شلختگی نوجوانان را چگونه درمان کنیم

گروه یولن زندگی – نوجوان خانواده که تا قبل از سن بلوغ هرروز اتاقش را مرتب می‌کرد با ورود به بحران نوجوانی،دیگر کارهای قبلی را تکرار نمی کند. هیچ‌چیز را سر جای خودش قرار نمی‌دهد، اتاقش مثل بازار شام است؛ از کتاب‌های درهم‌وبرهم و بسته‌های خالی چیپس و پاستیل گرفته تا لباس‌هایی که روی تخت افتاده، هرچه فکرش را بکنید در اتاقش پیدا می‌شود اما مسئله اینجاست شما به‌عنوان والدین نمی‌توانید این موضوع را رفع کنید چون یا به حرفتان گوش نمی‌دهد یا ممکن است پرخاشگری کند و به شما بگوید: «اتاق خودم است». پس چه باید کرد؟

*** اتاق شلوغ، نماد دوره نوجوانی

«اتاق بهم ریخته و آشفته» نماد دوران نوجوانی است. معمولاً در اوایل نوجوانی (سال‌های 9 تا 13) به دلیل تغییرات رشدی، نوجوان دچار سردرگمی درونی و آشفتگی بیرونی می‌شود و این مسئله به‌سرعت توجه والدین را به خود جلب می‌کند. اتاق درهم‌ریخته و شلوغ برای والدین می‌تواند توهین و بی‌احترامی به نظم و قوانین خانه باشد، درحالی‌که چنین اتاقی ازنظر نوجوان نشان‌دهنده «آزادی شخصی» برای زندگی بر اساس شرایط خودش است. نوجوان می‌گوید: «این اتاق من است و من باید آزاد باشم که هر طور که می‌خواهم زندگی کنم!» والدین پاسخ می‌دهند: «اشتباه نکن! این خانه ما است و تو باید طبق استانداردهای نظم خانواده که ما تعیین کرده‌ایم، زندگی کنی!» بنابراین، این اختلاف‌نظر زمینه بگومگو و مشاجره بین والدین و نوجوان را فراهم می‌کند اما سؤال اینجاست که چرا نوجوان به خودش حق می‌دهد که در اتاق خودش نامنظم باشد؟

*** بی‌نظمی راهی برای اعلام استقلال نوجوان

دکترسید مجتبی حورایی مشاور و کارشناس تربیتی در گفت‌وگو با یولن می‌گوید: «مستقل شدن بخشی طبیعی از روند رشد در دوره نوجوانی است. نوجوان گاهی هویت مستقل خودش را از طریق بی‌نظمی، حرف گوش ندادن و مخالفت نشان می‌دهد.» حورایی ادامه می‌دهد: «یک اتاق به‌هم‌ریخته راهی آسان و مطمئن برای اعلام استقلال نوجوان است چون این اولین فضای مستقلی است که آن‌ها کنترل مستقلی بر روی آن دارند.»

*** نوجوانان آشفتگی و بی‌نظمی‌ها را نمی‌بینند

علاوه بر اینکه نوجوان بی‌نظمی را راهی برای اعلام مستقل شدن خودش می‌داند اما گاهی نوجوان اصلاً متوجه بی‌نظمی نمی‌شود. تحقیقات نشان می‌دهد این امر به دلیل نحوه تنظیم مغز نوجوان است. بخش‌های مختلف مغز نوجوان از طریق سیناپس‌هایی (سلول‌های عصبی) به یکدیگر متصل می‌شوند. این سلول‌های عصبی، یک ماده چرب به نام میلین است که در طول زمان ایجاد می‌شود. اتصال مجدد فرایند مغز نوجوانان 12 سال (بین 10 تا 24 سالگی) طول می‌کشد و از پشت مغز شروع می‌شود و به‌آرامی جلو می‌رود.

آخرین تکه‌های مغز نوجوان که باید به هم متصل شوند، قشر پیشانی هستند، جایی که بینش، همدلی، ریسک‌پذیری و توجه و برنامه‌ریزی کنترل می‌شود. این بدان معناست که سازماندهی و آراستگی برای بیشتر نوجوانان اولویت بالایی ندارد. آن‌ها چیزهای دیگری برای نگرانی دارند. نوجوانان نامرتب هستند زیرا نمی‌توانند به‌طور مؤثر از قبل برنامه‌ریزی کنند. مغز آن‌ها هنوز آینده‌نگری شناختی برای برنامه‌ریزی مرتب کردن اتاق‌ خود را ندارد، به همین دلیل آن‌ها اصلاً متوجه بی‌نظمی و آشفتگی نمی‌شوند.

