قیام دانش‌آموزان همدان در 30 مهر/ واقعه‌ای که به پیام امام از نوفل‌لوشاتو انجامید
خبرگزاری یولن- همدان، علی پنبه‌ای: روزهای زیادی یکی پس از دیگری از راه می‌رسند و می‌گذرند، اما برخی از روزها در تاریخ ذخیره می‌شوند و گاهی می‌توان به آنها مراجعه و وقایع مهمی که باعث ماندگاری آن روز شده را بازخوانی کرد.
بدون تردید ۳۰ مهرماه ۱۳۵۷ نیز یکی از همین روزهای ماندگار در تاریخ معاصر ایران است، ۴۰ روز از جمعه سیا و حادثه ۱۷ شهریورماه گذشته و ۳ ماه و ۲۲ روز تا پیروزی انقلاب باقی مانده است. در این شرایط انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی(ره) تنها خواهان چند رویداد است تا به نتیجه برسد. همین زمان است که رویدادی که به گفته محققان و پژوهشگران تاریخ انقلاب باعث تسریع در پیروزی انقلاب اسلامی شد و حتی آن را پایه و اساس ۱۳ آبان ماه در تهران و شهادت دانش‌آموزان در چمن دانشگاه تهران می‌دانند، به وقوع پیوست.
۳۰ مهر ۱۳۵۷ و وقایع آن باعث شد پس از پیروزی انقلاب اسلامی نام خیابان شورین که محل حادثه و شهادت سه تن از مبارزان انقلابی همدان بود به خیابان «شهدا» تغییر پیدا کند. در این روز جمعی از دانش‌آموزان همدانی در اعتراض به آتش کشیدن مسجد جامع کرمان، سینما رکس آبادان و سرکوب دانش‌آموزان تظاهرات دبیرستان پروین همدان در مرکز شهر همدان فریاد الله‌اکبر سر دادند، فریادهایی که رفته رفته تبدیل به شعار «مرگ بر شاه» شد.
شاهدان عینی از حضور حدود ۱۰ هزار نفر از مردم در این تظاهرات می‌گویند که پیشقراول آنها دانش‌آموزان بودند. این رویداد در رسانه‌های داخلی و خارجی بازتاب پیدا کرد و امام خمینی(ره) نیز درباره این رخداد واکنش نشان دادند. در کتاب صحیفه نور آمده که چهارم آبان ماه همان سال ایشان بر این واقعه و اثرات آن را در پیشبرد نهضت انقلابیون تأکید داشتند.
تقدیم سه شهید در روز ۳۰ مهر به انقلاب اسلامی
در این روز؛ دانش‌آموزان دبیرستان‌های پسرانه رضاشاه کبیر(شریعتی)، پهلوی(امام خمینی ره) و ابن سینا تظاهراتی گسترده برپا کردند. روزنامه آیندگان درباره این تظاهرات نوشت:
«همدان دیروز (سی مهر) روز پرآشوبی را گذراند و تظاهرات خشونت بار دانش‌آموزان دبیرستان‌های این شهر به سرعت گسترش یافت و با تیراندازی ماموران سه نفر شهید و بیش از بیست نفر مجروح شدند، در پی تظاهراتی که در دبیرستان دخترانه پروین اعتصامی به عنوان اعتراض به آتش زدن کتابخانه مسجد جامع کرمان برپا شده بود، برخوردی میان ماموران انتظامی و تظاهرکنندگان درگرفت که به خیابان‌های شهر کشیده شد، به دنبال آن دانش‌آموزان دبیرستان‌های پسرانه پهلوی و ابن سینا در خیابان خواجه نصیرالدین اجتماع کردند و علیه رژیم شعارهایی سر دادند و سپس به سوی میدان مرکزی شهر (امام خمینی فعلی ـ پهلوی سابق) سرازیر شدند و در مسیر حرکت خود سینماها و چند بانک را به آتش کشیدند. در خیابان شورین (شهدای فعلی) تعداد زیادی از مردم به تظاهرکنندگان پیوستند و به گفته شاهدان عینی شمار آنها به ده تا پانزده هزار نفر رسید، در این هنگام افراد انتظامی که در پشت بام هتل کاخ و بانک ملی موضع گرفته بودند، آتش گشودند و آنها را متفرق کردند. در این درگیری خونین سه [نفر] کشته و بیش از بیست نفر مجروح شدند. کشته شدگان؛ باقر مصفا، نصرت داوودی و یک نفر دیگر بودند که بیمارستان اکباتان همدان جواز دفن آنها را صادر کرده است. همچنین در بیمارستان‌های بوعلی سه نفر، شیر و خورشید یک نفر و اکباتان سیزده نفر تحت عمل جراحی قرار گرفتند که حال برخی از آنها وخیم است. از کشته شدگان احتمالی و مجروحانی که به بیمارستان ارتش برده شده‌اند، اطلاعی در دست نیست.»
