خون بند ناف؛ شگفتی خلقت در یک سلول زندگی ساز

یولن البرز-مریم آقانوری؛ دیدن هرچیز شگفت انگیزی مرا به وجد می‌آورد. اما شگفت انگیزترین‌ها را باید در بدن انسان جستجو کرد. وقتی فقط یک سلول زاینده به انسانی با پیچیده ترین دستگاه حیاتی تبدیل می‌شود، مگر زبان جز به احسنت گفتن به نیکوترین خالق و فتبارک الله احسن الخالقین باز می‌شود؟! مگر جز سر به تسلیم فرو بردن و به سجده افتادن در برابر این همه عظمت، کار دیگری از پیش می‌رود؟

سلول بنیادی؛ مادر همه سلول‌های بدن

بدن انسان از یک سلول زاینده تشکیل می‌شود به نام سلول بنیادی. سلول بنیادی مادر تمام سلول‌ها است و توانایی تبدیل شدن به تمام سلول‌های بدن را دارد. این سلول‌ها توانایی خود نوسازی (Self Renewing) و تمایز (Differentiating) به انواع سلول‌ها از جمله سلول‌های خونی، قلبی، عصبی و غضروفی را دارند. هم چنین در بازسازی و ترمیم بافت‌های مختلف بدن پس از آسیب و جراحت موثر بوده و می‌توانند به درون بافت‌های آسیب دیده‌ای که بخش عمده سلول‌های آنها از بین رفته است، پیوند زده‌شوند و جایگزین سلول‌های آسیب دیده شده و به ترمیم و رفع نقص در آن بافت بپردازند. این سلول ها در بدن جنین، مغز استخوان، مغز و کبد انسان بالغ و بند ناف جنین وجود دارد که طبق یافته‌های پزشکی می‌تواند در درمان بسیاری از بیماری‌های لاعلاج از جمله سرطان، تالاسمی و غیره موثر باشد و از مرگ هزاران انسان جلوگیری کند.‌

اهمیت سلول بنیادی بند ناف

اما از بین سلول های بنیادی قابل استفاده برای بیماران، سلول‌های بنیادی بند ناف از ویژگی‌های خاصی برخوردار است؛ بند نافی که تا چندسال پیش فقط دور ریخته می شد، حالا می‌تواند مثل زمان جنینی نوزاد زندگی بخش بیماران لاعلاج باشد. خون بند ناف یا به عبارت بهتر خون جفت نوزاد، منبعی کم حجم اما غنی از سلول‌های بنیادی خونساز اولیه و سلول‌های پیش ساز است. سلول‌های بنیادی که از بند ناف گرفته می‌شوند بسیار پر توان و نامیرا هستند و همچنین در اثر تکثیرهای پی در پی دچار پیری نمی‌شوند، به طوری که با تزریق و یا جایگزینی آنها در بافت‌هایی که آسیب جدی دیده اند می‌توانیم به بهبودی و تشکیل سلولهای جدید بافت کمک کنیم. تا سالیان قبل جفت به عنوان یک زباله بیولوژیکی شناخته می‌شد که پس از خروج از رحم مادر آنرا معدوم می‌کردند. این منبع غنی از سلول‌های بنیادی را خداوند سبحان بطور نامحدودی در دسترس بشر قرار داده که جمع آوری آن آسان، بدون درد و غیر تهاجمی است. این خون حاوی سلولهای بنیادی است که می‌توان براحتی آن را به گیرندگان مناسب (خویشاوند و غیر خویشاوند) پیوند زد، بدون اینکه شاهد افزایش میزان احتمال رد پیوند و یا واکنش پیوند علیه میزبان باشیم. علاوه بر این می‌توان خون بند ناف را با روش انجماد مخصوص (نیتروژن مایع) ذخیره کرد.

طبق آمار هر ساله حدود ۳۰,۰۰۰ بیمار با بیماری‌هایی که با پیوند سلول‌های بنیادی مغز استخوان، قابل درمان هستند شناسائی می‌شوند و فقط حدود ۲۵ درصد آنها داوطلب مناسب برای برای اهداء مغز استخوان پیدا می کنند. از سوی دیگر جستجوی مراکز ثبت اهدا کنندگان مغز استخوان زمان بسیاری می‌خواهد که شرایط را برای بیمارو خانواده ها که در سخت ترین شرایط با بیماری دست و پنجه نرم می‌کنند؛ سخت تر می‌کند. بنابراین با ذخیره خون بندناف، زمان دسترسی کوتاه، میزان اهدا کننده بیشتر و دستیابی برای مبتلایان به لوسمی (سرطان‌های) حاد، کم خونی‌ها و نقایص ایمنی که در زمان کوتاهی جانشان را از دست می‌دهند، آسان می‌شود.

