نورا حسینی: یک تصادف، یک بیماری، یک ورشکستگی یا ساده‌تر از کار بی‌کار شدن و از دست دادن حقوق یا درآمد حداقلی زندگی، می‌تواند مساوی با از دست دادن سرپناه باشد، بی‌خانمانی در این شهربه همین سادگی است.
درروزهای پایانی شورای شهر پنجم الهام فخاری؛رییس کمیته اجتماعی این شورا ماجرایی از خانواده‌ای ۴ نفره گفت که ناگهان یکی از آنها مبتلا به سرطان می‌شود و هزینه‌های درمان این عضو، خانواده را از متلاشی می‌کند .
او بازدیدهای پیوسته‌ای که در ۴ سال گذشته از گرمخانه‌های تهران داشته رایادآوری کرد و گفت: «در بسیاری از موارد گرمخانه‌هایی که در این چهار سال نظارت داشته و سرکشی کردیم و با آنها زندگی کردیم، داستان بی‌خانمانی به همین شکل اتفاق افتاده برخلاف آنچه که در اذهان عمومی شاید جا افتاده یا اینطور جلوه داده می‌شود که بسیاری از افراد بی‌خانمان درگیر اعتیاد هستند و خودخواسته مسیر غلطی را در زندگی‌شان طی کردند و…».
به تازگی هم گزارشی از وضعیت فقر مستاجران از سوی وزارت تعاون،کار و رفاه اجتماعی منتشرشده که نشان می دهد در حد فاصل سال‌های ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۱، تعداد خانوارهای مستأجر درگیر فقر در کشور رشدی ۴۸ درصدی داشته است. وضعیت خانوارهای مستأجر درگیر فقر مطلق در سطح استانی در سال ۱۴۰۱ نشان می‌دهد که بیشترین تعداد خانوار مستأجر درگیر فقر مطلق در استان تهران با ۳۵۲ هزار خانوار و کمترین تعداد در استان ایلام با ۵ هزار خانوار برآورده شده است.
اما فقیر شدن مستاجران تاثیری هم در آمار بی‌خانمانی در شهر تهران داشته است؟
مدیران شهری این موضوع را رد می‌کنند. امین توکلی زاده معاون اجتماعی شهردار تهران به یولن می‌گوید: «آماری که نشان از افزایش بی‌خانمانی در تهران داشته باشد، وجود ندارد و شهرداری تهران هم آمادگی دارد خانواده‌های بی‌خانمان را اسکان موقت دهد. البته نهادهایی مانند کمیته امداد و بهزیستی در این زمینه فعالیت می‌کنند.»
توکلی زاده ادامه می‌دهد: «این که افزایش هزینه‌های اجاره فشار زیادی را بر مستاجران در تهران تحمیل می‌کند قابل انکار نیست و حتما دولت برای آن تدبیری خواهد کرد . اما ما مراجعاتی مشخصی به سامان‌سراهای‌مان در طول سال داریم که این مراجعات تغییرات معناداری نکرده یعنی این فشارهای اقتصادی در تهران منجر به افزایش کارتن خوابی نشده است، ولی فشار روی مستاجران هست.»
معاون شهردار تهران اظهار می‌کند: «تا الان به گرمخانه‌هایمان مراجعه خانوادگی نداشتیم اگر مراجعه‌ای بوده انفرادی بوده است.»
توکلی‌زاده درباره آمارهای سامانه ۱۳۷ که نشان از افزایش تماس‌های مردمی با موضوع بی‌خانمانی خانوادگی دارد هم می‌گوید: «در این زمینه به ما مراجعه‌ای نشده اما باز هم می‌گویم حتما فشارهایی بر روی مستاجرهای تهرانی هست و باید برای آن فکری کنیم.»
او به سیاست‌های شهرداری در حوزه مسکن استطاعت‌پذیر اشاره می‌کند و معتقد است به سرانجام رسیدن پروژه‌های قرار گاه مسکن می‌تواند در مدیریت بازار اجاره و صاحبخانه شدن افراد کم درآمد موثر باشد .
این درحالی است که با توجه به گزارش‌های نظارتی شورای شهر تحقق این وعده‌ها بسیار دور از دسترس است و شهرداری هم خود را پاسخگوی تاخیر در اجرای این پروژه‌ها نمی‌داند.
