رسول سلیمی: انتخابات پارلمان اروپا در ژوئن ۲۰۲۴، که بیش از ۴۰۰ میلیون نفر از ۲۷ کشور عضو اتحادیه اروپا در آن شرکت کردند، بهعنوان یکی از مهمترین رویدادهای سیاسی سال شناخته شد. نتایج این انتخابات و نظرسنجیهای پیش از آن نشاندهنده رشد چشمگیر احزاب راستگرا و پوپولیست در بسیاری از کشورهای اروپایی است.
این احزاب، که در گروههای پارلمانی مانند «هویت و دموکراسی» (ID) و «محافظهکاران و اصلاحطلبان اروپا» (ECR) متمرکز هستند، با بهرهگیری از نارضایتی عمومی از سیاستهای مهاجرتی، اقتصادی و زیستمحیطی، توانستهاند حمایت قابلتوجهی به دست آورند. برآمدن این احزاب چه پیامدهایی خواهد داشت؟ چرا مردم اروپا به راست گرایی متمایل شدند؟
دلایل رشد احزاب راستگرا: نارضایتی از سیاستهای مهاجرتی و اقتصادی
نظرسنجیهای اخیر، مانند گزارش پولیتیکو در ۱۴ آوریل ۲۰۲۵، نشان میدهند که احزاب راستگرا در کشورهایی مانند فرانسه، ایتالیا، اتریش و هلند به دلیل نارضایتی عمومی از سیاستهای مهاجرتی و اقتصادی در حال کسب حمایت هستند. در فرانسه، حزب «رالی ملی» (RN) به رهبری مارین لوپن با کسب ۳۱.۴ درصد آرا در انتخابات ۲۰۲۴، بیش از دو برابر حزب رنسانس امانوئل ماکرون رأی آورد. در ایتالیا، حزب «برادران ایتالیا» (FdI) به رهبری جورجیا ملونی با ۲۸.۸ درصد آرا، موقعیت خود را بهعنوان محبوبترین حزب تثبیت کرد. همچنین، در اتریش، حزب آزادی (FPÖ) با ۲۸.۹ درصد آرا در انتخابات سپتامبر ۲۰۲۴ به پیروزی تاریخی دست یافت. این احزاب از نگرانیهای عمومی درباره مهاجرت، تورم و هزینههای اصلاحات زیستمحیطی بهرهبرداری کردهاند.
ناظران سیاسی معتقدند رشد احزاب راستگرا ریشه در نارضایتی از ناکارآمدی احزاب سنتی در مدیریت بحرانهای مهاجرتی و اقتصادی دارد. به گفته کارشناسان مسائل اروپا، این روند نتیجه احساس «بیتوجهی» رایدهندگان به مشکلات روزمره مانند مهاجرت و کاهش دستمزدها است.
از این رو سیاستهای سختگیرانه مهاجرتی، مانند شعارهای ضد مهاجرت حزب آزادی هلند (PVV) به رهبری خیرت ویلدرز، و انتقاد از سیاستهای سبز اتحادیه اروپا، مانند طرح «معامله سبز» (Green Deal)، به این احزاب کمک کرده تا حمایت رایدهندگان ناراضی را جلب کنند. مقایسه تاریخی نیز نشان میدهد که پس از بحران مهاجرتی ۲۰۱۵، احزاب راستگرا بهتدریج پایگاه خود را در اروپا تقویت کردهاند، مشابه روندی که در برکسیت ۲۰۱۶ و پیروزی دونالد ترامپ در آمریکا مشاهده شد.
موفقیتهای انتخاباتی و جایگاه احزاب راستگرا در پارلمان اروپا
در انتخابات پارلمان اروپا در ژوئن ۲۰۲۴، احزاب راستگرا و پوپولیست حدود ۲۴ درصد از ۷۲۰ کرسی پارلمان را به دست آوردند (حدود ۱۷۰ کرسی)، در حالی که در سال ۲۰۱۹ این رقم حدود ۲۰ درصد بود. گروه «هویت و دموکراسی» (ID) با احزابی مانند رالی ملی فرانسه و آلترناتیو برای آلمان (AfD) و گروه «محافظهکاران و اصلاحطلبان اروپا» (ECR) با حضور حزب برادران ایتالیا و حزب قانون و عدالت لهستان (PiS)، مهمترین گروههای راستگرا هستند. در فرانسه نیز، رالی ملی ۳۱.۵ درصد آرا را کسب کرد و در ایتالیا، برادران ایتالیا ۲۸.۸ درصد آرا را به خود اختصاص داد. در اتریش، حزب آزادی با ۲۵.۷ درصد آرا پیشتاز شد. با این حال، اخراج AfD از گروه ID به دلیل رسواییهای مرتبط با اظهارات نژادپرستانه، تأثیر منفی بر انسجام این گروه داشت (پولیتیکو، ۲۴ می ۲۰۲۴).
