تینا مزدکی_بیشتر مردم کروکودیل‌ها را به‌عنوان فسیل‌های زنده می‌شناسند؛ موجوداتی تغییرناپذیر و تاریخی که میلیون‌ها سال است در زیست‌بوم‌های باتلاقی جهان حکومت می‌کنند. اما پژوهشی تازه به رهبری دانشگاه اوکلاهما و دانشگاه یوتا، تصویر پویاتری از گذشته‌ی تکاملی آن‌ها ارائه می‌دهد.
کروکودیلیان‌ها تنها بازماندگان شاخه‌ای ۲۳۰ میلیون ساله به نام «کروکودیلومورف‌ها» هستند؛ گروهی که کروکودیل‌های امروزی، الیگیتورها و گاریال‌ها را در کنار خویشاوندان منقرض‌شده‌ی فراوانی در بر می‌گیرد. نیاکان این جانوران دو رویداد انقراض جمعی را پشت سر گذاشتند؛ موفقیتی چشمگیر که نشان می‌دهد آن‌ها توانایی سازگاری با محیط‌های متغیر را داشته‌اند. با توجه به این پژوهش، یکی از کلیدهای بقای بلندمدت آن‌ها انعطاف‌پذیری زیست‌محیطی است؛ به‌ویژه توانایی‌شان در سازگاری با زیستگاه‌های گوناگون و رژیم‌های غذایی متنوع.
کیگن مل‌استروم، نویسنده‌ی اصلی و استادیار دانشگاه اوکلاهما در این باره گفت:«گروه‌های بسیاری که به کروکودیلیان‌ها نزدیک بودند، تنوع و فراوانی بیشتری داشتند و الگوهای زیستی متفاوتی را نشان می‌دادند، اما تنها همین تعداد اندک از کروکودیلیان‌های همه‌چیزخوار امروزی باقی مانده‌اند. انقراض و بقا، دو روی یک سکه‌اند. در هر انقراض جمعی، بعضی گروه‌ها موفق به بقا و گسترش می‌شوند. با بررسی الگوهای عمیق‌تر تکامل که این رویدادها به جا گذاشته‌اند، چه چیزهایی می‌توانیم یاد بگیریم؟»
زمین تاکنون پنج انقراض بزرگ را تجربه کرده و برخی کارشناسان می‌گویند در حال حاضر در میانه‌ی ششمین موج انقراض قرار داریم که بر اثر تخریب زیستگاه‌ها، گونه‌های مهاجم و تغییرات اقلیمی پدید آمده است. شناسایی ویژگی‌هایی که بقای گونه‌ها را در این دوران‌های پرتلاطم تضمین می‌کند، می‌تواند به دانشمندان و حافظان محیط زیست کمک کند تا بهتر از گونه‌های در معرض خطر محافظت کنند.
به‌خاطر رژیم غذایی همه‌چیزخواری و توانایی پستانداران برای زیستن در زیستگاه‌های متنوع، آن‌ها به‌عنوان الگویی با درک بقا از میان سایر انقراض‌های جمعی شناخته شده‌اند. با وجود این، پژوهش‌ها تاکنون به‌ندرت به شاخه‌ی کروکودیلومورف‌ها پرداخته‌اند. مقاله‌ای که ۱۶ آوریل در نشریه منتشر شد، نخستین پژوهشی است که بوم‌شناسی تغذیه‌ای کروکودیلومورف‌ها را بازسازی کرده تا ویژگی‌هایی را شناسایی کند که به برخی از آن‌ها کمک کرده تا از دو انقراض جمعی (یکی در پایان دوره‌ی تریاس حدود ۲۰۱.۴ میلیون سال پیش و دیگری در پایان دوره‌ی کرتاسه حدود ۶۶ میلیون سال پیش) جان سالم به‌در ببرند.
رندی ایرمیس، دیرینه‌شناس موزه‌ی تاریخ طبیعی یوتا و استاد زمین‌شناسی و ژئوفیزیک دانشگاه یوتا و از نویسندگان همکار این پژوهش گفت:«نمی‌شود بی‌پروا نتایج به‌دست‌آمده از میلیون‌ها سال پیش را مستقیم به مباحث حفاظتی امروزی تعمیم داد. باید احتیاط کرد. اگر پژوهش‌های مربوط به پستانداران و خزندگان به الگوهای مشابهی از نظر بقای انقراضی برسند، شاید بتوان پیش‌بینی کرد که گونه‌های همه‌چیزخوار بخت بیشتری برای بقا دارند. این داده‌ها به ما در پیش‌بینی کمک می‌کنند، اما این‌که بخواهیم دقیق بگوییم کدام گونه باقی می‌ماند، تقریباً ناممکن است.»
گذشته‌ای پنهان از سبک‌های زندگی متفاوت
کروکودیلیان‌های امروزی به‌عنوان شکارچیان کمین‌گرِ نیمه‌آبزی معروف‌اند که در محیط‌هایی مثل دریاچه‌ها، رودخانه‌ها یا باتلاق‌ها زندگی می‌کنند. آن‌ها در انتخاب غذا سخت‌گیر نیستند؛ بچه‌ها از وزغ و حشره گرفته تا سخت‌پوستان را می‌خورند و بزرگ‌ترها سراغ ماهی، بچه‌آهو یا حتی کروکودیل‌های دیگر می‌روند. با این حال، سبک زندگی یک‌نواخت کروکودیلیان‌های امروزی، تنوع چشمگیر در بوم‌شناسی تغذیه‌ای نیاکانشان را پنهان کرده است.
