ماجرای دستور روحانی برای احداث مجتمع ۲۴ هزار مترمربعی!

یولن- سمنان: پروژه مجموعه فرهنگی، یادمانی و گردشگری سرخه به‌عنوان بزرگ‌ترین پروژه گردشگری استان سمنان در قالب مصوبات سفر ریاست جمهوری در آذرماه ۱۳۹۷ به تصویب می‌رسد؛ اما عملاً استارت کار به سال‌های بعد موکول می‌شود.

این مجتمع قرار است در زمینی به مساحت ۲۴ هزار مترمربع احداث شود و «حسن روحانی»، رئیس‌جمهور وقت و «مونسان»، وزیر میراث فرهنگی و گردشگری‌اش در ماه‌های آخر دولت تدبیر و امید برای احداث این مجتمع پیگیری‌های فراوانی داشته و دستورات متعددی صادر می‌کنند.

این مجتمع قرار است در زادگاه روحانی (سرخه) و بیخ جاده بین‌المللی مشهد- تهران ساخته شود و تقریباً همه مسؤولان دولت روحانی که با این پروژه درگیر هستند، در ماه‌های پایانی عمر دولت درگیر آن می‌شوند و برای اجرای آن دستورات متعددی صادر می‌کنند.

اسناد موجود در یولن حاکی از آن است که «نوبخت» در سازمان برنامه و بودجه هم برای پروژه با پیگیری‌های مداوم و در شرایط سخت اقتصادی دولت، اعتبار می‌گذارد تا کار سریع‌تر پیش رود.

نکته جالب توجه اینجاست که وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی دولت روحانی، بسیاری از آثار تاریخی را با توجه به عدم وجود اعتبارات مرمتی، به بخش خصوصی واگذار می‌کند و از سوی دیگر، خود مجتمع مدرن می‌سازد؟!

شماری از مخاطبان یولن هم در سامانه «فارس من»، سوژه‌ای با عنوان «۴۰ میلیارد بودجه دولتی برای مجموعه گردشگری سرخه چه شد؟» ثبت کرده‌اند و خواستار پیگیری همین مسأله شده‌اند.

طرح مجتمعی که قرار است ساخته شود

اما داستان از چه قرار است؟

گزارش فاز صفر (مرحله اول- شناسایی و بررسی اولیه) این پروژه که بهار سال ۱۳۹۸ بر اساس گردآوری اطلاعات و انجام مطالعات پایه تهیه شده، حاوی نکات قابل‌توجهی است و البته بیشتر به مباحث بنیادی و مشخصات این طرح اشاره می‌کند.

فایل کامل گزارش صفر را اینجا ببینید:

  

بر این اساس،‌ زمین پروژه مجموعه فرهنگی، یادمانی و گردشگری سرخه در ابتدای شهر با مساحت تقریبی ۲۰ هزار مترمربع واقع شده است؛ البته همین گزارش، کمی در صفحات بعدتر، مساحت طرح را ۲۴ هزار و ۲۹۳ مترمربع اعلام می‌کند؛ یعنی چهار هزار و ۲۹۳ مترمربع اختلاف در همان گزارش اولیه (!).

بر پایه این گزارش، در جلسات تبادل‌نظر مشاور و کارفرما که از زمان ابلاغ پروژه آغاز شده بود، خواسته‌های اولیه کارفرما طی فرآیندی رفت و برگشتی مورد بررسی کارشناسی قرار گرفت و مبنای طراحی شد.

هم‌زمان، شناسایی نهادها و سازمان‌های مؤثر در طرح، بررسی طرح‌های فرادست، بازدید و برداشت از زمین در دستور کار مشاور قرار گرفت و درنهایت، مشخصات و خواسته‌های اولیه کارفرما در چندین مورد اعلام شد.

بر پایه این خواسته‌ها، اعلام شد که مهد معماری و شهرسازی، دارای المان و طراحی خاص و منحصربه‌فرد بوده و القاکننده هویت معماری و شهرسازی با شاخصه‌های ایرانی- اسلامی و نمایانگر حضور انسان در مکانی فرهنگی- گردشگری باشد.

مجموعه مذکور دارای عنصر شاخص یادمانی مهم‌ترین جاذبه گردشگری، مکان باشد و بتواند جذب گردشگر کند. حضور در فضای شهری را به‌عنوان تبلور خاطرات جمعی در دوره‌های مختلف تداعی کرده و درخور منطقه، مردمان، تاریخ و فرهنگ سرخه باشد.

