تینا مزدکی: در ابتدا باید گفت که بین سختی (hardness) و چقرمگی یا همان تافنس (Toughness) تفاوت زیادی وجود دارد. میگویند الماس سخت‌ترین سنگ شناخته‌شده است، اما وقتی صحبت از چقرمگی باشد، یشم در صدر فهرست قرار می‌گیرد. بااین‌حال همچنان این سؤال وجود دارد که کدام‌یک قوی‌تر است؟
هزاران سال است که یشم برای انسان‌ها، ماده مهمی به شمار می‌رود. برخی از اولین سلاح‌های انسان از یشم ساخته‌شده است. اکنون یشم تنها یک نوع سنگ قیمتی نیست. این سنگ به دو نوع مختلف شناخته می‌شود که هر دو، در برابر سایش بسیار مقاوم هستند، اما کیفیت های متفاوتی دارند.
یشم به خاطر رنگ‌آمیزی و شفافیتی که دارد شناخته‌شده است و مردم در بازار طلا و جواهر برای این ویژگی‌های آن قیمت بالایی می‌پردازند. همچنین یشم جیدیت، کمیاب‌تر و گران‌تر است. به‌عنوان‌مثال، در سال ۲۰۱۶ یک توده ۱۷۵ تنی سنگ یشم کشف و ۱۷۰ میلیون دلار ارزش‌گذاری شد.
نوع دیگر، یشم نفریت نام دارد. ازآنجایی‌که این سنگ مقاوم‌تر است، رایج‌تر و پرکاربردتر از خود یشم جیدیت است. درواقع، وقتی صحبت از چقرمگی (Toughness) به میان می‌آید، یشم نفریت مقاوم‌ترین ماده معدنی طبیعی شناخته‌شده است؛ این سنگ حتی از سرامیک و فولاد نیز مقاوم‌تر است.
[توضیح: در علم مواد و متالورژی، چقرمگی یا همان تافنس (Toughness) به توانایی یک ماده در جذب انرژی و تغییر شکل خمیری (plastic deformation) قبل از شکستن گفته می‌شود.]
این مقاومت، توضیح خوبی برای چرایی استفاده از یشم نفریت در اکثر تیغه‌های چاقو، سر تبر و حتی استفاده در کنده‌کاری‌های زینتی دوران نوسنگی است. این در حالی است که یشم نفریت به‌سختی (hardness) مواد معدنی دیگر همچون الماس نیست.
آنچه باعث خاصیت مقاومت یشم نفریت شده است شبکه‌ای درهم‌تنیده از الیاف ظریف و کریستال‌های سوزنی‌مانید آن است که درنتیجه این بافت، نمی‌شکند. این به این معنا است که شما می‌توانید یک یشم را به‌راحتی به شکل جواهرات دربیاورید اما شکستن آن بسیار سخت خواهد بود. درعین‌حال زمانی که بخواهید یک الماس را به شکل جواهرات دربیاورید، احتمال شکستن آن بسیار بیشتر از یشم نفریت است.
در نیوزیلند، یشم نفریت از جزیره جنوبی تمدن مائوری شناخته‌شده که معنای سنگ سبز است. در این فرهنگ از آن برای ایجاد چماق، ابزار، کوزه و آویزهای زینتی معروف به hei-tiki استفاده می‌شود. این سنگ در کنار صدف‌های آبریز که از یکی از معدود حلزون‌های تولیدکننده مروارید در جهان می‌آیند نوعی گنج در نظر گرفته می‌شود.
در چین هم، هرچه یشم سبزتر باشد، ارزش بیشتری دارد و بیشتر از میانمار می‌آید. بنابراین احتمالاً چینی‌ها سبزترین یشم‌ها رادارند. این سنگ‌ها ازنظر شفافیت و رنگ ممکن است بسیار متفاوت باشند و بانام‌های مختلفی ازجمله سبز امپراتوری، شیشه‌ای و… شناخته می‌شود. بنابراین خریدوفروش این سنگ در چین یک صنعت مهم و باارزش و به‌اندازه کافی خطرناک است، تا حدی که باعث شده به این سنگ «یشم خونی» گفته شود چراکه هرساله معدنچیان بسیاری در معادن یشم به‌شدت زخمی و در اثر رانش زمین کشته می‌شوند.
منبع: iflscience
۵۸۳۲۳