بنا بر تحقیقات انجام شده که عمده آنها توسط ابوالفتح مؤمن، محقق و پژوهشگر تاریخ معاصر صورت گرفته نام نفر سوم که در گزارش آیندگان نیامده است، شکرالله حیدره بوده که در خیابان شهدا انگورفروش بوده است. همچنین نصرت‌الله داوری معروف به باباقدرت شعبه نفت داشته و باقر مصفا هم عطار بوده است.
مؤمن، به عنوان پژوهشگر اصلی حادثه ۳۰ مهر در کتاب «خیزش دانش‌آموزی» به واکاوی قیام موثر و انقلابی دانش‌آموزان همدان علیه رژیم پهلوی پرداخته است. او در تشریح دلایل رخ داد این حادثه به نکات مختلفی اشاره می‌کند. مؤمن نخستین عامل را حادثه جمعه خونین ۱۷ شهریور تهران می‌داند که خیلی از همدانی‌های حاضر در میدان ژاله(شهدا فعلی) این اخبار و اطلاعات را به همدان مخابره کردند و باعث تحرک و واکنش مردم به‌ویژه دانش آموزان و دانشجویان به این مسأله می‌شوند.
وی عامل دیگر را دستگیری دانش آموزان همدانی می‌داند. زیرا از اول مهر که تظاهرات شروع‌شده بود نیروی انتظامی مخصوصاً کمیته ضدخرابکاری زیر نظر سرهنگ منوچهر کازرونی، رییس خشن کلانتری منطقه ۴ خیابان طالقانی خیلی از دانش‌آموزان را دستگیر و در مکانی که امروز هتل آرین است محبوس کرده بودند. این محقق عامل سوم را ماجرای آتش‌سوزی سینما رکس آبادان معرفی می‌کند و در نهایت به آتش‌سوزی مسجد جامع کرمان می‌رسد. به گفته مؤمن تعدادی از قرآن‌های نیم‌سوخته این مسجد به همدان منتقل شد و مردم این‌ها را رؤیت کردند. به همین دلیل است که این نویسنده نتیجه‌گیری می‌کند ۳۰ مهر پس از یک سلسله اتفاقات و رویدادها در جریان انقلاب اسلامی به وقوع پیوسته است.
هماهنگی شهید همدانی با اورژانس بیمارستان اکباتان
مؤمن به نقل قولی از دکتر مصطفی انصاری پزشک و رئیس اورژانس بیمارستان اکباتان اشاره می‌کند که بر اساس این گفته قبل از ۳۰ مهر افراد مختلفی مثل محمود نصیری و سردار شهید همدانی برای هماهنگی به بیمارستان رفته و از برگزاری یک راهپیمایی خبر می‌دهند چراکه می‌خواستند اورژانس برای رسیدگی به مجروحان احتمالی آمادگی پیدا کند.
بر اساس گفته شاهدان عینی و افرادی که در بطن ماجرا بودند و مؤمن در کتاب خود با برخی از آنها مصاحبه کرده است، در روز ۳۰ مهر دانش‌آموزان دبیرستان شریعتی، علوی، هنرستان دیباج، دبیرستان علوی و دبیرستان دخترانه آذر و پروین اعتصامی به حرکت درمی‌آیند و نهایتاً در خیابان شهدا همه جمع می‌شوند و نیروهای انتظامی هم طبق اطلاعاتی که به دست آورده بودند در آن روز قرار است اتفاقی بیفتد در مراکز حساسی که می‌توانستند اشراف داشته باشند بر میدان و خیابان شهدا مثل هتل یاس که به آن کاخ دایی قاسم می‌گفتند یا بازارچه میدانچی مستقر شده بودند، از ساعت ۹ صبح تظاهرات چندین هزاری آغاز می‌شود.