فرصت‌های شغلی و درآمدزایی را برای مردمان منطقه به‌خصوص در زمینه‌های گردشگری با ایجاد کلاس‌ها و کارگاه‌های آموزشی فراهم سازد و مانند پلی میان طبیعت و انسان با الهام از الگوی بنایی فرهنگی- هنری با راه و گذر در ارتباط باشد.

نشانی از پیوند میان اجتماع، مکان و نماد را تداعی کند، سطح فرهنگی خصوصاً سطح فرهنگ عمومی در عرصه گردشگری ارتقا بخشد، بستری برای ترویج صلح و گفت‌وگو، تنوع فرهنگی و انسجام اجتماعی باشد و بر اهداف توسعه پایدار تمرکز کند.

نظم هارمونیک طبیعت را الگو و آینده انسان را مورد توجه قرار دهد، امکانات و خدمات گردشگری میان راهی مسیر تهران- مشهد و بالعکس را فراهم کند و ساختمان منعطف طراحی شود و تغییرات احتمالی در آینده در آن پیش‌بینی شوند.

ساختمان مجهز به سیستم‌های هوشمند قابل‌کنترل باشد و نیازمندی‌های معلولان و اقشار نیازمند کمک در طراحی در نظر گرفته شود.

موقعیت جغرافیایی مجتمع 

اهداف اجرای طرح چه بود؟

مجموعه یادمانی، فرهنگی و گردشگری سرخه در پهنه شمالی شهر و کنار جاده بین‌المللی مشهد- تهران واقع شده است.

زمین پیشنهادی در کنار پلیس راه شهر سرخه و جایگاه توقف ماشین‌های سنگین واقع و گفته شده که این سایت می‌تواند به‌عنوان مقصدی فرهنگی و گردشگری، خدمات میان‌راهی ارائه دهد و مکانی چند منظور را برای مخاطبان فراهم آورد.

زمین سایت از جنوب به جاده تهران- مشهد برمی‌خورد و از شرق و شمال به فضای باز نما دارد و در نزدیکی آن، پلیس راه شهر و در غرب آن جایگاه ایست ماشین‌های سنگین قرار دارد.

در ضلع جنوبی جاده تهران- مشهد، بافت مسکونی نسبتاً نوسازی با خانه‌های دو تا سه طبقه مشاهده می‌شود و در نزدیکی ورودی شهر پمپ بنزین و گاز، فضای سبز (پارک)، مسجد میان‌راهی با فضاهای تجاری- خدماتی کوچک وجود دارد.

بنابراین می‌توان گفت که این مجتمع در همسایگی چند واحد تجاری، پلیس راه شهر سرخه، یک واحد تعمیر خودرو و فضای ایست ماشین‌های سنگین وجود دارد و در نتیجه در همسایگی زمین کاربری‌های تجاری، کاربری انتظامی (پلیس راه) و خدماتی دیده می‌شود که در طرح، مدنظر بوده تا اهدافی از جمله گردشگرپذیری و ایجاد اشتغال را محقق سازد.

طرح مجتمعی که قرار است ساخته شود

شرایط زیرساختی چگونه است؟!

از جمله اقداماتی که در شناخت وضع موجود و طراحی سایت بسیار حائز اهمیت بوده، شناسایی و بررسی زیرساخت‌های اصلی بستر پروژه است.

در یک دسته‌بندی کلی، اصلی‌ترین زیرساخت‌های منطقه حاضر شامل راه‌های ارتباطی، شبکه آب، شبکه برق، شبکه گاز و شبکه فاضلاب است و چون زمین‌های پیشنهادی در کنار راه‌های ارتباطی و در ورودی و نزدیکی شهر هستند، زیرساخت‌های مذکور موجود است.

به دلیل قرار گرفتن بستر پروژه درون محلات شهری، شبکه‌های زیرساخت شهری شامل آب و فاضلاب، برق، گاز و تلفن موجود و قابل تأمین است. طبق گزارش مطالعات تأسیسات الکتریکی و مکانیکی، نیازهای زیرساختی موردنیاز پروژه در تمامی موارد مذکور (آب و فاضلاب، برق، گاز و تلفن) به شهرداری و سازمان‌های مربوطه ارائه خواهند شد.

شناخت راه‌های ارتباطی سواره و پیاده در محدوده سایت، امکان برنامه‌ریزی دقیق‌تر برای محورهای دسترسی به سایت و نحوه ورود و خروج از مجموعه را فراهم کرده و سلسله‌مراتب دسترسی از حوزه‌های شهری به حوزه‌های خصوصی‌تر را برای سازماندهی عرصه‌ها و حریم‌ها، مشخص می‌کند.

