رسول سلیمی: در مسقط، پایتخت عمان، که سال‌هاست میانجی تنش‌های خاورمیانه است، دیپلمات‌ها برای دور چهارم مذاکرات ایران و آمریکا آماده می‌شوند. اما اظهارات استیو ویتکاف، نماینده ویژه دونالد ترامپ، مانند جرقه‌ای در انبار باروت عمل کرد. او گفت: «ایران باید همه تأسیسات غنی‌سازی خود، از جمله نطنز، فردو و اصفهان را برچیند.»
این موضع، که با پستی در ایکس تکمیل شد، خواستار توقف کامل برنامه غنی‌سازی ایران شد. عباس عراقچی، وزیر خارجه کشورمان نیز، در واکنش گفت: «غنی‌سازی حق مسلم ایران است و برنامه هسته‌ای ما صرفاً صلح‌آمیز است.»
این تبادل تند، فضای مذاکرات را پیش از آغاز دور جدید پیچیده کرده است. دور چهارم مذاکرات در حالی برگزار می‌شود که طرفین پس از سه دور گفت‌وگو در عمان، به توافقی نزدیک نشده‌اند.
این در حالی است که مذاکرات ایران و آمریکا که با میانجی‌گری بدر البوسعیدی، وزیر خارجه عمان، پیش می‌روند، ابتدا غیرمستقیم بودند، اما در دور اول در ۲۳ فروردین ۱۴۰۴، ویتکاف و عراقچی ۴۵ دقیقه گفت‌وگوی مستقیم داشتند. کاخ سفید این گفت‌وگوها را «بسیار مثبت و سازنده» خواند، اما اختلافات عمیق مانع پیشرفت شد.
اظهارات اخیر ویتکاف در ۱۸ اردیبهشت ۱۴۰۴، که خواستار برچیدن تأسیسات نطنز، فردو و اصفهان شد، نشان‌دهنده سخت‌گیری بیشتر آمریکا است. اگرچه این موضع با اظهارات قبلی او در فاکس نیوز در ۱۴ اردیبهشت ۱۴۰۴، که گفته بود «ایران نیازی به غنی‌سازی بیش از ۳.۶۷ درصد ندارد»، در تضاد است.
اظهارات ویتکاف، که با حمایت سخنگوی کاخ سفید و تهدیدات نظامی ترامپ همراه شده، اعتماد ایران را تضعیف کرده است. گاردین نوشت که این مذاکرات، تحت فشار داخلی در هر دو کشور قرار دارد: در ایران، افکار عمومی و مقامات خواستار حفظ غنی‌سازی هستند، در حالی که در آمریکا، جمهوری‌خواهان و اسرائیل خواستار توقف کامل برنامه هسته‌ای ایران‌اند.
در همین حال، یورونیوز تحلیل کرد که میانجی‌گری عمان، که در دورهای قبلی فضایی «دوستانه» ایجاد کرد، این بار با چالش‌های بیشتری مواجه است. اسپوتنیک در نیز گزارش داد که روسیه و چین، متحدان ایران، از مذاکرات حمایت می‌کنند، اما از «مواضع غیرسازنده» آمریکا انتقاد کرده‌اند. تایمز اسرائیل هم نوشت که اسرائیل، که خواستار «مدل لیبی» (برچیدن کامل برنامه هسته‌ای) است، از موضع سخت‌گیرانه ویتکاف استقبال کرده، اما نگران عدم هماهنگی با واشنگتن است.
محورهای اصلی اختلاف میان ایران و آمریکا
غنی سازی اورانیوم:
آمریکا خواستار توقف کامل غنی‌سازی و برچیدن تأسیسات کلیدی ایران است. ویتکاف در ۱۸ اردیبهشت ۱۴۰۴ به بریتبارت گفت: «برنامه غنی‌سازی نباید در ایران وجود داشته باشد.» این موضع با اظهارات سخنگوی کاخ سفید همخوانی دارد که در ۱۴ اردیبهشت ۱۴۰۴ گفته بود: «ایران نباید سلاح هسته‌ای داشته باشد.» اما ایران غنی‌سازی را «حق مسلم» خود می‌داند. این درحالی است که عراقچی تأکید کرده: «ایران طبق پیمان منع اشاعه (NPT) حق چرخه کامل سوخت هسته‌ای را دارد.» در همین حال، وال استریت ژورنال در ۱۹ اردیبهشت ۱۴۰۴ نوشت که این اختلاف، بزرگ‌ترین مانع مذاکرات است.
