آرمان زارعی:موضوع پرداخت یارانه‌ها این روزها بار دیگر به یکی از پیچیده‌ترین و پرچالش‌ترین مسائل سیاست اقتصادی کشور تبدیل شده است. بیش از چهارده سال از اجرای قانون هدفمندی یارانه‌های می‌گذرد عددی که زمانی قرار بود بخشی از فشارهای اقتصادی را از دوش مردم بردارد، حالا به رقمی تبدیل شده که حتی در سبد خرید روزانه هم به سختی دیده می‌شود.
ارزش دلاری یارانه‌ها از احمدی‌نژاد تا پزشکیان / یارانه‌ها آب شد!
در سال ۱۳۸۹، دولت محمود احمدی‌نژاد با هدف جبران بخشی از هزینه‌های ناشی از اصلاح قیمت حامل‌های انرژی، یارانه‌ای به مبلغ ۴۵ هزار و ۵۰۰ تومان را برای هر نفر در نظر گرفت. آن زمان، این عدد معادل چیزی حدود ۴۵ دلار بود؛ رقمی که در زندگی بسیاری از خانوارها اثرگذار بود و به چشم می‌آمد. اما با گذشت زمان و افزایش تورم، آن یارانه دیگر آن یارانه نیست. اتفاقا یکی از دلایل افزایش نرخ ارز تورمی تحمیلی ناشی از اجرای سیاست هدفمندی یارانه‌ها به شکلی نادرست بوده است.
در سال‌های اخیر دولت‌ها تلاش کرده‌اند با پرداخت یارانه‌های تکمیلی مانند یارانه معیشتی و افزایش مبالغ به ۳۰۰ یا ۴۰۰ هزار تومان، بخشی از این عقب‌ماندگی را جبران کنند. در همین خصوص دولت سیزدهم در اردیبهشت ۱۴۰۱ به دنبال یک جراحی اقتصادی با بازنگری در نحوه پرداخت، یارانه دهک‌های پایین را به ۴۰۰ هزار تومان و دهک‌های میانی را به ۳۰۰ هزار تومان افزایش داد. اما ارزش واقعی این اعداد، همان زمان هم پایین‌تر از آن بود که انتظار می‌رفت؛در زمان ارزش این یارانه در حدود ۱۰ تا ۱۴ دلار بود .
اما حالا که دلار در حدود ۸۸ هزار تومان است. اگر به ارزش دلاری این یارانه‌ها نگاه کنیم، متوجه می‌شویم که یارانه ۴۰۰ هزار تومانی امروز حدود ۴.۵ دلار ارزش دارد و یارانه ۳۰۰ هزار تومانی حتی به ۳.۵ دلار هم نمی‌رسد. این یعنی فاصله میان آن‌چه پرداخت می‌شود و آن‌چه برای تأمین حداقل‌های زندگی لازم است، هر روز بیشتر می‌شود.
با وجود همه این تحولات، ساختار پرداخت یارانه نقدی همچنان همان است که در ابتدا طراحی شد؛ پرداختی مساوی برای جمعیتی نابرابر. به‌عبارتی، خانوارهای پردرآمد و کم‌درآمد، هر دو به یک میزان یارانه می‌گیرند. نبود اطلاعات دقیق درباره سطح درآمد و دارایی خانوارها، نبود پایگاه جامع داده و حساسیت‌های سیاسی و اجتماعی باعث شده‌اند اصلاح این ساختار، سال‌ها در حد حرف باقی بماند.
کارشناسان اقتصادی بارها گفته‌اند اگر قرار است یارانه نقدی نقش واقعی‌تری در معیشت مردم داشته باشد، باید بازطراحی شود؛ نه فقط در میزان، که در شیوه شناسایی مشمولان و نحوه تخصیص منابع. یارانه امروز، بیشتر به یک نماد تبدیل شده است؛ نمادی از سیاستی که روزی با امید آغاز شد، اما به‌مرور از تورم جا ماند. حالا پرسش اصلی این است: آیا وقت آن نرسیده که این سیاست حمایتی، با واقعیات اقتصادی روز هم‌راستا شود؟
جزئیات حذف یارانه ها از زبان وزیر پزشکیان
در همین راستا؛ در تازه‌ترین اظهارات رسمی، احمد میدری، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی، اعلام کرده که یارانه نقدی سه دهک بالای درآمدی حذف خواهد شد و منابع حاصل از آن به تأمین کالابرگ الکترونیکی برای دهک‌های پایین‌تر اختصاص می‌یابد. به گفته وی، این اقدام با هدف تمرکز بیشتر بر حمایت هدفمند از اقشار آسیب‌پذیر صورت می‌گیرد.