محمد نقیب، مدیرعامل سازمان خدمات و مشارکت‌های اجتماعی شهرداری تهران هم به یولن می‌گوید: «شهرداری ظرفیتی ۲ هزار نفره در مددسراها یا همان گرمخانه‌ها دارد که از ابتدای سال تا به حال ما تکمیل ظرفیت این مراکز را نداشته‌ایم برای همین احساس نمی کنم افزایش بی‌خانمانی را داشته باشیم. در صورت مشاهده خانواده‌های بی‌خانمان هم شهرداری با همکاری خیرین ، کمیته امداد و سایر نهادهای مسئول امکان اسکان موقت دارد به خصوص در فصل سرما که حتما این اسکان انجام می‌شود.»
خانوارهای متوسط در گام اول بخشی از هزینه‌های خوراکی‌اش را کاهش می‌دهد که این موضوع باعث می‌شود از نظر غذایی به زیر خط فقر غذایی برسد یعنی یک نوعی جانشینی در سبد هزینه‌ها اتفاق می‌افتد. خانواده‌های متوسط به خاطر شرایط اجتماعی هزینه‌های مسکن را جانشین سایر هزینه‌ها می‌کند و در واقع در دام فقر می‌افتد. اما این طور نیست که سریعا خیابان خواب شود .
گزارش پیام‌های مردمی
اما رصد گزارش پیام‌های مردمی به سامانه فوریت‌های شهرداری تهران در چهار ماه نخست امسال چندان با سخنان مسئولان اجتماعی شهر همخوانی ندارد.براساس آمارهای تماس‌های مردمی ساماندهی «خانواده‌های بی‌خانمان» یکی از موضوعات پرتکرار شهروندان تهرانی بوده است .
پیش از این ساماندهی «کارتن خواب‌ها و افراد بی‌خانمان» موضوع پیام‌های مردمی دراین حوزه بود که نشان می‌دهد تعداد تماس های مردمی برای رسیدگی به وضعیت خانواده‌های بی‌خانمان بیشتر شده است . این گزارش ها از تیرماه به روز نشده و نمی‌توان در خصوص ادامه این روند اظهار نظر کرد.
شهرداری تهران با وجود تذکر اعضای شورای شهر تهران همچنان در برابر به روز رسانی این اطلاعات در سامانه شفافیت مقاومت می کنند.
براساس گزارش آماری پیام های خدمات و فوریت‌های شهری در فروردین ماه امسال بیشترین فراوانی درخواست ها،در حوزه فرهنگی و اجتماعی ساماندهی کارتن خواب ها و متکدیان بزرگسال بوده، در اردیبهشت ماه یکی از ۵ موضوع پرتکرار در حوزه اجتماعی ساماندهی خانواده‌های بی خانمان بوده و در خردادماه در حوزه اجتماعی هم جز ساماندهی کارتن خواب و متکدی بزرگسا ، ساماندهی خانواده بی خانمان از رتبه ۵ به رتبه چهارم رسیده است . در تیرماه در حوزه فرهنگی و اجتماعی ساماندهی خانواده های بی‌خانمان در جایگاه دوم پیام‌ها قرارگرفته است .
کارشناسان حوزه اقتصاد مسکن هم معتقدند وضعیت مسکن در تهران بحرانی است و در صورت ادامه روند افزایش اجاره بها ممکن است بخشی از طبقه متوسط هم به جمعیت اتوبوس خواب‌ها وساکنان گرمخانه‌ها اضافه شوند .
فردین یزدانی، کارشناس اقتصاد مسکن اما به یولن می گوید: «لزوما فقیر شدن مستاجرها خودش را به صورت بی‌خانمانی نشان نمی دهد، بلکه افزایش هزینه‌های مسکن باعث شده بسیاری از خانوارها که مستاجر هستند هزینه‌های خوراکی ، بهداشتی و آموزشی خود را کم کرده که بتواند هزینه اجاره مسکن خود را پرداخت کند بنابراین این افراد الزاما وارد کارتون خوابی و خیابان خوابی نمی‌شوند.»