راستی آزمایی و نظارت:
آمریکا بر ایجاد یک «سامانه راستی‌آزمایی سخت‌گیرانه» تأکید دارد. ویتکاف در مصاحبه با فاکس نیوز در مصاحبه اخیرش گفت: «مذاکرات درباره راستی‌آزمایی ابعاد نظامی برنامه ایران است.» اما ایران نظارت‌های گسترده را «مداخله‌جویانه» می‌داند. عراقچی تاکید کرده: «ما برای اعتمادسازی آماده‌ایم، اما نظارت‌ها نباید توسعه فناوری ما را مختل کند.» این درحالی است که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، که رافائل گروسی، مدیرکل آن، در تهران است، خواستار دسترسی بیشتر به تأسیسات ایران شده است.
مسائل منطقه ای و موشکی:
آمریکا سعی دارد مذاکرات را به برنامه موشکی و فعالیت‌های منطقه‌ای ایران گسترش دهد. ویتکاف به فاکس نیوز گفته: «مذاکرات شامل موشک‌هایی است که ایران در زرادخانه‌اش دارد.» اما ایران این موضوع را خارج از چارچوب مذاکرات می‌داند. در همین راستا رادیو بین‌المللی فرانسه گزارش داده که پیوند زدن مسائل موشکی به هسته‌ای، خطر بن‌بست را افزایش داده است.
نقاط احتمالی توافق میان ایران و آمریکا
با وجود اختلافات، برخی نقاط برای توافق احتمالی وجود دارد:
محدودیت غنی‌سازی در سطح ۳.۶۷ درصد:
اظهارات اولیه ویتکاف در فاکس نیوز، که غنی‌سازی تا ۳.۶۷ درصد را قابل‌قبول دانست، نشان‌دهنده انعطاف محدود آمریکا بود. یورونیوز نیز در تحلیلی تاکید کرده که ایران ممکن مشابه برجام با حفظ غنی‌سازی محدود تحت نظارت آژانس موافقت کند. این در حالی است که گروسی در تهران در ۱۹ اردیبهشت ۱۴۰۴ گفت: «در مرحله حساسی هستیم و توافق ممکن است.
کاهش تحریم ها در برابر نظارت:
از آنجایی که ایران خواستار رفع تحریم‌های اقتصادی است. وال استریت ژورنال در گزارشی تاکید کرد که آمریکا ممکن است در ازای نظارت‌های گسترده‌تر، برخی تحریم‌ها را کاهش دهد. چه آنکه عراقچی نیز بر این موضع تاکید دارد که: «رفع تحریم‌ها پیش‌نیاز هر توافقی است.
آیا ممکن است مذاکرات با بن بست مواجه شود؟
اگر مذاکرات به بن‌بست برسد، احتمالاً حول مسئله غنی‌سازی خواهد بود. این تحلیل در نیویورک تایمز نیز بدین ترتیب برجسته شد که اصرار آمریکا بر توقف کامل غنی‌سازی، با موضع ایران مبنی بر غیرقابل مذاکره بودن این حق، سازگار نیست. گاردین نیز پیشتر هشدار داده بود که این اختلاف می‌تواند مذاکرات را به فروپاشی بکشاند.
این در حالی است که اظهارات ویتکاف که خواستار برچیدن تأسیسات نطنز، فردو و اصفهان شد، خط قرمز ایران است. عراقچی در این زمینه تاکید کرد: «ما برای اعتمادسازی آماده‌ایم، اما توقف غنی‌سازی غیرممکن است.» در همین راستا جروزالم پست در ۱۹ اردیبهشت ۱۴۰۴ نوشت که اسرائیل، که از این موضع حمایت می‌کند، ممکن است با فشار بر آمریکا، مذاکرات را به بن‌بست بکشاند.
این در حالی است که تلاش آمریکا برای گنجاندن برنامه موشکی ایران در مذاکرات، با مقاومت تهران مواجه شده است. در همین حال، رادیو بین‌المللی فرانسه گزارش داد که این موضوع می‌تواند مذاکرات را از ریل خارج کند.
دور چهارم مذاکرات ایران و آمریکا در فضایی متشنج آغاز می‌شود، جایی که اظهارات تند ویتکاف درباره برچیدن تأسیسات غنی‌سازی و پاسخ قاطع عراقچی درباره صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای ایران، اعتماد را تضعیف کرده است.
اختلافات حول غنی‌سازی، راستی‌آزمایی و مسائل منطقه‌ای، مذاکرات را به یک آزمون دیپلماتیک تبدیل کرده است. نقاط احتمالی توافق، مانند غنی‌سازی محدود و کاهش تحریم‌ها، وجود دارد، اما اصرار آمریکا بر توقف کامل غنی‌سازی یا گنجاندن مسائل موشکی می‌تواند مذاکرات را به بن‌بست بکشاند.
کارشناسان سیاسی معتقدند خوشبینانه ترین وضعیت در پایان مذاکرات ایران و آمریکا، دسترسی به توافقی موقت حول نقاط اشتراک نظر خواهد بود.
۲۱۳۳۱۵