عبور و مرور در محدوده موردنظر با سلسله‌مراتب منظمی در طول حیات این محله اتفاق افتاده است. دسترسی درجه اول از جاده اصلی تهران- مشهد و به عکس صورت می‌گیرد؛ خیابان اصلی منشعب از جاده به سمت مرکز شهر (شریانی درجه یک در شهر) و خیابان‌های منشعب از خیابان اصلی در غرب (شریانی درجه ۲) و خیابان‌های شهرک، باهنر، استقلال و دیگر خیابان‌های منشعب از خیابان اصلی شریان‌های جمع و پخش‌کننده شهری از جمله مهم‌ترین دسترسی‌های پیرامون سایت هستند.

مسیرهای دسترسی مجتمع

خطر زلزله چقدر جدی است؟

از لحاظ جغرافیایی و زمین‌شناسی، شهر سرخه در یک گستره دشت واقع شده که چندین رشته گسل فعال و نقاط لرزه‌خیز پراکنده در آن وجود دارد.

از میان گسل‌ها، محتمل‌ترین آن عبارتند از گسل سرخه در ادامه جنوب باختری راندگی نمکدان، یک خطواره با پیچ‌وخم بالا در حد ارتفاعات و دشت شمال سرخه تا لاسجرد قابل‌مشاهده است. تنها نقطه شهری شهرستان سرخه در محدوده خطر متوسط از نظر پهنه‌بندی خطر زلزله قرار گرفته است و جز بخش جنوبی این شهرستان که در محدوده خطر پایین زلزله قرار دارد، بقیه مناطق در محدوده خطر متوسط، زیاد و خیلی زیاد واقع شده است.

این اطلاعات و البته موارد دیگری از گسل‌های متعدد موجود در منطقه، حاکی از لزوم توجه به خطر زلزله بیخ گوش این طرح بزرگ است.

پهنه‌بندی خطر زلزله در سرخه

هزینه ده‌ها میلیاردی چه شد؟

پروژه مجموعه فرهنگی، یادمانی و گردشگری سرخه شامل دو بخش متفاوت مجموعه یادمان فرهنگی و مجموعه گردشگری میان‌راهی سرخه خواهد بود.

مجموعه یادمان فرهنگی سرخه دارای بخش‌های اطلاعات نگهبانی، سرویس بهداشتی نمازخانه، جامه‌داری، کافه، سالن چندمنظوره، کتابخانه و موزه، انبار و نگهداری، لابی، کلاس‌های آموزشی و کارگاه‌های آموزشی، گالری و نمایشگاه، فضای انعطاف‌پذیر، فضای پشتیبانی اداری و مدیریت و تأسیسات است که حدود پنج هزار و ۷۴۰ مترمربع خواهد شد و دوسوم مجموعه مدنظر به مجموعه یادمان اختصاص دارد.

مجموعه گردشگری میان‌راهی سرخه هم شامل اطلاعات نگهبانی، سرویس بهداشتی نمازخانه، بانک، کافه، رستوران، فوت کورت، فروشگاه هدایا و کتاب، انبار و نگهداری، لابی، فضای انعطاف‌پذیر، فضای پشتیبانی اداری و مدیریت و تأسیسات است که حدود دو هزار و ۶۵۰ مترمربع است و یک‌سوم مجموعه مدنظر به مجموعه گردشگری اختصاص دارد.

در این مجموعه با توجه به مدارک موجود، فضاهای اقامتی و استراحتگاهی و تفریحی مثل فضای بازی و سرگرمی که مختص فضاهای توریستی تفریحی است دیده نمی‌شود.

به نظر می‌رسد بخش عمده این مجموعه فضا برای یادمان فرهنگی است و همان‌طور که در جداول آمده؛ فضاهای اختصاص‌یافته به گردشگری بسیار محدود و ناچیز است.

همچنین با توجه به اختصاص فضای بسیار زیاد به کتابخانه و کلاس‌های آموزشی و کارگاهی و همچنین سمینار و … بیشتر این امور باید در شرح خدمات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مدنظر قرار گیرد.

اما بر اساس آنچه در برآورد هزینه اولیه احداث پروژه مجموعه یادمان فرهنگی و گردشگری میان‌راهی سرخه بر مبنای هزینه‌های سال ابتدایی اجرای طرح (۱۳۹۸) آمده، اجرای این طرح آن زمان به بیش از ۳۴۶ میلیارد ریال اعتبار نیاز داشته است.

