الهه جعفرزاده: بیماری سرخک، به‌عنوان یکی از بیماری‌های واگیردار ویروسی، در گذشته‌ای نه‌چندان دور تهدیدی جدی برای سلامت عمومی، به‌ویژه کودکان، در سراسر جهان محسوب می‌شد. این بیماری با علائمی نظیر تب، راش پوستی و عوارض بالقوه‌ای مانند ذات‌الریه و آنسفالیت، نیازمند برنامه‌های منسجم بهداشتی برای پیشگیری و کنترل است.
ایران با اجرای سیاست‌های هدفمند و برنامه‌های گسترده ایمن‌سازی توسط وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، به موفقیت‌های چشمگیری در حذف سرخک و سرخجه دست یافته است.
بر اساس ارزیابی رسمی کمیسیون منطقه‌ای تأیید حذف سرخک و سرخجه (RVC MR) وابسته به سازمان جهانی بهداشت (WHO) در منطقه مدیترانه شرقی، ایران توانسته است معیارهای بین‌المللی حذف این دو بیماری را محقق کند. این موفقیت در هفتمین نشست این کمیسیون تأیید و طی نامه‌ای رسمی از سوی دفتر نمایندگی WHO در ایران به وزارت بهداشت اعلام شد. خانم دکتر حنان بلخی، مدیر منطقه‌ای WHO در منطقه مدیترانه شرقی (EMRO)، در این نامه ضمن قدردانی از تلاش‌های مستمر وزارت بهداشت، این دستاورد را نقطه عطفی در نظام سلامت ایران توصیف کرده است.
بیشتر بخوانید:
سازمان جهانی بهداشت به وزیر بهداشت ایران تبریک گفت/ جزئیات
برنامه‌های ایمن‌سازی، پایه موفقیت در حذف سرخک
وزارت بهداشت ایران از دهه ۱۳۶۰ شمسی با اجرای برنامه ایمن‌سازی همگانی، گامی بزرگ در پیشگیری از بیماری‌های واگیر نظیر سرخک برداشت. واکسن سه‌گانه سرخک، سرخجه و اوریون (MMR) از سال ۱۳۸۳ به‌صورت روتین در سنین ۱۲ و ۱۸ ماهگی به کودکان تزریق می‌شود.
پوشش واکسیناسیون بالای ۹۵ درصد در سراسر کشور، به‌عنوان یکی از معیارهای اصلی حذف سرخک، نقش کلیدی در کاهش موارد ابتلا داشته است. بر اساس گزارش‌های رسمی، این پوشش بالا حتی در مناطق محروم و مرزی حفظ شده است که نشان‌دهنده تعهد وزارت بهداشت به عدالت در دسترسی به خدمات سلامت است.
کمپین عظیم واکسیناسیون سرخک و سرخجه در سال ۱۳۸۲، که بیش از ۳۳ میلیون نفر از گروه سنی ۵ تا ۲۵ سال را تحت پوشش قرار داد، نقطه عطفی در تاریخ سلامت ایران بود. این برنامه، که با همکاری سازمان جهانی بهداشت و یونیسف اجرا شد، به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین عملیات ایمن‌سازی در جهان شناخته شد و زنجیره انتقال بومی سرخک را به‌طور کامل قطع کرد. این اقدام، همراه با نظارت دقیق اپیدمیولوژیک، زمینه‌ساز دریافت گواهی حذف سرخک و سرخجه از سازمان جهانی بهداشت در سال ۱۳۹۸ (۲۰۱۹ میلادی) شد.
نظام مراقبت اپیدمیولوژیک، ستون اصلی پیشگیری
یکی از مهم‌ترین دستاوردهای وزارت بهداشت، استقرار نظام مراقبت قوی برای شناسایی و مدیریت سریع موارد مشکوک به سرخک است. بر اساس دستورالعمل‌های کشوری، هر مورد مشکوک با علائم تب و راش پوستی باید ظرف ۲۴ ساعت گزارش شده و تحت بررسی آزمایشگاهی قرار گیرد.
