به گزارش خبرنگار حوزه اندیشه یولن، از آنجایی که اساس و شالوده دین مدرنیسم بر عقل خودبنیاد بنا شده است، چندان راضی به حضور دین در عرصه و ساحت اجتماع نبوده و دین را امری فردی و شخصی معرفی می‌کند. در این راستا بر آن شدیم تا با رمضان علی‌تبار عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه به گفت‌وگو بنشینیم که در ادامه بخش‌هایی از آن را خواهید خواند.
انسان روشنفکران و انسان اسلام
حجت‌الاسلام علی‌تبار گفت: در ابتدا باید بیان شود که در اندیشه روشنفکری دینی یا اسلام سکولار، «دین» امری «شخصی»، «محدود» و خلاصه شده در «امور اخلاقی» است برای «سعادت بشر»، که باید این تعریف در جای خود پیش از هر چیزی مورد نقد و بررسی قرار گیرد. به طور مثال تعریف آن‌ها در مورد بشری که دین ناظر به اوست دقیقاً چیست؟ آیا انسان مکلف مخاطب دین است؟ آیا انسان متولد شده فقط مخاطب دین است؟ چه معیارهایی برای مخاطب قرار گرفتن از منظر دین وجود دارد؟ و… که فارغ از دید حداقلی و حداکثری از دین باید بدان از نظرگاه خود دین پاسخ گفت.
وی افزود: در هر قرائتی، دین برای سعادت بشر است، اما این روند سیر و تکامل بشر که دین مکلف به رشد اوست از کجا شروع می‌شود؟ با نگاهی به احکام و عقاید و دستورات مذهبی پی خواهیم برد که از قبل از تولد آدمی، یعنی از تشکیل خانواده و انعقاد نطفه تا احکام بارداری و پس از وضع حمل، دین دارای یک طرح و روایت است که همین موضوع او را در ساحت اجتماع (که همان موضوع تشکیل خانواده باشد) وارد می‌کند. پس دین در همین منظر که از منابع اصیلش (قرآن و سنت)، برخلاف روشنفکران تقلیل‌گرا دین اصلا و ابدا امری شخصی و فردی، آنهم فقط در امور اخلاقی نبوده و نیست. دین برای وضعیت پس از مرگ آدمی هم برنامه دارد و احکام مخصوص آن را صادر می‌کند و انسان پس از مرگ را به حال خود وا نمی‌نهد؛ چه طور است که دین را مختص در امور اخلاقی آن هم به شکل جزیی می‌کنند؟
دین جامع، شخصی نمی‌تواند باشد
استاد مطالعات دینی بیان کرد: اگر از جامعیت دین سخن به میان می‌آید، این جامعیت در کجاست؟ فقط در امور شخصی و درونی؟ حتما این جامعیت نظر به امور ظاهری و باطنی زندگی بشر و کنش‌ها و واکنش‌های درونی و بیرونی آن دارد؛ معنی جامعیت دین همین است. نکته قابل توجه دیگری که روشنفکران سکولار می‌گویند، اخلاقی بودن دین است. اخلاق مورد نظر آنان دقیقاً چیست؟ این عده اموری را اخلاقی می‌دانند که چندان رابطه‌ای با دنیا ندارد و در معنویت‌های بعضاً خلاف دینی حضور پیدا می‌کند که همین موضوع با جامعیت دین ناسازگار است.
نقص در توحید نظری
وی افزود: مشکل دیگری که این طیف سکولاریست دینی دارند، در بدفهمی آنان از دین و توحید در ساحت نظر است. نمی‌گویم توحید عملی، شاید این قشر در توحید عملی به امور دینی چون نماز و روزه و خمس و… پایبند باشند و این واجبات را به وجه احسن ادا کنند، اما حتماً با این تفسیر از دین که فقط در پستوهای خانه‌ها یافت می‌شود، در توحید نظری نقص و مشکل دارند. هرچند که غالب امر بر این است که مشکل در توحید نظری، توحید عملی را هم با اشکالاتی روبهرو خواهد کرد، اما ما در اینجا نمی‌خواهیم جرح و ایرادی بر اعمال و فرایض آنان وارد کنیم.
علی‌تبار گفت: آن کسی که خدا را فقط برای آخرت می‌خواهد و دین او هیچ برنامه‌ای در مسائل سیاسی و اجتماعی نداشته باشد، بی‌شک همین نظر و اندیشه در عمل و رفتار و تعیین مناسبات اجتماعی او اثرگذار خواهد بود.
وی افزود: موضوع مهم و حساس دیگری که در این باره مطرح می‌شود، تجربه تاریخی این اندیشه است. فردی بودن دین، شعاری است که در میدان و ورطه امتحان موفق سر بر نیاورده است. در دنیای مدرن امروزی که شخصی‌ترین اعمال و رفتار آدمیان به نحوی با دنیای مجازی و به تبع با یک پارادایم اجتماعی گره خورده است، سخن از فردی بودن دین یک حرف بی‌اساس است. امروزه هر تفکر و ایدئولوژی‌ای ارزش‌ها و باورهای خود را داراست که در بخش های مختلف زیست بشری من جمله امور اجتماعی و سیاسی بروز و ظهور دارد؛ پس ادعای شخصی بودن دین تنها در حیطه نظر کارایی دارد و در تجربه و عمل با بن بست‌های جدی روبه‌روست.
انتهای پیام/
