شهید آمریکایی راه مشروطه

۱۰ آوریل ۱۸۸۵- ۲۱ فروردین ۱۲۶۴- در نبراسکا به دنیا آمد و این تنها فرقی بود که با برادران همرزش در فوج نجات در تبریز و در آن نبرد نهایی در شنب غازان داشت. او متولد نبراسکا بود و نام هوارد کانکلین باسکرویل را روی او گذاشتند. هوارد کوچکترین فرزند خانواده‌ای پرسبیترین بود که پدربزرگ و پدر و پسران (۴ برادر ) بزرگترش کشیش بودند. خود به پریسنتون رفت و در رشته مذهب و تاریخ تحصیل کرد. در زمان تحصیلش توماس وودرو ویلسون ریاست مدرسه را داشت که بعدها بیست و هشتمین رئیس جمهور ایالات متحده آمریکا از حزب دموکرات شد. هوارد بعد از پایان تحصیل شغل مسیونری را انتخاب و برای تدریس در سال ۱۹۰۷ یعنی سال بعد از امضای فرمان مشروطه به مدرسه مموریال تبریز آمد. در این شهر تحت تاثیر مشروطه‌خواهی قرار گرفت و در نهایت در حالی که با دختر رئیس مدرسه مموریال ویلسون نامزد کرد به مبارزان پیوست. وقتی مجلس را به توپ بستند هوارد در مدرسه جمعی از دانش‌آموزانش را جمع و فوج نجات را راه انداخت. فوجی که خیلی زود یکی از مهمترین دسته‌های نظامی تبریز شدند. اما این اتفاق در اوج محاصره تبریز باعث شد تا بسیاری از او بخواهند که از این کار منصرف شود. حتی ستارخان از او خواست تا به کنسولگری برود اما او قبول نکرد. هوارد باسکرویل راه دور از نبراسکا تا تبریز را آمد تا شامگاه ۳۰ فروردین ۱۲۸۸ در حالی که در محاصره شنب غازان بین مجاهدان و نیروهای دولتی پیروزی با آن‌ها بود کشته شود. صادق رضازاده شفق از اعضای گروه نجات و یاران باسکرویل نوشته :

«بنا به تأکید حسین‌خان کرمانشاهی و دیگران، مدام خطاب به باسکرویل که در جویی خوابیده بود، داد می‌زدم بلند نشود تا جنگیان دیگر ما از اطراف دشمن را عقب بزنند و ما بتوانیم خلاص گردیم یا به روش خود ادامه دهیم، ولی افسوس باسکرویل به ندای من ترتیب اثر نداد و از مجرای زیر دیوار، روی سینه خزان خزان، به باغ دست چپ رفت و دیوار باغ میان ما و او حایل شد. دقیقه‌ای نگذشت که از سنگرهای اطراف فریاد بلند شد: «آمریکایی را زدند» معلوم گشت، باسکرویل در داخل باغ نیمه‌خیز شده و سنگرهای مقابل را هدف گرفته و خود هدف تیر واقع گشته. باسکرویل را افتاده و به خونی که از سینه‌اش بالا می‌زد، آغشته دیدیم. او را در زیر گلوله‌باران به سوی خود کشیدیم و در پناه دیوار شکسته روی سینه خود تکیه دادیم. یکی با شوقی داد زد «زنده است» ولی دمی نگذشت، چشمان درخشان خود را فروبست و نفس واپسین خود را در این سپنجی جهان، روی خاک‌های خون‌آلود شام غازان برکشید.»

در نبراسکا به دنیا آمد ۱۹ آوریل ۱۹۰۹ در تبریز به شهادت رسید و برای همیشه ساکن گورستان آشوری‌های تبریز شد. خیلی ها او را لافایت ایران و البته ۳۰ فروردین را روز دوستی ایران و آمریکا می‌دانند اما عجیب این که درست کمتر از هشتاد سال بعد در همین روزهای که او درگذشت رابطه ایران و آمریکا تعطیل شد. ۴۰ و چند سال پیش. با این همه هوارد باسکرویل هنوز شهید مشروطه ایران است.

* پژوهشگر تاریخ

۲۵۹۵۷