به گزارش یولن، سرخک، یکی از بیماریهای ویروسی واگیردار، از گذشتههای دور بهعنوان تهدیدی جدی برای سلامت بشر شناخته شده است. این بیماری که با تب، راش پوستی و عوارضی مانند ذاتالریه و آنسفالیت همراه است، توسط ویروس سرخک (Measles Virus) از خانواده پارامیکسوویریده ایجاد میشود.
سر و کله ویروس سرخک از کجا پیدا شد؟
ویروس سرخک، یک ویروس RNA تکرشتهای، احتمالاً از ویروس دیستمپر، تکامل یافته است. محققان معتقدند این ویروس حدود قرن ششم یا هفتم میلادی از طریق تماس نزدیک انسان و دام در جوامع کشاورزی پدید آمده است. شواهد مولکولی نشان میدهد که ویروس سرخک در نتیجه جهشهای ژنتیکی از ویروسهای حیوانی به انسان منتقل شده و به یک پاتوژن اختصاصی انسانی تبدیل شده است. این انتقال احتمالاً در مناطقی با تراکم جمعیتی بالا رخ داده، جایی که ویروس امکان انتشار سریع را داشته است.
سرخک، با منشأ احتمالی از ویروسهای حیوانی در جوامع کشاورزی اولیه، از خاورمیانه و شبهقاره هند به سراسر جهان گسترش یافت. گزارشهای اولیه در ایران باستان و تأثیرات ویرانگر آن در قاره آمریکا نشاندهنده تاریخچه طولانی این بیماری است.
افزایش تراکم جمعیت و نزدیکی انسان به دامهای اهلی شرایط را برای جهش و انتقال این ویروس به انسان فراهم کرد. با این حال، مکان دقیق (مثلاً یک شهر یا منطقه خاص) به دلیل فقدان شواهد باستانشناختی یا ژنتیکی مشخص، قابل تعیین نیست.
اولین گزارشهای مستند سرخک به قرن نهم میلادی بازمیگردد، زمانی که پزشک ایرانی، محمد زکریای رازی، در کتاب «الحاوی» شرح دقیقی از علائم سرخک ارائه و آن را از آبله متمایز کرد. او سرخک را «حصبه» نامید و با اشاره به ویژگیهای واگیردار و علائم بالینی آن مانند تب، بثورات پوستی و … ماهیت بیماری را توصیف کرد، که نشاندهنده درک پیشرفته او از بیماریهای عفونی در آن زمان است.
گسترش سرخک در جهان
سرخک احتمالاً ابتدا در مناطقی با جوامع متراکم مانند بینالنهرین، ایران باستان و شبهقاره هند شایع شد، زیرا این مناطق از مراکز تمدنی اولیه با جمعیت بالا بودند. تا قرون وسطی، سرخک از طریق تجارت و مهاجرت به اروپا، آفریقا و آسیای شرقی گسترش یافت. در قرنهای ۱۵ و ۱۶ میلادی، با اکتشافات استعماری، سرخک به قاره آمریکا منتقل شد و تأثیرات ویرانگری بر جمعیتهای بومی گذاشت که هیچگونه ایمنی قبلی نداشتند. بهعنوان مثال، در مکزیک و پرو، سرخک همراه با آبله باعث مرگ میلیونها نفر از بومیان شد. در قرن ۱۹، سرخک به یک بیماری شایع جهانی تبدیل شد و اپیدمیهای دورهای در اروپا و آمریکا گزارش شدند.
دستاوردهای مدرن در کنترل سرخک
با توسعه واکسن سرخک در سال ۱۹۶۳ توسط جان اندرس، کنترل این بیماری وارد مرحله جدیدی شد. برنامههای ایمنسازی جهانی، بهویژه توسط سازمان جهانی بهداشت، میزان بروز سرخک را بهطور چشمگیری کاهش داد. ایران نیز با پوشش واکسیناسیون بالای ۹۵ درصد، در سال ۲۰۱۹ گواهی حذف سرخک را دریافت کرد.
۴۷۲۳۲