همچنین اختلالات سلول‌های بنیادی از جمله کم خونی آپلاستیک، کم خونی فانکونی، لوسمی حاد و مزمن،بیماری‌های نقص در تولید لنفوسیت‌ها، ناهنجاری‌های ارثی گلبول‌های قرمزاز جمله بتا، تالاسمی ماژور، کم خونی سلولی داسی شکل، اختلالات سیستم ایمنی مادرزادی، نقص ارثی پلاکتی، اختلالات پلاسماسل، بیماری‌های ارثی و سایر بیماریها از جمله الزایمر، دیابت، پارکینسون، صدمات نخاعی، سکته های قلبی و مغزی، بیماری های کبدی، دیستروفی عضلانی از بیماری هایی هستند که بوسیله سلول‌های بنیادی بند ناف در مان شده است.

بانک خون بند ناف رویان

اولین پیوند خون بندناف در سال ۱۹۸۸ میلادی در فرانسه و توسط دکتر گلوکمن به یک کودک مبتلا به کم خونی فانکونی (یک نوع کم خونی مادرزادی) انجام شد و تا کنون صدها پیوند موفق خون بندناف صورت گرفته است و مراکز بزرگ ذخیره این سلول‌ها در کشورهای مختلف جهان تاسیس شده است. پژوهشکده رویان جهاد دانشگاهی در ایران توسط دکتر سعید کاظمی آشتیانی دانشمند فقید کشور، در سال ۱۳۷۰ تأسیس شد؛ موسسه بانک خون رویان و یا شرکت فناوری بن یاخته های رویان اولین بانک خصوصی سلول های بنیادی در کشور در سال ۸۴ راه اندازی شد . این بانک خون حالا در همه استان های کشور از جمله البرز۳۲ دفتر نمایندگی دارد و تا کنون توانسته ۱۷۵ هزار و ۷۱۵ نمونه سلول بند ناف نوزادان در کشور را ذخیره سازی کند.‌

فعالیت موسسه بانک خون رویان تحت نظارت جهاد دانشگاهی است.

 ندا رحیم پور، معاون پژوهشی جهاد دانشگاهی استان البرز، در خصوص فعالیت دفتر نمایندگی بانک خون در البرز در گفت‌وگو با خبرنگار فارس در کرج، گفت: با توجه به اینکه از سلول‌های بنیادی بندناف می توان در درمان بیماری‌های لاعلاج استفاده کرد، فعالیت بانک خون بند ناف سال هاست در کشورهای توسعه یافته دنیا آغاز شده و ایران نیز جزو کشورهای پیشرو در این امر است و نمونه‌های موفقیت آمیزی از پیوند سلول‌های بنیادی برای درمان بیماری های خونی توسط موسسه رویان در کشور انجام شده است.

همچنین استفاده از پیوند سلول های بنیادی برای درمان فلج مغزی، اوتیسم و آرتروز آزمایش های بالینی انجام شده و ۱۵۰ کودک مورد آزمایش قرار گرفتند که مرحله اول و دوم پیش از کرونا و مرحله سوم آزمایشات پس از کرونا انجام شده و نتایج خوبی در درمان این بیماری‌ها داشته است.

به گفته وی نمایندگی بانک خون بند ناف استان البرزهم از سال ۹۳ فعالیت خود را آغاز کرده و در طول این سال ها تلاش کرده است تا سطح آگاهی عمومی جامعه در خصوص ذخیره سازی بند ناف نوزادان را بالا ببرد، تا شاید درنجات جان یک انسان سهیم باشیم.

رحیم پور یادآوری می‌کند؛ هر انسانی تنها یکبار متولد می‌شود و امکان ذخیره سازی خون بند ناف او وجود دارد که فرصت خوبی برای خانواده هاست ‌تا با ذخیره سازی این خون که بیش از ۳۰ سال امکان نگهداری آن در بانک خون بند ناف رویان وجود دارد، امکان استفاده در آینده برای خویشاوندان و خود فرد را فراهم کنند که می‌تواند در درمان بیش از ۱۰۰ نوع بیماری موثر باشد.

آیا امکان پیوند سلول بنیادی برای غیر خویشاوندان وجود دارد؟

پاسخ معاون پژوهشی جهاد دانشگاهی استان البرز به این سوال مثبت است و می‌گوید: یک سری آزمایشات HLA بر روی خون فرد متقاضی انجام می‌شود و در صورت انطباق HLA خون با خون بند ناف ذخیره شده، امکان استفاده برای غیر خویشاوندان فراهم می‌شود اما درصد موفقیت پیوند برای پدر و مادر، خواهر و برادر فرد بالاتر است.

