ماهرخ ابراهیم‌پور: اولین برخورد ایرانیان با توتون و تنباکو به اوایل قرن ۱۶ و به دوران صفویه بازمی گردد. در این دوران، با حضور پرتغالی‌ها در خلیج‌فارس، توتون به عنوان کالایی جدید وارد ایران شد. براساس اطلاعات موجود، در این دوران استفاده از توتون در ایران بیشتر به شکل قلیان رایج شد که ابوالفتح گیلانی، پزشک ایرانی دربار اکبر اول، سلطان مغول هند، آن را با تغییراتی همچون عبور دادن دود از آب، به ایرانیان معرفی کرد.
در نیمه اول قرن ۱۱ هجری قمری، قلیان به طور گسترده در ایران استفاده می‌شد و به یکی از نمادهای فرهنگ عمومی تبدیل شد. با این حال، تاورنیه و شاردن در سفرنامه‌های خود به این نکته اشاره کرده‌اند که توتون و قلیان نه‌تنها در دربار شاهان صفوی رواج داشت، بلکه در بین مردم عادی نیز محبوبیت پیدا کرده بود.
پیدایش سیگار در ایران
سیگار به شکل مدرن خود در اواخر قرن نوزدهم وارد ایران شد. اولین نشانه‌های ورود سیگار به ایران به دهه ۱۸۶۰ میلادی بازمی‌گردد. این محصول به احتمال زیاد توسط سربازان و بازرگانان روسی و ترک که در ایران مستقر بودند، معرفی شد. در ابتدا، مصرف سیگار تنها محدود به افراد ثروتمند و طبقه بالا بود که به دنبال تقلید از اروپایی ها بودند.
در این دوران، سیگار هنوز به صورت کالایی نایاب و گران محسوب می شد. برای مثال، در سال ۱۸۶۹، در تبریز که به عنوان مرکز تجاری مهمی برای ترکیه و روسیه شناخته می‌شد، حدود ۳۵۰ فروشگاه سیگار وجود داشت. با گذشت زمان و افزایش تقاضا، تولید سیگار به تدریج در داخل ایران نیز آغاز شد و تا سال ۱۸۸۰ تعداد افراد سیگاری به مقدار قابل توجهی افزایش یافت.
توسعه صنعت دخانیات در ایران
با ورود سیگار به ایران، تجارت و تولید آن به‌سرعت گسترش یافت. اولین تلاش‌ها برای تولید داخلی سیگار در استان های شمالی ایران مانند گیلان و مازندران آغاز شد. این مناطق به دلیل داشتن شرایط آب و هوایی مناسب، به قطب تولید توتون و تنباکو تبدیل شدند. در سال ۱۸۷۶، کشت خانگی توتون و تنباکو برای تولید سیگار در گیلان آغاز شد و کارخانه‌های مختلفی توسط سرمایه گذاران روسی در رشت تأسیس شد.
در اوایل قرن بیستم، تولید سیگار در ایران به طور گسترده‌ای افزایش یافت. شهرهای مشهد، تبریز و تهران نیز به مراکز مهم تولید سیگار تبدیل شدند. این گسترش در تولید داخلی سیگار به همراه واردات سیگارهای خارجی، موجب رونق صنعت دخانیات در ایران شد. به مرور زمان، برندهای داخلی سیگار مانند «بهمن»، «زرین»، «اشنو» و «فروردین» به بازار آمدند.
تأسیس شرکت دخانیات ایران
در سال ۱۹۳۷ میلادی، در دوران رضاشاه پهلوی، دولت تصمیم به تأسیس شرکت دخانیات ایران گرفت. هدف اصلی این شرکت، تولید و توزیع سیگار و محصولات دخانی برای تأمین نیازهای داخلی بود. این شرکت با ایجاد کارخانجات در شهرهای مختلف ایران، از جمله تهران، گیلان، مازندران و آذربایجان غربی، نقش مهمی در رشد صنعت دخانیات کشور ایفا کرد.
گیلان: مرکز اصلی تولید محصولات دخانی
استان گیلان در آن دوران به عنوان منبع اصلی تولید محصولات دخانی ایران شناخته می‌شد. با توجه به تراکم جمعیت و وجود مراکز تجاری در شمال کشور، تولید سیگار به عنوان شکل اصلی مصرف دخانیات در این منطقه، به‌ویژه پیش از آغاز قرن بیستم، به‌سرعت گسترش یافت. تا سال ۱۹۰۶، مراکز تولید سیگار از رشت فراتر رفتند و به شهرهایی مانند مشهد، تبریز و تهران نیز رسیدند، اما گیلان همچنان به عنوان قطب اصلی تولید دخانیات داخلی باقی ماند. این توسعه با ادامه واردات سیگارهای روسی همراه بود و تولید داخلی همچنان توانست با ورود این محصولات خارجی رقابت کند و بازار سیگار را در ایران رونق بخشد.
تأثیر مدرنیزاسیون و نفوذ شرکت‌های چندملیتی
در دوران پس از جنگ جهانی دوم، تغییرات عمده‌ای در بازار سیگار ایران رخ داد. مدرن‌سازی سریع ایران در دهه‌های پس از جنگ، همراه با نفوذ شرکت‌های چندملیتی دخانیات، منجر به ایجاد روش‌های جدید تولید، توزیع و بازاریابی شد. این تغییرات، علاوه بر افزایش تعداد کارخانه‌های تولیدی، باعث افزایش قابل توجه تعداد مصرف کنندگان سیگار شد.
سیگار: پدیده ای میان سه نسل
سیگار به عنوان یک پدیده رایج در ایران، از دهه ۱۹۲۰ به طور گسترده میان مردم رواج پیدا کرد. از آن زمان تاکنون، مصرف سیگار سه نسل مختلف از مردم ایران را تحت تأثیر قرار داده است. این تغییرات فرهنگی و اجتماعی، نشان‌دهنده تحولات عمیقی است که سیگار به عنوان یک کالا و پدیده اجتماعی-اقتصادی در ایران به وجود آورده است.
واردات سیگار در ایران در ابتدا تحت تأثیر کشورهای خارجی مانند روسیه و ترکیه قرار داشت و مصرف آن در میان اقشار ثروتمند و نخبگان اجتماعی رایج شد. اما با گذشت زمان، تولید داخلی توانست به تقاضای رو به رشد پاسخ دهد. گیلان به عنوان قطب تولید داخلی سیگار، نقش حیاتی در گسترش صنعت دخانیات ایران ایفا کرد. نفوذ شرکت های چندملیتی و تبلیغات گسترده، مصرف سیگار را به طور قابل توجهی افزایش داد و نسل های مختلف ایرانی با این پدیده مواجه شدند.
رشد مصرف سیگار در ایران نشان‌دهنده تغییرات عمیق اجتماعی و اقتصادی کشور است و همچنان مصرف سیگار به عنوان یکی از معضلات بهداشتی و اجتماعی در ایران مطرح است.
تولد سیگار تیر
یکی از برندهای ایرانی سیگار، «تیر» بود که برای اولین بار در آذر ۱۳۶۳ به بازار عرضه شد. این سیگار در ابتدا به سفارش ایران در آلمان غربی و بلغارستان تولید می شد. روزنامه اطلاعات اولین بار ۱۳ آذر ۱۳۵۳ از عرضه سیگار تیر خبر داد. اخبار اولین عرضه سیگار تیر را از روزنامه اطلاعات ۱۳ و ۱۵ آذر ۱۳۵۳ بخوانید.
۲۵۹