*** ریشه بی‌نظمی نوجوان، کودکی اوست

دکتر حورایی دلیل بی‌نظمی نوجوانان را نشأت گرفته از دوره کودکی می‌داند و می‌گوید: «اینکه بی‌نظمی نوجوان را به هورمون ربط بدهیم و بگوییم کودک به‌محض ورود به دوره نوجوانی نامنظم می‌شود و تا قبل از نوجوانی مرتب و منظم بوده، غیرممکن است چرا که بی‌نظمی و شلختگی در دوره نوجوانی نشات گرفته از دوره کودکی است.»

این روانشناس تربیتی با شاره به نقش تربیتی والدین در دوره کودکی اظهار می‌کند: «والدین در دوره کودکی، کودکان را مسئولیت‌پذیر تربیت نمی‌کنند و همه مسئولیت‌های کودک را به بهانه اینکه کودک است، گناه دارد، نمی‌تواند و…خودشان انجام می‌دهند. کودک در سنین پیش‌دبستانی از مدرسه برمی‌گردد می‌بیند اتاقش مرتب است، دوباره اتاقش را به‌هم‌ریخته می‌کند و فردا از مدرسه برمی‌گردد باز می بیند همه‌چیز مرتب سرجایش است؛ درواقع والدین از سر دلسوزی و وسواس کامل بودن سعی می‌کنند مسئولیت‌های کودکشان را بر عهده بگیرند و این کار آرام‌آرام کودک را به این سمت می‌برد که تمام‌کارهایش را روی دوش والدین می‌اندازد؛ بنابراین، عدم مسئولیت‌پذیری و نامرتب بودن در دوره نوجوانی ناشی از خطاهای رفتاری والدین در دوران کودکی فرزند است.»

او ادامه می‌دهد: «این خطاهای رفتاری والدین در دروان کودکی ضمیمه بلوغ و هویت طلبی نوجوان می‌شود و به شکل سرکشی خود را نشان می‌دهد، درحالی‌که اگر ارتباط و نحوه برخورد والدین با نوجوان در دوره کودکی به‌درستی انجام شود و دلسوزی‌های بیجا وجود نداشته باشد، ما در دوره نوجوانی کمتر با بحران بی‌نظمی مواجه خواهیم شد.»

*** با نوجوان شلخته چه کنیم؟

حورایی در پاسخ به این سؤال می‌گوید: «در سنین نوجوانی، نوجوان دچار بحران هویتی می‌شود و در این شرایط، تحقیر و امرونهی والدین به نوجوان بدتر او را سرکش و لجباز می‌کند؛ بنابراین، ارتباط دوستانه و تکریم شخصیت بهترین نحوه برخورد والدین با نوجوان است.»

*** بهترین راه تشویق نوجوانان به مرتب بودن

این مشاور تربیتی بهترین راه تشویق نوجوانان به مرتب بودن و همکاری در کارهای خانه را تقسیم‌کارها و مشورت گرفتن با آنان می داند: «والدین باید لیستی از کارها را تهیه کنند و از نوجوان بپرسند که دوست دارد کدام کار را انجام دهد. ممکن است از بین 20 کار، نوجوان تمایل به انجام یک کار داشته باشد اما ایرادی ندارد. آنجایی که نوجوان به‌صورت فردی و مستقل کاری را بر عهده می‌گیرد و با تشویق والدین مواجه می‌شود، امیدواری به انجام آن کار و کارهای دیگر وجود دارد.»

او اشاره می کند: «تمرض و بی‌نظمی در سنین نوجوانی بیشتر به دلیل سرزنش، عدم مشورت‌خواهی، بی‌احترامی و جروبحث والدین با نوجوان است.»

*** با نوجوان مشورت کنید

حورایی در پایان تأکید می کند: «یکی از کارهایی که والدین در سنین نوجوانی فرزندشان باید به آن توجه داشته باشند، مشورت گرفتن از نوجوان است. ممکن است لزوماً همیشه به نظر او عمل نشود اما مشورت گرفتن به نوجوان احساس ارزشمندی می‌دهد. هرچقدر ما به نوجوان احساس ارزشمندی، مهم بودن و دوست‌داشتنی بودن بدهیم امیدواری به اینکه وظایفش را انجام دهد، بیشتر می‌شود و در مقابل، هرچقدر نوجوان را مورد نقد و سرزنش قرار دهیم، سرکشی و تمرض نوجوان بیشتر خواهد شد.»