به گزارش خبرنگار حوزه اندیشه یولن، ثقه‌الاسلام محمّد بن یعقوب بن اسحاق کلینی رازی، معروف به «کلینی» یا «شیخ کلینی»، از مشهورترین دانشمند فقیه و محدث نامی و بزرگان شیعه در زمان غیبت صغراست و در نیمه دوم قرن سوم و نیمه اول قرن چهارم هجری از بزرگ‌ترین محدثین شیعه به شمار می‌رفت. سال ولادت مرحوم کلینی معلوم نیست، ولی سال وفاتش را ۳۲۸ یا ۳۲۹ هجری ذکر کرده‌اند.
کفایت‌کننده از کتب دیگر
کتاب کافی یکی از مهم‌ترین کتاب‌های حدیثی و نخستین کتاب از کتب اربعه و جوامع اولیه حدیث شیعه است که توسط او نوشته شده است. این کتاب در واقع نخستین کتابی است که به صورت جامع در همه زمینه‌های اعتقادی، فقهی، اخلاقی، تفسیر و تاریخ، روایات معتبر را جمع کرده است؛ به طوری که تعداد روایات آن برابر و بلکه بیش از همه روایات صحاح سته است.
کلینی این کتاب را در پاسخ به درخواست برخی از شیعیان تدوین کرد که به علت تعدد و اختلاف روایت‌ها نمی‌توانستند مسائل و حقایق اسلامی را به طور دقیق و حقیقی تشیخص دهند. بنابراین این کتاب را با هدف گردآوری همه فنون دانش‌های دین تالیف کرد تا عمل به دستورات اهل بیت (علیهم السلام) بر اساس آن برای شیعیان آسان شود. و به دلیل همین جامعیت، نام آن را کافی نهاد؛ یعنی «کفایت‌کننده از کتب دیگر».
نوآوری در تبویب و دسته‌بندی کتاب
کلینی کتاب خود را در سه بخش عمده مرتب کرده است: اصول دین «اصول کافی»، فروع دین «فروع کافی»، متفرقه که با عنوان «روضه کافی» شناخته شده است. کلینی هر مبحث کلی را با نام «کتاب» آورده و در هر یک از این کتاب‌ها چند عنوان مرتبط با موضوع به نام «باب» ذکر کرده است. او ذیل همه ابواب کافی حدود ۱۶ هزار حدیث از ۱۴ معصوم (علیه السلام) ذکر کرده که همه آنها را به طور مسند آورده است.
تبویب و ترتیب کتاب کافی، بسیار دقیق و ستودنی است. شیخ کلینی، نخست کتابش را به سه قسمت (اصول، فروع و روضه) تقسیم کرده و سپس قسمت اصول را به ۸ عنوان و فروع را به ۲۶ عنوان کتاب تقسیم‌بندی کرده است. کلینی، قسمت روضه این کتاب را هم که دارای ۶۰۶ حدیث است، بدون تقسیم کردن و خاتمه آن قرار داده است. در گذشته کمتر کتابی باب‌بندی و به اصطلاح تبویب می‌شد. لذا وقتی کسی می‌خواست یک مسأله را استنباط کند، باید خیلی جستجو می‌کرد تا بتواند روایتی را در موضوعی خاص بیابد تا به آن استناد کند و از آنجا حکم را بفهمد، ولی کلینی وقتی اصول «اربعمائه» (۴۰۰ کتاب و رساله‌ای که از اصحاب ائمه به یادگار مانده بود) را دید، کاری که کرد این بود که کتاب خودش را بر مبنای مباحث فقه تبویب کرد. این اقدام شیخ کلینی خدمت بزرگی به ساحت علمی تشیع بود.
کتاب الکافی شیخ کلینی از چنان وزانت و اعتبار علمی برخوردار شد که علمای بزرگ شیعه و سنی همگی آن را اثر مهم و نویسنده‌اش (شیخ کلینی) را شخص اهل علم و فضیلت معرفی کرده‌اند. نجاشی رجال‌پژوه بزرگ قرن پنجمی می‌گوید: او در زمان خود، شیخ و پیشوای شیعه بود و حدیث را از همه بیشتر ضبط کرده و بیشتر از همه مورد اعتماد است.
ابن طاووس حلی می‌نویسد: توثیق و امانت کلینی مورد اتفاق همگان است.
ابن اثیر صاحب کتاب الکامل فی‌التاریخ و از علمای اهل سنت می‌گوید: او به فرقه امامیه در قرن سوم هجری زندگی تازه‌ای بخشید و پیشوا و عالم بزرگ و فاضل و مشهور در آن مذهب است.
ابن حجر عسقلانی نیز اذعان کرده است که: کلینی از رؤسا فضلاء شیعه است در ایام مقتدر عباسی است.
ملا محمد تقی مجلسی هم می‌گوید: حق این است که در میان علماء شیعه مانند کلینی نیامده است، و هر که در اخبار و ترتیب کتاب او دقت کند درمی یابد که او از جانب خداوند تباک و تعالی مؤید بوده است.
شیخ کلینی کتاب کافی را در مدت ۲۰ سال نوشته است. وقتی نوشتن کتاب ۲۰ سال طول بکشد، معلوم است که صاحب این کتاب با چه وسواس و با دقت بسیار مطالب را در کتابش جمع آوری کرده است. طبیعتا در کتابی که با عجله نوشته می‌شود، می‌توان اشکالی وارد کرده و مطالب آن را نقد کرد، اما کتابی که با حوصله نوشته می‌شود، باید خیلی وزین و سنگین باشد.
ماجرای امام زمان و کتاب «الکافی»
در علت نام‌گذاری کتاب به کافی دو نکته بیان شده است: یک، کلام خود کلینی در خطبه کتاب طهارت است که می‌گوید این کتاب، برای همه فنون علم دین کافی است.دو؛ نام کتاب برگرفته از کلامی است که به امام زمان (عج) نسبت داده شده که فرمود: این کتاب، برای شیعیان ما کافی است. این جمله زمانی صادر گشته که کافی بر امام (ع) عرضه شده و ایشان آن را تحسین کرده است (البته چنین حدیثی وجود ندارد و صرفاً یک ادعا است).
بعضی درباره کافی گفته‌اند که بر امام زمان (عج) عرضه شده و آن حضرت فرمود: «الکافی کاف لشیعتنا» یعنی کتاب کافی برای شیعه ما بس است، هرچنداین مطلب صحت ندارد؛ علامه مجلسی می‌گوید: اینکه بعضی از گزاف گویان به طور یقین می‌گویند همه کتاب کافی بر امام قائم (عج) عرضه شده است چون کافی در بغداد شهر نمایندگان آن حضرت بوده است، بطلان سخن آنان بر هیچ عاقلی پوشیده نیست. میرزا حسین نوری آورده است: این شایعه که می‌گویند کافی را بر حضرت حجت (عج) عرضه شده و فرموده است: کافی برای شیعه ما کافی است اصلی ندارد و در تألیفات اصحاب ما از آن اثری نیست» وی از محدث استرآبادی نقل می‌کند که چنین حدیثی وجود ندارد.
انتهای پیام/
