همین دیروز|گروه تاریخ یولن ـ امین رحیمی: ماجرا از آنجا شروع شد که در سال ۱۲۹۸ شمسی، «میرزا حسن خان وثوق‌الدوله» نخست‌وزیر وقت با انگلیسی‌ها پنهانی مذاکره کرد و بعد معلوم شد خودش ۲۰۰ هزار تومان و وزرای خارجه و دارایی هر کدام ۱۰۰ هزار تومان رشوه گرفته بودند برای بستن قرارداد ۱۹۱۹. مفاد این قرارداد حتی از وزرای کابینه هم مخفی نگه داشته شده بود چه‌برسد به مردم عادی.
سال‌های پس از جنگ جهانی اول بود و ایران همچنان در اشغال نظامی بود و انگلیسی‌ها هم نمی‌خواستند نیروهایشان را از ایران بیرون ببرند و مانده بودند. خبر انعقاد قرارداد ۱۹۱۹ هم که لو رفت همه اعتراض کردند که این دیگر چه وضعی است و چرا ایران را تحت‌الحمایه انگلیس کرده‌اید و اعتراض بالا گرفت. تقریبا همه مخالف بودند جز چند نفری از جمله «سید ضیاء‌الدین طباطبایی» که رفیق وثوق‌الدوله بود و از این قرارداد حمایت می‌کرد.
القصه، قرارداد لغو شد و انگلیسی‌ها هم گفتند پس حالا یک کاری می‌کنیم کارستان و رفتند سراغ ضیاء‌الدین و رضاخان و گفتند بیایید در ایران کودتا کنید و مملکت ایران را از دست این رجال فاسد نجات بدهید و ما هم کمک‌تان می‌کنیم و عملیات بزرگ انگلیس در ایران کلید خورد.
رضاخان در میان افسران قزاق؛ یک روز پیش از کودتا
بیا نخست‌وزیر بشو!
ضیاء‌الدین کلا آدم سرخوشی بود و با انگلیسی‌ها رفیق بود؛ در این حد که در مراسم تاج‌گذاری پادشاه انگلیس به‌عنوان نماینده مطبوعات ایران حضور داشت. می‌گویند از همان‌جا معلوم شد آبش با انگلیسی‌ها در یک جوی می‌رود و بعد هم در ایران زد در کار روزنامه‌نگاری و صدای بلندی داشت در آن عصر بی‌خبری و بی‌رسانه‌ای. سال ۱۲۹۹ شمسی هم انگلیسی‌ها گفتند بیا و نخست‌وزیر شو! گفت چه‌جوری؟ گفتند رضاخان را می‌فرستیم که تهران را بگیرد و بعد حکم نخست‌وزیری تو را از احمدشاه قاجار می‌گیریم. آن‌موقع رضاخان که از فرماندهان ارشد نیروهای قزاق بود و به رضا میرپنج معروف بود برای مقابله با نهضت جنگل عازم جنگ شده بود و در قزوین بود. به رضاخان هم گفتند برو تهران را بگیر و «ادموند آیرونساید» افسر انگلیسی شخصا به او گفته بود: «اگر شما قدرت را در دست بگیرید ما مخالفتی نداریم». رضاخان هم قبول کرد و راه افتاد به سمت تهران و شد مشهورترین کودتاچی ایران.
ژنرال آیرونساید هم که کلا همه‌کاره کودتا بود بعدها تعریف کرد: «فکر می‌کنم همه مرا معمار آن کودتا تصور می‌کنند. راستش را بخواهید خودم هم همین‌‌طور فکر می‌کنم». (درباره روزهای سیاه کودتا در ایران می‌توانید به کتاب «کار من بود» نوشته محمد رحمانی از انتشارات راهِ یار مراجعه کنید.)
ژنرال «آیرونساید» انگلیسی؛ طراح کودتا
در نهایت روز ۳ اسفند نیروهای قزاق اداره‌های دولتی و مراکز مهم پایتخت را اشغال کردند و همه حیرت کردند که چه خبر است؟! مردم لابد در حال و هوای مهیاشدن برای نوروز بودند که معلوم شد وضعیت مملکت خراب است و کودتا شده است.