 پیوند سلول‌های بنیادی

محل ذخیره خون بند ناف درموسسه رویان واقع در تهران است که خون‌ها از استان‌های مختلف توسط خون گیرهای آموزش دیده در نمایندگی‌ها هنگام تولد نوزاد گرفته می‌شود و در فلاسک‌های مخصوص به تهران ارسال و در بانک خون بند ناف رویان ذخیره و نگهداری می شود. تجهیزات پیوند سلول نیز در موسسه رویان وجود دارد اما بیمارستان شریعتی و بیمارستان کودکان علی اصغر و بیمارستانی در مشهد هم انجام می‌شود.

هزینه بالای نگهداری سلول بندناف

‌به نظر می‌رسد که نگهداری سلول به عنوان کوچکترین بخش تشکیل دهنده بدن،آن هم برای مدت ۳۰ سال هزینه بالایی داشته باشد.

رحیم پور می‌گوید: هزینه نگهداری و تجهیزات آن بسیار بالاست. در دنیا دو نوع بانک خون وجود دارد که اغلب خصوصی هستند اما بانک خون‌های عمومی هم وجود دارد، اما دیگر خانواده‌ها صاحب ذخیره خون نیستند. بودجه مراکزعمومی توسط دولت و خیریه‌ها تامین می‌شود. پیش از این در ایران هم بانک خون بند ناف عمومی وجود داشته که اکنون فعال نیست اما ذخیره‌های خونی آن وجود دارد و مورد استفاده قرار می‌گیرد.

هزینه ذخیره بند ناف برای خانواده‌ها چقدر است؟!

سمیرا پور عنقا، مسؤول بانک خون بند ناف البرز، که تا کنون شنونده گفت‌وگو بود، وارد بحث می‌شود و پاسخ می‌دهد.

اغلب افرادی که این کار را انجام می‌دهند کسانی هستند که توانایی مالی دارند و یا در خانواده بیمار دارند. اما رویان امکان پرداخت به صورت اقساط را فراهم کرده تا خانواده ها بتوانند در این خصوص اقدام کنند

کل مبلغی که باید پرداخت شود ۶ میلیون و ۵۸۰ هزار تومان است که متقاضیان می توانند این مبلغ را طی دوفقره چک پرداخت کنند و یا از بانک رسالت وام بگیرند. این مبلغ در خارج از کشور بالغ بر ۲۰۰ میلیون تومان برآورد شده است. از سال دوم هم شارژ سالیانه با مبلغ ۲۸۶ هزار تومان است که امکان پرداخت ۵ و ۱۰ ساله آن نیز وجود دارد و به ازای هر ۵ سال، یک سال آن تخفیف می‌خورد.

از قرارداد تا خون گیری

به گفته پورعنقا، خانواده‌های متقاضی می‌نوانند از هفته ۳۴ بارداری در سایت رویان ثبت نام کنند و اطلاعات خواسته شده را در فرم‌های موجود ثبت کنند. پس از آن سوابق پزشکی خانواده بررسی و مشاورره پزشکی از خانواده انجام می‌شود و در صورتی که از سلامت نمونه اطمینان حاصل شود قرارداد منعقد می‌شود. پس از پرداخت هزینه.ها شماره کارشناس مربوطه در اختیار خانواده قرار می‌گیرد تا وقت زایمان در هر لحظه از شبانه روز، هماهنگی لازم برای نمونه گیری انجام شود.

نمونه گیری هم به صورت خارج رحمی و یا داخل رحمی می‌تواند انجام شود. در این مرحله تمام حجم خون بندناف که بین ۸۰ تا ۲۰۰ میلی لیتر است؛ ذخیره و در فلاسک مخصوص به شرکت ارسال می‌شود. خون گرفته شده در شرکت آزمایش می‌شود که اگر از نظر حجم سلول‌ها غنی نباشد، قرارداد فسخ و تمام هزینه بازگردانده می‌شود و در صورتی که با موفقیت ذخیره شود به خانواده اطلاع داده می شود.

موارد منع مادر از بستن قرارداد ذخیره خون بند ناف

پورعنقا می‌گوید: موارد منع قرارداد در ۵ دسته تقسیم می‌شود. ابتلای مادر به بیماری‌هایی در طول دوره زندگی مثل ام اس سرطان و.. ابتلا به برخی بیماری‌ها در دوسال گذشته، داشتن تتو و … در یک سال گذشته و بیماری‌های دیگری مثل هپاتیت، ایدز و غیره که از طریق آزمایشات مشخص می‌شود و مادر را از بستن قرارداد منع می‌کند. همچنین سوابق پزشکی بررسی می‌شود. وجود عفونت تا یک هفته قبل از زایمان و ابتلا به کرونا دریک هفته قبل و دوهفته بعد از زایمان نیز از موارد منع مادر برای بستن قرارداد است.

