارجه کشورمان جهت شرکت در جنبش عدم تعهد به باکو سفر کرد و در حاشیه این اجلاس با الهام علی اف،رئیس جمهور آذربایجان ملاقات کرد و طرفین تصمیم گرفتند همکاری‌های خود را در حوزه‌های اقتصادی افزایش دهند.رئیس جمهور آذربایجان علاقمند بود که قوه قضائیه ایران هرچه سریع‌تر حکم ضارب سفارت‌شان در ایران را صادر کند که در همین رابطه چند بار هیأت‌هایی از قوه قضائیه ایران و آذربایجان به باکو و تهران سفر کردند و پس از دیدار با خانواده مقتول و مجروحین و شنیدن مطالبات آنان، مسیری هموار شد که در سال ۱۴۰۳ حکم ضارب صادر شود. برگزاری نشست وزرای امور خارجه کشورهای ۳+۳ در تهران با حضور جمهوری آذربایجان نیز از دیگر تحولات بود که این اجلاس بر همکاری‌های منطقه‌ای و تلاش برای حل مشکلات در داخل منطقه، ضرورت استقرار صلح در منطقه و همچنین صلح میان آذربایجان و ارمنستان تاکید کرد.و بالاخره افتتاح سد قیزقلعه سی در آخرین ساعات عمر پربرکت رئیس جمهور شهید،نماد دوستی روابط ایران و جمهوری آذربایجان بود.بنابراین روابط ایران و آذربایجان علیرغم تعطیلی سفارت آذربایجان، مسیر مثبتی را طی کرد که باید آن را از نتایج سیاست همسایگی شهید رئیسی و همچنین نقش‌آفرینی موثر شهید امیرعبداللهیان دانست.
۳.اینک بعد از بازگشایی سفارت جمهوری آذربایجان در تهران،باید به سرعت به رفع سوءتفاهمات و اختلاف نظرهای باقیمانده اقدام کرد و بطور موازی اجرای برنامه های اقتصادی برای تقویت مناسبات فیمابین را در دستورکار قرار داد.متاسفانه در دوره سردی روابط،اقدامات غیردوستانه ای از سوی جمهوری آذربایجان انجام شد که می تواند با استفاده از فضای مثبت فعلی و با انجام گفتگوهای دوستانه،جبران شود.جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان دارای اشتراکات بسیار فراوان و اختلافات قابل حل هستند؛با بهره گیری از اشتراکات و منافع مشترک می توان اختلافات را مدیریت کرد و آینده ای روشن برای مناسبات دوستانه رقم زد.مهم این است که طرفین به گفتگوهای خود از طریق رسمی اهمیت داده،مراقب اقدامات تخریبی عوامل ثالث باشند و مطالب منتشره از سوی شخصیت ها یا رسانه های غیر رسمی را مبنای تصمیم گیری و اقدام قرار ندهند.چند روز قبل، آقای الهام علی اف در پاسخ به دعوت آقای پزشکیان قول داد که در اولین فرصت به ایران سفر کند؛با انجام این سفر فصل جدیدی در مناسبات فیمابین آغاز خواهد شد.
311311