تعداد مجروحان را ۱۰ تا ۲۰ نفر اعلام می‌کنند اما مؤمن معتقد است که با توجه به مدارک به دست آمده، تعداد مجروحان بیش از این تعداد بوده است.
روزنامه آیندگان می‌نویسد: موج اعتصاب و اعتراض و ناآرامی در دبیرستان‌های همدان به اوج رسید و دانش‌آموزان کلاس‌ها را تعطیل کردند و سپس با برپایی تظاهرات به خیابان‌ها ریختند، تظاهرات دانش‌آموزان دبیرستان علوی به حدی بود که مسئولان این آموزشگاه اقدام به تعطیلی دبیرستان کردند و سپس دانش‌آموزان در حالی که شعار می‌دادند، مسیر خود را تا مسجد جامع ادامه دادند، ناآرامی فوق‌العاده دبیرستان سینا، رئیس این دبیرستان آقای دانشگر را وادار به استعفا کرد.
بعدازظهر ۳۰ مهر به روایت کیهان
روزنامه کیهان هم می‌نویسد: «بعدازظهر سی‌ام مهر با انتقال مجروحین و شهدا به بیمارستان‌ها، خانواده‌های مجروحین و مقتولین در مقابل این بیمارستان‌ها اجتماع کرده و مانع دخالت مامورین در امور بیمارستان‌ها شدند. در مقابل در ورودی این سه بیمارستان (بوعلی، اکباتان، پهلوی) صف‌های طویلی تشکیل شده بود که از کودک ۸ ساله تا پیرمرد ۸۰ ساله در آن دیده می‌شدند. این صف‌ها برای اهدای خون و نجات جان مجروحان تشکیل شده بود … ساعت ۹ شب حدود یک‌هزار نفر از بستگان مقتولان و مجروحان در محوطه بیمارستان اکباتان اجتماع کردند و از مسئولان خواستند پلیس در کار مجروحان که در اطاق عمل یا بخش‌های عادی بستری هستند، دخالتی نکنند. دکتر ریاحی، رئیس بیمارستان به آنان قول داد که پلیس در داخل بیمارستان هیچ دخالتی نکند. همچنین رئیس بیمارستان موافقت کرد که قبل از طلوع آفتاب اجساد قربانیان تظاهرات در اختیار بستگان آنها قرار گیرد. عده زیادی از مجروحان از ترس اینکه بدست پلیس بیفتند، به بیمارستان‌ها مراجعه نکرده‌اند و در خانه‌های خود بستری هستند.»
پیام تسلیت و همدردی مراجع به مردم همدان
نکته قابل توجه واقعه ۳۰ مهر، بازتاب داخلی، خارجی و پیام امام خمینی(ره) درباره این رویداد است، پیامی که از نوقل لوشاتو صادر شد، حتی مراجع تقلیدی چون مرحوم آیت‌الله گلپایگانی و آیت‌الله شیرازی برای مردم همدان، علما و بازماندگان شهدا پیام تسلیت و همدردی ابراز کردند و این حادثه دهان به دهان چرخید، به طوری که عاملی برای قیام ۱۳ آبان به حساب آمد که دانش‌آموزان بسیاری در تهران به شهادت رسیدند.
واقعه ۳۰ مهر تا سال‌ها پس از پیروزی انقلاب اسلامی مورد غفلت واقع شد، تا زمانی که محققانی چون مؤمن به بررسی ماجرا و بازخوانی آن پرداختند. خوشبختانه در سال‌های گذشته به این حادثه بزرگ تاریخی و اثرگذار بیشتر توجه شده و ارزش‌های آن بیشتر نمایان شده است.
انتهای پیام/۸۹۰۴۰/