 شناسنامه‌های تهرانی فعالیت نمایندگی البرز را کم رنگ می‌کند

به گفته پورعنقا از ابتدای سال تا کنون نمایندگی البرز موفق به بستن ۶۵ قرارداد شده است.

مسؤول نمایندگی بانک خون بندناف البرز گفت: اگرچه نسبت به متولدین تعداد قراردادها کم به نظر می‌رسد اما در بین استان‌های کشور جزو ۱۰ استان برتر هستیم. ضمن اینکه با توجه به نزدیکی البرز و تهران اغلب خانواده‌ها برای اینکه فرزندشان شناسنامه تهرانی داشته باشد نوزادان را در تهران به دنیا می‌آورند و با قراردادهای اورژانسی که همان لحظه زایمان طی مشاوره و خون گیری انجام می‌شود، در تهران ثبت می‌شوند.‌

موارد منع قرارداد برای مادران هم از مشکلات دیگر نمایندگی البرز است به طوریکه از ۴۵۰۰ ثبت نامی، ۶۵ مورد به بستن قرارداد رسیده است.

ضرورت افزایش سطح آگاهی عمومی برای ذخیره سلول بند ناف

اگرچه هزینه ذخیره سازی سلول بندناف خودبخود موجب می‌شود قشر مرفه و یا در نهایت قشر متوسط جامعه به ذخیره سلول بند ناف فکر کنند و برایش مبلغی هزینه کنند، اما بازهم می‌توان گفت: بانک خون بند ناف و دفاتر نمایندگی در استان‌های کشور به افزایش آگاهی عمومی کم توجه بوده است.

در این مورد رحیم پور، معاون پژوهشی جهاد دانشگاهی البرز، می‌گوید: کمتر از دو دهه است که بانک خون رویان کارخود را آغاز کرده و دفتر نمایندگی بانک خون بند ناف البرز نیز در طول مدت فعالیت اقداماتی را از طریق تعامل با پزشکان متخصص زنان و زایمان، ماماها وتوزیع بروشور بین خانواده‌ها از طریق مراکز عرضه کالاهای نوزاد برای افزایش سطح آگاهی عمومی انجام داده است که روند صعودی قراردادها گواه این ماجراست و علیرغم کم شدن زاد و ولد این امر نشان می‌دهد آگاهی رسانی انجام شده، اما کافی نیست.

در زمان آغاز فعالیت نمایندگی بانک خون در البرز، تعداد قراردادها ۳۲۰ مورد بوده و پس از ۶ سال در ۱۴۰۰ به ۶۴۰ مورد رسیده است.

 رسانه ها‌می توانند در افزایش آگاهی عمومی و بیان اهمیت ذخیره سازی خون بند ناف در نجات بیماران در جامعه موثر باشند. ما در استان البرز از هرگونه کمک در این مسیر استقبال می‌کنیم. این کار باقیات الصالحات است که می‌تواند نجات بخش زندگی انسان‌ها باشد.

پور عنقا هم می‌گوید: بیشتر خانواده‌ها از اهمیت ذخیره سازی خون بند ناف مطلع نیستند. چند روز پیش خانمی تماس گرفت و با گریه می‌گفت که بچه ۲ و نیم ساله اش سرطان گرفته. میگفت شاید اگر می‌دانستم و خون بند نافش را ذخیره می‌کردم حالا می‌توانست به درمان و زنده ماندن بچه ام کمک کند. البته راهنمایی اش کردم که با رویان تماس بگیرد شاید از ذخیره عمومی بتوانند برای بچه نمونه مشابه پیدا کنند.‌

این همه شگفتی فقط در یک سلول! 

خون موجود در بند ناف نوزاد که هنگام تولد دور ریخته می شود، شاید بتواند جان یک کودک و یا عزیز و جگرگوشه یک خانواده را نجات دهد.

اگرچه بانک بندناف خون یک موسسه خصوصی است اما با توجه به کار ارزشمند این موسسه شاید تعامل بیشتری از سوی دولت برای افزایش ذخیره خون بند ناف را بطلبد. اگردر دانشگاه های علوم پزشکی اهمیت ذخیره سازی برای متخصصان زنان و زایمان، ماماها و غیره روشن شود و از طریق این افراد به مردم گوشزد شود تاثیر بهتری برای سطح آگاهی مادران باردار و در نهایت جامعه داشته باشد.

بند ناف و جفت نوزاد به عنوان در دسترس ترین بانک سلول‌های بنیادی که به دست خالق هستی آفرین در بدن انسان قرار داده شده را دربابید!

انتهای پیام/ج