تحلیل گران معتقدند موفقیت احزاب راستگرا در انتخابات ۲۰۲۴ نشاندهنده عادیسازی (نرمالسازی) این احزاب در صحنه سیاسی اروپا است. به گفته به گفته کارشناسان مسائل اروپا، این احزاب با تعدیل مواضع خود (مانند کنار گذاشتن ایده خروج از اتحادیه اروپا) توانستهاند جذابیت بیشتری برای رایدهندگان میانهرو پیدا کنند . با این حال، تفرقه داخلی بین گروههای ID و ECR، بهویژه پس از اخراج AfD، مانع از تشکیل یک بلوک متحد راستگرا شده است. این تفرقه میتواند توانایی آنها را برای تأثیرگذاری بر سیاستهای اتحادیه اروپا محدود کند، اما افزایش کرسیهایشان همچنان به آنها امکان میدهد تا در موضوعاتی مانند مهاجرت و محیطزیست تأثیرگذار باشند. مقایسه با انتخابات ۲۰۱۹ نشان میدهد که رشد این احزاب ادامهدار است، اما نه به اندازهای که پیشبینیهای اولیه (مانند کسب یکچهارم کرسیها) انتظار داشتند.
پیامدهای سیاسی و سیاستی رشد احزاب راستگرا
رشد احزاب راستگرا بر سیاستهای اتحادیه اروپا در زمینههای مهاجرت، محیطزیست و حمایت از اوکراین تأثیر گذاشته است. طبق گزارش چتم هاوس (۱۱ ژوئن ۲۰۲۴)، احزاب راستگرا، بهویژه در گروههای ID و ECR، مخالف سیاستهای سبز مانند «معامله سبز» هستند که هدف آن کاهش ۹۰ درصدی انتشار گازهای گلخانهای تا ۲۰۴۰ است. در زمینه مهاجرت، این احزاب خواستار سیاستهای سختگیرانهتر هستند و در برخی کشورها مانند هلند و اتریش، بهعنوان بخشی از ائتلافهای حاکم، این سیاستها را پیش بردهاند. همچنین، برخی از این احزاب، مانند AfD آلمان و حزب آزادی اتریش، مواضع طرفدار روسیه دارند که میتواند حمایت اتحادیه اروپا از اوکراین را تضعیف کند.
در چنین شرایطی رشد احزاب راستگرا میتواند به کاهش حمایت از سیاستهای زیستمحیطی و تضعیف تعهدات اتحادیه اروپا به اوکراین منجر شود. به گفته به گفته کارشناسان مسائل اروپا، این احزاب تهدیدی برای حاکمیت قانون هستند، زیرا مواضع آنها اغلب با کاهش فضای مدنی و تضعیف نهادهای دموکراتیک همراه است. از منظر ژئوپلیتیکی، مواضع طرفدار روسیه برخی از این احزاب میتواند به اختلافات در شورای اروپا بهویژه با توجه به نقش مجارستان و اسلواکی در حمایت از سیاستهای ضد اوکراینی منجر شود. با این حال، ائتلافهای میانهرو، به رهبری حزب مردم اروپا (EPP)، همچنان اکثریت را حفظ کردهاند و مانع از تسلط کامل راستگرایان بر پارلمان شدهاند. مقایسه با گذشته نشان میدهد که موفقیت راستگرایان در دهه ۲۰۱۰ به دلیل بحرانهای مهاجرتی و اقتصادی مشابه بود، اما مقیاس کنونی این رشد بیسابقه است.
واکنش احزاب میانهرو و چپ به رشد راستگرایان
احزاب میانهرو و چپ، از جمله حزب مردم اروپا (EPP) و سوسیالیستها و دموکراتها (S&D)، تلاش کردهاند تا با تشکیل ائتلافهای گسترده، نفوذ راستگرایان را محدود کنند. احزاب چپ در کشورهایی مانند اسپانیا و سوئد عملکرد بهتری داشتهاند، اما در کل، حمایت از آنها کاهش یافته است. در آلمان، حزب سوسیالدموکرات (SPD) به رهبری اولاف شولتس در رقابت با AfD برای جایگاه دوم قرار دارد. در فرانسه، رافائل گلوکسمان، رهبر جدید سوسیالیستها، توانسته با مواضع میانهرو و طرفدار اروپا، بخشی از حمایت را جلب کند، اما همچنان از رالی ملی عقب است.