آزمایش‌های تأیید IgM و تحلیل‌های ژنتیکی ویروس، امکان شناسایی دقیق و واکنش سریع به طغیان‌های احتمالی را فراهم کرده است. این نظام، که با همکاری شبکه‌های بهداشتی محلی و آزمایشگاه‌های مرجع ملی عمل می‌کند، از سال ۱۳۸۶ تاکنون توانسته است میزان بروز سرخک را در حد صفر نگه دارد. این موفقیت، به‌ویژه در حفظ وضعیت حذف سرخک در سال‌های ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۲، نشان‌دهنده توانمندی ایران در مدیریت بیماری‌های واگیر است.
اوج شیوع سرخک و مناطق پرخطر
پیش از اجرای برنامه‌های گسترده ایمن‌سازی، سرخک در ایران به‌صورت دوره‌ای و با شدت بالا شیوع داشت. در دهه‌های ۱۳۵۰ و ۱۳۶۰ شمسی، سالانه بین ۱۵۰,۰۰۰ تا ۵۰۰,۰۰۰ مورد ابتلا گزارش می‌شد، به‌ویژه در سال‌های اپیدمی.
با اجرای برنامه‌های واکسیناسیون، میزان بروز بیماری به‌طور چشمگیری کاهش یافت و از سال ۱۳۸۶ به ۱.۴ مورد در هر ۱۰۰,۰۰۰ نفر رسید.
با این حال، در سال ۱۴۰۰ (۲۰۲۱ میلادی)، به دلیل ورود اتباع خارجی از کشورهای با پوشش واکسیناسیون پایین، مانند افغانستان و اختلال در برنامه‌های واکسیناسیون به دلیل همه‌گیری کووید۱۹، حدود ۱۰۰ مورد ابتلا گزارش شد. این موارد عمدتاً در مناطق مرزی، از جمله استان‌های سیستان و بلوچستان، هرمزگان و خوزستان و شهرهایی مانند یزد و قم مشاهده شدند. به طور کلی، این مناطق به دلیل تردد بالای مهاجران و شرایط اقلیمی، مستعد طغیان‌های مقطعی هستند.
حذف سرخک، دستاورد جهانی ایران
ایران در سال ۱۳۹۸ (۲۰۱۹ میلادی) موفق به دریافت گواهی حذف سرخک و سرخجه از سازمان جهانی بهداشت شد، دستاوردی که تنها چهار کشور در منطقه مدیترانه شرقی به آن دست یافته‌اند. این موفقیت نتیجه تحقق سه معیار اصلی بود: پوشش واکسیناسیون بالای ۹۵ درصد، قطع زنجیره انتقال بومی ویروس به مدت سه سال و نظام مراقبت اپیدمیولوژیک قوی.
این دستاورد نه‌تنها سلامت کودکان ایرانی را تضمین کرده، بلکه جایگاه ایران را به‌عنوان الگویی در منطقه برای حذف بیماری‌های واگیر تثبیت کرده است. همکاری با سازمان‌های بین‌المللی مانند WHO و یونیسف و اجرای پویش‌های تکمیلی واکسیناسیون در مناطق پرخطر، از عوامل کلیدی این موفقیت بوده است.
تداوم این موفقیت نیازمند نظارت مستمر، تقویت پوشش واکسیناسیون در مناطق پرخطر و همکاری منطقه‌ای برای کنترل بیماری در کشورهای همسایه است.
چالش‌ها و اقدامات پیشگیرانه
با وجود دستاوردهای چشمگیر، چالش‌هایی مانند ورود اتباع خارجی از کشورهای با پوشش واکسیناسیون پایین و وقفه‌های مقطعی در برنامه‌های ایمن‌سازی به دلیل بحران‌های جهانی، همچنان تهدیدی برای حفظ وضعیت حذف سرخک هستند؛ که وزارت بهداشت با اجرای پویش‌های خانه‌به‌خانه، واکسیناسیون گروه‌های پرخطر و تقویت نظارت در مناطق مرزی، به این چالش‌ها پاسخ داده است. به‌عنوان مثال، پویش واکسیناسیون سرخک در سال ۱۴۰۱ با حمایت یونیسف، پوشش ایمن‌سازی در مناطق محروم را تقویت کرد.
هم‌چنین، اطلاع‌رسانی مسئولانه از طریق منابع رسمی مانند وب‌سایت وزارت بهداشت (www.behdasht.gov.ir) و مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر (icdc.behdasht.gov.ir)، نقش مهمی در افزایش اعتماد عمومی و کاهش شایعات ایفا کرده است.
۴۷۲۳۲
