نگار علی- گزارش تازه «دیتاک» که به عنوان یکی از جامع‌ترین مطالعات در حوزه فضای مجازی ایران شناخته می‌شود، تصویری کم‌سابقه و داده‌محور از وضعیت شبکه‌های اجتماعی و اینترنت در کشور در سال ۱۴۰۳ ارائه داده است. این گزارش که بر پایه تحلیل بیش از ۲.۵ میلیارد داده تولیدی در رسانه‌های اجتماعی و آنلاین ایران تدوین شده، روندهای کلیدی و چالش‌های مهم را در چهار محور اصلی بررسی می‌کند: کیفیت اینترنت، رفتار کاربران، جایگاه اینفلوئنسرها و راهبردهای بازاریابی محتوایی.
اینترنت ارزان اما بی‌کیفیت
در فصل نخست این گزارش با عنوان «شبکه‌های اجتماعی در یک نگاه»، وضعیت اینترنت در ایران به‌روشنی نقد شده است. اگرچه هزینه اینترنت برای کاربر ایرانی نسبت به کشورهای منطقه پایین‌تر است، اما کیفیت آن نیز در سطحی بسیار نازل قرار دارد. ایران در شاخص زیرساخت اینترنت در سال ۲۰۲۴، با سقوط ۱۴ پله‌ای به رتبه ۷۲ از میان ۱۲۱ کشور رسیده و حتی پس از کشورهایی چون مغولستان و پاکستان قرار گرفته است.
این وضعیت نگران‌کننده، موجی از توجه به اینترنت ماهواره‌ای را در پی داشته و حتی برخی کسب‌وکارها را به استفاده از راهکارهای جایگزین سوق داده است.
کاربران ایرانی، خستگی‌ناپذیر در تولید محتوا
گزارش دیتاک نشان می‌دهد که کاربران ایرانی از فعال‌ترین تولیدکنندگان محتوا در جهان هستند؛ به‌طوری که با هر ضربان قلب، حدود ۷۰ محتوای جدید در شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌شود. سه‌شنبه‌ها شلوغ‌ترین روز هفته برای فعالیت کاربران است و پلتفرم‌هایی نظیر اینستاگرام (۲۰:۰۰)، تلگرام (۱۱:۰۰ و ۲۱:۰۰) و توییتر (۲۳:۰۰) دارای الگوهای زمانی متفاوتی برای اوج انتشار محتوا هستند.
ترندهای محتوایی نیز تحولات مهمی را تجربه کرده‌اند؛ در حالی که در سال‌های گذشته «ارز دیجیتال» صدرنشین بی‌رقیب بود، در سال ۱۴۰۳، «هوش مصنوعی» با ۲۵٪ اختلاف، در جایگاهی نزدیک قرار گرفته و خود را به‌عنوان ترندی پایدار معرفی کرده است.
نقش بی‌رقیب اینستاگرام و چالش پلتفرم‌های داخلی
اینستاگرام با بیش از ۳۳ میلیون کاربر فعال، همچنان پرطرفدارترین شبکه اجتماعی در ایران است. تلگرام با ۲۶ میلیون و واتس‌اپ با ۲۲ میلیون کاربر فعال در رتبه‌های بعدی قرار دارند. در مقابل، پلتفرم‌های داخلی مانند روبیکا و ایتا علی‌رغم آمار بالای ثبت‌نام، درگیر ریزش کاربران شده‌اند. گزارش دیتاک نشان می‌دهد که پس از رفع فیلتر واتس‌اپ، بازدید روبیکا و ایتا بیش از ۵۰ درصد افت کرده، در حالی که تلگرام بدون تغییر باقی مانده است. این آمار هشدار مهمی برای کسب‌وکارهایی است که صرفاً روی پلتفرم‌های داخلی تمرکز دارند.
ایران، چهارمین کشور جهان از نظر تعداد اینفلوئنسرها
داده‌های فصل سوم گزارش با عنوان «ارتباطات و بازاریابی در شبکه‌های اجتماعی»، جایگاه ویژه ایران در حوزه اینفلوئنسر مارکتینگ را برجسته می‌کند. با سهم ۵٪ از مجموع اینفلوئنسرهای جهانی، ایران پس از آمریکا، هند و برزیل در رتبه چهارم قرار دارد.
در مقایسه جمعیت شاغل، ایران با ۱.۹۳٪ بلاگر یا اینفلوئنسر در میان نیروی کار، دومین کشور جهان است؛ آماری که بیش از پیش بر اثرگذاری فرهنگی این قشر در جامعه ایران تأکید دارد.
هرم تیٔرهای اینفلوئنسرها در ایران نیز نکات جالبی دربردارد: ۷۲٪ اینفلوئنسرها در تیٔر نانو (کمتر از ۱۰ هزار دنبال‌کننده) قرار دارند و تنها ۰.۴٪ در دسته مگا اینفلوئنسر جای می‌گیرند.
آگاهی از برند؛ کیفیت کمپین مهم‌تر از تعداد محتوا
یکی از مهم‌ترین یافته‌های گزارش، رد این تصور است که «هرچه تولید محتوا بیشتر باشد، آگاهی از برند نیز افزایش می‌یابد». در برندهای نوپا، افزایش تولید محتوا می‌تواند منجر به رشد شناخت برند شود؛ اما برای برندهای بالغ، کیفیت کمپین و نحوه تعامل با مخاطب مهم‌تر از حجم محتوای منتشرشده است. به بیان ساده‌تر، تمرکز بر مخاطبان فعال و نه صرفاً تعداد فالوئر، می‌تواند شاخص موفقیت برند را به‌درستی نمایان کند.
پلتفرم‌محوری به‌جای پلتفرم‌زدگی
گزارش سالانه دیتاک با تأکید بر «فرهنگ داده‌محور» به فعالان کسب‌وکار، بازاریابان، روزنامه‌نگاران و سیاست‌گذاران هشدار می‌دهد که در دنیای امروز، تصمیم‌گیری بدون تحلیل داده‌ها می‌تواند هزینه‌های گزافی به همراه داشته باشد. از انتخاب زمان انتشار محتوا گرفته تا چینش سبد اینفلوئنسرها، از انتخاب پلتفرم مناسب گرفته تا تنظیم بودجه تبلیغاتی، هر تصمیم نیازمند توجه دقیق به الگوهای رفتاری کاربران و داده‌های واقعی است.
در نهایت، ایران با وجود همه محدودیت‌ها، یکی از فعال‌ترین کشورهای جهان در فضای مجازی باقی مانده است؛ اما کیفیت پایین اینترنت و محدودیت دسترسی به پلتفرم‌های جهانی، همچنان بزرگ‌ترین تهدید برای رشد این اکوسیستم پویاست.
۲۲۷۲۲۷