در دوره‌ی تریاس پسین (۲۳۷ تا ۲۰۱.۴ میلیون سال پیش)، گروهی گسترده به نام «پسودوسوکیان‌ها» که کروکودیلومورف‌های نخستین را نیز در بر می‌گرفت، بر خشکی حکمرانی می‌کردند. کروکودیلومورف‌های اولیه، شکارگرانی کمیاب و کوچک‌جثه بودند که بیشتر از جانوران کوچک تغذیه می‌کردند. در مقابل، دیگر گروه‌های پسودوسوکیان، بخش عمده‌ی زیستگاه‌ها را اشغال کرده بودند، تنوعی وسیع در اندام‌ها و رفتارها داشتند و نقش‌های بوم‌شناسی گوناگونی را ایفا می‌کردند.
اما با وقوع انقراض پایان تریاس، هیچ‌یک از گروه‌های غیرکروکودیلومورف پسودوسوکیان زنده نماندند. به‌نظر می‌رسد کروکودیلومورف‌های گوشت‌خوار نیز از بین رفتند؛ ولی گونه‌های همه‌چیزخوار زمینی جان سالم به‌در بردند. نویسندگان این مطالعه معتقدند توانایی این جانوران در خوردن انواع غذاها، عامل اصلی بقای آن‌ها بوده است.
مل‌استروم می‌گوید: «بعد از آن، اوضاع دیوانه‌وار پیش می‌رود. از شکارچیان آبی گرفته تا گوشت‌خواران زمینی، گیاه‌خواران زمینی و همه‌چیزخوارها؛ کروکودیلومورف‌ها طی دوران دایناسورها به نقش‌های بوم‌شناسی متنوعی تکامل یافتند.»
اما در دوره‌ی کرتاسه‌ی پسین، تغییری اتفاق افتاد که باعث افول آن‌ها شد. حتی گروه‌های همه‌چیزخوار زمینی نیز ناپدید شدند و با وقوع انقراض پایان کرتاسه (که با برخورد شهاب‌سنگ و نابودی دایناسورهای غیرپرنده همراه بود)، تنها گروه‌های نیمه‌آبزی همه‌چیزخوار و گروهی از شکارچیان آبی باقی ماندند. امروزه، ۲۶ گونه‌ی کروکودیلیای زنده تقریباً همگی نیمه‌آبزی و همه‌چیزخوارند.
دانشمندان چطور می‌فهمند جانوری میلیون‌ها سال پیش چه خورده؟
با بررسی شکل دندان‌ها و جمجمه‌های فسیل‌شده دانشمندان متوجه می‌شوند که جانوران میلیون‌ها سال پیش چه چیزی می‌خوردند. آرواره‌ای با دندان‌های تیز و ریز احتمالاً برای بریدن گوشت بوده و ساختارهای ساینده احتمالاً برای خرد کردن گیاهان. شکل جمجمه هم نشان می‌دهد دهان جانور چطور حرکت می‌کرده و این سرنخی از عادات غذایی‌اش به دست می‌دهد؛ این چیزی است که پژوهشگران آن را «بوم‌شناسی تغذیه‌ای» می‌نامند.
این پژوهش تلاش گسترده‌ای بود. نویسندگان مقاله، مجموعه‌های موزه‌ای جانورشناسی و دیرینه‌شناسی را در هفت کشور و چهار قاره بررسی کردند. آن‌ها جمجمه‌ی ۹۹ گونه‌ی منقرض‌شده از کروکودیلومورف‌ها و ۲۰ گونه‌ی زنده را بررسی کردند تا مجموعه‌ای از داده‌های فسیلی به‌دست بیاورند که ۲۳۰ میلیون سال تاریخ تکاملی را پوشش می‌داد. همچنین از پایگاه داده‌ی پیشین خود درباره‌ی ۸۹ پستاندار و ۴۷ گونه‌ی مارمولک بهره گرفتند تا مقایسه‌ای میان رژیم‌های غذایی مختلف، از گوشت‌خواری مطلق تا گیاه‌خواری کامل و شکل‌های متنوع جمجمه انجام دهند.
کروکودیلیان‌های امروزی با این‌که در زیستگاه‌های مختلف، نقش‌های مشابهی دارند، همچنان رژیم غذایی منعطفی را حفظ کرده‌اند؛ شاید به‌خاطر گذشته‌ی تکاملی متنوع‌شان. برای کروکودیلیان‌های به‌شدت در معرض خطر مانند گاریال‌های دامنه‌ی هیمالیا یا کروکودیل‌های کوبایی باتلاق زاپاتا، این انعطاف‌پذیری در رژیم غذایی می‌تواند برگ برنده‌ای برای بقا در برابر ششمین انقراض بزرگ زمین باشد. اما اصلی‌ترین تهدید علیه آن‌ها، نابودی زیستگاه و شکار انسانی است.
منبع: scitechdaily
۲۲۷۳۲۳