او ادامه می‌دهد: «کسانی که در داخل شهر تهران مستاجر هستند به نسبت بخش‌های حاشیه‌ای استان تهران وضعیت بهتری دارند،ب خش عمده فقرای استان تهران در مناطق حاشیه شهر تهران هستند مانند جاده ساوه ، ورامین و پیشوا و … بنابراین طبیعی است که شهرداری تهران از افزایش بی‌خانمان اطلاع دقیقی نداشته باشد یا آن را رد کند. این که تکذیب کردن این موضوع واقعیت داشته باشد یا نه اطلاعی ندارم اما می تواند ناشی از حاشیه نشینی فقرا باشد.»
او در خصوص سخنان سال گذشته خود با این مضمون که «بسیاری از خانوارها و افراد طبقه متوسط که نه معتاد هستند، و نه هیچ مشکل اجتماعی دارند هم به تدریج وارد عرصه اتوبوس‌خواب‌ها و کارتن‌خواب‌ها و بقیه موارد می‌شوند» هم توضیح می‌دهد: «این اتفاق می‌افتد اما با یک آهنگ تدریجی،اما این اتفاق ناگهانی نیست، همان طور که ما شاهد پشت‌بام‌خوابی هم بودیم . اما تاکید می‌کنم که بخش زیادی از این افراد در حاشیه شهر هستند و دوما به تدریج این افزایش پیدا می‌کند. خانوارهای متوسط در گام اول بخشی از هزینه‌های خوراکی‌اش را کاهش می‌دهد که این موضوع باعث می‌شود از نظر غذایی به زیر خط فقر غذایی برسد یعنی یک نوعی جانشینی در سبد هزینه‌ها اتفاق می‌افتد. خانواده‌های متوسط به خاطر شرایط اجتماعی هزینه‌های مسکن را جانشین سایر هزینه‌ها می‌کند و در واقع در دام فقر می‌افتد. اما این طور نیست که سریعا خیابان خواب شود . کسانی که به گرمخانه‌ها مراجعه می کنند،بیشتر افراد آسیب پذیرند یا بسیار فقیر هستند که البته اگر همین روند ادامه پیدا کند این اتفاق هم می‌افتد.»
یزدانی توضیح می‌دهد: «درحال حاضر آنچه اتفاق افتاده کوچ مستاجران به مناطق پایین‌تر است. یعنی مستاجران محدوده تهرانپارس می روند افسریه و به تدریج آن قدر عقب‌نشینی می‌کنند که به زندگی در حاشیه شهر می‌رسند. این روند طولانی و تدریجی است.»
او در پاسخ به این پرسش که اگر وعده های حوزه مسکن دولت و شهرداری محقق نشود چند سال آینده شاهد موج بی خانمانی خواهیم بود؟ هم توضیح می دهد: «عدد و سال که نمی‌توانیم بگوییم، نمی‌شود در این حوزه پیش گویی نوستراداموسی کرد . ولی اگر همین روند تورم ادامه پیدا کند و مقامات مملکتی هم فکری برای ارتباط اقتصادی با خارج نکنند و نتوانند رشد اقتصادی مناسبی را تداوم دهند شاید دوباره در یک بازده زمانی ۵،۶ ساله شاهد تنزل کیفیت زندگی باشیم ، همان طور که در سال ۹۷ تحریم‌ها آغاز شد و در سال ۱۴۰۳ وضعیت به این گونه است، حداکثر در همین دوره زمانی دوباره رشد حاشیه نشینی و کاهش کیفیت مسکن و در ادامه خیابان خوابی گسترده را باشیم . فعلا شواهد نشان نمی‌دهد به کارتون خوابی گسترده در شهر تهران رسیده باشیم .اما خاطرمان هم باشد تجمع فقر در حاشیه‌هاست.»
روایت بی خانمانی در این شهر ساده است. به سادگی فرمان بی کارشدن از سوی کارفرما یا یک بیماری سخت که سرپرست خانواده را درگیر می‌کند.دراین سال ها با هر جهشی در نرخ کرایه خانه شاهد کوچ مستاجران به محلات پایین‌تر بودیم،برخی به خانه پدری بازگشته‌اند و گروهی هم موقت به مکان‌های اسکان شبانه شهرداری ، برخی نیز به شهرهای حاشیه‌ای کوچ داده شده‌اند و برخی نیز به آماربی خانمان‌ها اضافه شده‌اند.