«سید ضیاء‌الدین طباطبایی»؛ عامل سیاسی کودتا
دستگیرشده‌ها زیاد آمدند!
وقتی کودتا شد دولتی سر کار آمد که کارهای عجیب و بی‌برنامه انجام داد. این دولت موجی از دستگیری‌ها راه انداخت و برایش گرایش سیاسی افراد نیز مهم نبود و اصلا معلوم نبود چه خبر است؛ «در شب سوم اسفند کودتاچیان وارد تهران شده و نقاط حساس شهر را به اشغال خود درآوردند. با فتح تهران حکومت به دست کودتاچیان افتاد و ادارات دولتی و مراکز نظامی را اشغال کردند. احمدشاه و محمدحسن میرزا [ولیعهد قاجار] به کاخ فرح‌آباد گریختند و سپهدار رشتی [نخست‌وزیر] به سفارت انگلیس در تهران پناهنده شد.
فردای همان‌روز سید ضیاء‌الدین طباطبایی به‌عنوان نخست‌وزیر، زمام امور را در دست گرفت. احمدشاه نیز با نهایت استیصال و از ترس جان خود، رضاخان را به فرماندهی کل قوا منصوب کرد.
در آستانه کودتا، سیدضیاءالدین فهرستی از اسامی ده‌ها تن از رجال کشور را در اختیار رضاخان قرار داد تا بلافاصله پس از انجام کودتا دستگیر و زندانی شوند. بدین‌ترتیب مدتی کوتاه پس از کودتا دستگیری گروهی از اعیان و اشراف، متنفذین، آزادی‌خواهان و برخی علمای مخالف آغاز شد و طی حدود ۶ روز نزدیک ۷۰ تن از رجال دستگیر و زندانی شدند. در میان دستگیرشدگان اسامی افرادی چون سیدحسن مدرس، احمد قوام و عبدالحسین میرزا فرمانفرما به چشم می‌خورد.
در فاصله کمتر از ۲ ماه که از عمر کودتا می‌گذشت تمام زندان‌ها و بازداشتگاه‌های تهران مملو از زندانیان شد تا جایی که مجبور شدند عده‌ای از محبوسین را به شهرها و مناطق دیگری تبعید کنند».
عکس یادگاری عوامل کودتا
دولت کودتا که به‌دلیل دستگیری‌های گسترده و برخوردار نبودن از اقبال عمومی به «کابینه سیاه» شهرت یافت، چندان دوام نیاورد و حدود ۳ ماه بعد ضیاء‌الدین استعفاء داد و رفت پی کارش. ولی طبق نقشه انگلیسی‌ها همین بلوای بی‌حساب و نامعلوم برای رضاخان خوب شد و وزیر جنگ شد و نخست‌وزیر شد و عاقبت هم که بله، جای احمدشاه را گرفت.
«سید ضیاء‌الدین طباطبایی» در ایام پیری
امروز در تاریخ مناسبت‌های دیگری هم هست
امروز ۳ اسفند مصادف با ۲۲ فوریه میلادی و ۲۰ رجب هجری قمری در تقویم تاریخ، مناسبت‌های دیگری هم دارد.
ـ وقوع نبرد «یرموک» بین مجاهدان مسلمان و سپاه روم در سال ۱۵ قمری
ـ زادروز «آرتور شوپنهاور» فیلسوف معروف آلمانی در سال ۱۷۸۸ میلادی
ـ روز استقلال «سنت لوسیا» از استعمار انگلستان در سال ۱۹۷۹ میلادی
ـ زادروز «تهماسب یکم» پادشاه مشهور صفویه در سال ۸۹۲ شمسی
ـ آغاز عملیات پیروزمند «خیبر» در دوران دفاع مقدس در سال ۱۳۶۲ شمسی
انتهای پیام/