این در شرایطی است که کاهش حمایت از احزاب چپ و میانهرو نتیجه ناکامی آنها در ارائه راهحلهای مؤثر برای مشکلات اقتصادی و مهاجرتی است. ناظران سیاسی می گویند چپ اروپا از اواخر دهه ۱۹۹۰ در حال افول است و نتوانسته به بحرانهایی مانند کووید-۱۹، جنگ اوکراین و افزایش هزینههای زندگی پاسخ مناسبی بدهد. در مقابل، احزاب راستگرا با شعارهای ساده و مستقیم، مانند «کنترل مهاجرت» و «کاهش دخالت بروکسل»، توانستهاند رایدهندگان ناراضی را جذب کنند. با این حال، ائتلاف میانهروها، بهویژه EPP، همچنان توانایی حفظ اکثریت را دارد، اما همکاری احتمالی آنها با گروه ECR در موضوعاتی مانند مهاجرت میتواند به عادیسازی بیشتر راستگرایان کمک کند. این روند نشاندهنده یک تغییر پارادایم در سیاست اروپا است که میتواند به تضعیف ارزشهای لیبرال منجر شود.
چرا مردم اروپا به راست گرایان متمایل شدند؟
رشد احزاب راستگرا نتیجه ترکیبی از نارضایتی عمومی از سیاستهای مهاجرتی و اقتصادی، عادیسازی این احزاب در صحنه سیاسی، و ضعف احزاب میانهرو و چپ است. موفقیتهای انتخاباتی احزاب مانند رالی ملی، برادران ایتالیا و حزب آزادی اتریش نشاندهنده جذابیت شعارهای ضد مهاجرت و ضد سیاستهای سبز است. این رشد، سیاستهای اتحادیه اروپا در زمینههای محیطزیست، مهاجرت و حمایت از اوکراین را تحت تأثیر قرار داده و به تضعیف ائتلافهای سنتی میانهرو منجر شده است. با این حال، تفرقه داخلی بین گروههای راستگرا و حفظ اکثریت توسط احزاب میانهرو، مانع از تسلط کامل آنها بر پارلمان شده است. این دینامیکها نشاندهنده یک تغییر عمیق در چشمانداز سیاسی اروپا هستند که میتواند پیامدهای بلندمدتی داشته باشد.
از منظر سیاسی، رشد احزاب راستگرا نشاندهنده یک تغییر پارادایم در اروپا است که با افزایش ملیگرایی و پوپولیسم همراه است. از منظر اقتصادی، مخالفت این احزاب با سیاستهای سبز میتواند به کاهش سرمایهگذاری در انرژیهای تجدیدپذیر و افزایش وابستگی به سوختهای فسیلی منجر شود. از منظر ژئوپلیتیکی، مواضع طرفدار روسیه برخی از این احزاب میتواند به تضعیف حمایت اتحادیه اروپا از اوکراین و تقویت روابط با مسکو منجر شود.
مقایسه تاریخی با دهههای ۱۹۳۰ نیز نشان میدهد که رشد احزاب راستگرا در زمانهای بحران اقتصادی و اجتماعی یک پدیده تکراری است، اما تفاوت کنونی در عادیسازی این احزاب و نفوذ آنها در ساختارهای حکومتی است. چشمانداز آینده نشان میدهد که اگر احزاب میانهرو نتوانند به نگرانیهای رایدهندگان پاسخ دهند، این روند میتواند ادامه یابد و به تغییرات عمیقتر در سیاستهای اتحادیه اروپا منجر شود.
از این رو نظرسنجیهای اخیر و نتایج انتخابات ۲۰۲۴ نشاندهنده رشد قابلتوجه احزاب راستگرا در اروپا هستند که با بهرهبرداری از نارضایتیهای عمومی، بهویژه در زمینه مهاجرت و اقتصاد، توانستهاند پایگاه خود را تقویت کنند. این احزاب، اگرچه هنوز اکثریت پارلمان را در اختیار ندارند، اما نفوذ آنها بر سیاستهای اتحادیه اروپا در حال افزایش است. اما آیا این روند به تغییرات اساسی در ساختار اتحادیه اروپا منجر خواهد شد یا احزاب میانهرو میتوانند با اصلاح استراتژیهای خود این موج را مهار کنند؟ پاسخ این سؤال به توانایی احزاب سنتی در پاسخ به نگرانیهای رایدهندگان بستگی دارد.
۲۱۳