با این حال، کارشناسان تأکید دارند که موفقیت این نوع اصلاحات نیازمند پشتوانه اطلاعاتی دقیق، اجرای تدریجی، اجماع بین‌نهادی و شفاف‌سازی فرآیندها برای عموم مردم است. در غیر این صورت، خطر بروز نارضایتی یا کاهش اثربخشی سیاست‌های حمایتی وجود دارد.
شقاقی شهری: اقتصاد ایران با یک نظام معیوب یارانه‌ای دست و پنجه نرم میکند
در همین رابطه، وحید شقاقی‌شهری، اقتصاددان، در گفت‌وگو با یولن اظهار کرد: «اقتصاد ایران با یک نظام یارانه‌ای معیوب و غیرواقعی دست و پنجه نرم میکند؛ به‌طوری‌که از منظر شفافیت و دقت، بانک‌های اطلاعات شهروندان و جامعه هدف نیازمند، با انحراف جدی مواجه است.
وی تاکید کرد:«منابع کافی و اثربخش و پایدار برای پشتیبانی نظام یارانه‌ای کشور تعریف نشده است و شاید بهتر باشد گفته شود اقتصاد ایران نظام یارانه‌ای ندارد و با خطای بالا، منابع غیرپایدار و بی‌معنا که تناسبی با تورم و معیشت مردم ندارد، پرداخت می‌گردد.
لذا تا زمانی‌که اقتصاد ایران از فقر داده و اطلاعات رنج می‌برد و شفافیت اطلاعات مالی و ثروت و درآمد خانوارها با ابهام و انحراف جدی همراه است، پیاده‌سازی نظام یارانه‌ای اثربخش مقدور نخواهد بود.»
بیشتر بخوانید؛
یارانه‌بگیران بخوانند/ جزییات واریزی بزرگ دولت به حساب ۴ میلیون و ۸۰۰ هزار خانوار/ مشمولان چه کسانی هستند؟
خبر مهم معاون وزیر کار درباره آغاز واریزی ویژه دولت/ چه کسانی یارانه ۹۰۰.۰۰۰ تومانی دریافت می‌کنند؟
مردم ایران فقیرتر شده اند؛ پرداخت یارانه ضروری است
این اقتصاددان درباره ضرورت پرداخت یارانه نقدی در شرایط کنونی کشور گفت: «در شرایط فعلی کشور که سهم جامعه فقیر به‌شدت افزایش یافته و از حدود ۱۲ درصد در ابتدای دهه ۹۰ به بیش از ۳۰ درصد در زمان حاضر رسیده، پرداخت یارانه نقدی یک سیاست حمایتی ضروری است و به هیچ عنوان نباید نگران بار تورمی حاصل از پرداخت یا افزایش یارانه نقدی شد.»
نسخه یک اقتصاددان برای تأمین منابع یارانه؛ اصلاح یارانه انرژی و هدفمندسازی
شقاقی در ادامه درباره منابع تأمین یارانه نقدی توضیح داد:«با توجه به اینکه دولت با کسری‌های بودجه مواجه است، بنابراین امکان پرداخت پایدار یارانه از کانال بودجه عمومی امکان‌پذیر نیست و به‌نظر من، بهترین محل پرداخت یارانه از مسیر اصلاح نظام یارانه انرژی و نیز اصلاح یارانه غیرمستقیم به مستقیم است.»
او درباره ضعف شناسایی جامعه هدف نیز خاطرنشان کرد: «نظر به اینکه بانک اطلاعات و جامعه هدف به‌درستی شناسایی نمی‌شود، انحراف جدی در اثربخشی یارانه وجود دارد.»
نظرسنجی‌ها: مردم پرداخت نقدی یارانه را ترجیح می‌دهند
شقاقی با اشاره به نظرسنجی‌ها پیرامون رضایت مردم از روش پرداخت یارانه تصریح کرد: «نتایج نظرسنجی‌های مختلف نشان می‌دهد رضایتمندی مردم از پرداخت یارانه به‌صورت نقدی و مستقیم، به‌مراتب بیشتر از روش‌های غیرمستقیم و طرق دیگر همچون کمک در آموزش و سلامت است.بنده هم کاملاً با پرداخت یارانه نقدی و مستقیم موافقم؛ چرا که انحراف آن کمتر و میزان حیف‌ومیل آن نسبت به روش‌های دیگر پایین‌تر است.»
مهم‌ترین دلیل تعلل دولت‌ها در اصلاح نظام یارانه‌ای
در پایان، شقاقی درباره دلیل مقاومت دولت‌ها در اصلاح نظام یارانه‌ای گفت: «مهم‌ترین دلیل تعلل دولت‌ها در اصلاح نظام یارانه‌ای، چالش مقاومت در برابر شفافیت اطلاعات ثروت و درآمد خانوارها و نیز نبود توان اجرایی برای انجام موفقیت‌آمیز این پروژه کلان است.»
۲۲۳۲۲۴