در سند برآورد هزینه مجتمع، جمع خالص هزینه احداث مجموعه یادمان فرهنگی سرخه و مجموعه گردشگری میان‌راهی سرخه، ۳۴۶ میلیارد و ۲۷۶ میلیون و ۱۲۵ هزار ریال اعلام شده است.

سند را اینجا ببینید:

  

پروژه پیشرفت قابل‌قبولی ندارد

چرا مکان‌یابی استانی نشد؟

نکته جالب‌توجه در این پروژه، به اذعان یک کارشناس میراث فرهنگی، این است که مکان‌یابی استانی در این خصوص انجام نگرفته و اساساً بر مبنای طرح آمایش سرزمین و موارد مطرح در مکان‌یابی پروژه‌ها، این نقطه انتخاب نشده است!

شهرستان و شهر سرخه یکی از گرم‌ترین پهنه‌های استان سمنان محسوب می‌شوند و بنا به آمارها، نسبت آسایش در آن، کمترین میزان را دارد و از این‌رو، برخی اهداف طرح از همان ابتدا تحت‌الشعاع قرار می‌گیرد.

شهرستان سرخه دارای یک شهر و ۱۴ روستاست و یک‌دهم مساحت استان را پوشش می‌دهد. همچنین شهرستان سرخه نسبت به شهرستان‌های هم‌جوار مثل سمنان، دامغان و…دارای کمترین آثار و میزان نزدیکی به آثار تاریخی و طبیعی را داراست.

به گفته یک کارشناس میراث فرهنگی، به‌جز کاروانسرای لاسجرد که صفوی است و دو مقبره شیخ علاءالدوله سمنانی و درویش محمود مزدقانی، مسجد چهل‌ستون و بافت تاریخی روستای بیابانک، تقریباً بقیه بناهای تاریخی این شهرستان مثل خانه حشمت‌اللشکر که قاجاری است، بقیه از معروفیت و شاخصه‌ها و عناصر فرهنگی چندانی برخوردار نیستند؛ مقایسه با مسجد جامع، مسجد امام سمنان، مسجد تاریخانه و جامع دامغان و دیگر آثار تاریخی و طبیعی این دو شهرستان بیانگر این نکته است.

همچنین ایستگاه راه‌آهن در این شهر وجود نداشته و خطوط ریلی در این شهر توقف ندارد؛ بنابراین اهداف گردشگری پایدار، منهای مسافران عبوری، از طریق خطوط ریلی تأمین نمی‌شود.

ترمینال مسافربری و پایانه‌های حمل‌ونقل به شرق و غرب و شمال در این شهرستان وجود ندارد که این خود یکی از نقص‌های مکان‌یابی این پروژه است.

فاصله بزرگ‌ترین و پرجمعیت‌ترین منطقه کشور یعنی تهران تا شهر سرخه ۱۸۰ کیلومتر است که مسافران با صرف کمتر از دو ساعت رانندگی، از تهران به این شهر خواهند رسید و با مرکز استان، ۲۰ کیلومتر فاصله دارند.

اساساً مکان پروژه بعد از پلیس راه سرخه و در مسیر جاده مشهد به تهران است؛ یعنی بعد از گذشت از شهر سمنان، که بی‌شک وجود شهر بزرگ و سرسبز سمنان و هم‌جواری با شهرستان مهدی‌شهر و شهرت ملی شهمیرزاد، با اقلیمی با آسایش، نظر هر گردشگری را به خود جلب خواهد کرد.

حتی پس از اطراق در شهر تاریخی و مشهور دامغان، با آثار تاریخی و طبیعی فراوان با طی مسیر ۱۳۰ کیلومتر، قطعاً توقف در شهر سرخه و گرفتن خدمات از این مجموعه در کنار جاده، کمی دور از انتظار خواهد بود.

مسیر جاده بین‌المللی مشهد- تهران در نزدیکی پروژه 

مجتمعی که بعید است فقط رفاهی و گردشگری باشد!

آنچه مسلم است اطراق شبانه رانندگان کامیون‌ها و تریلرها به دلیل وجود پلیس راه و امنیت فضای موجود و زائرسرای در لاین رفت جاده تهران به مشهد و خستگی ناشی از طی مسیر طولانی خاصه ماشین‌های ترانزیت، از سالیان گذشته در این مکان انجام می‌گیرد که در صورت ایجاد پروژه باید حتماً دوربرگردان مناسب طراحی کرد که از تصادفات جاده‌ای جلوگیری به عمل آید.

در این صورت هم ایجاد چنین پروژه‌ای برای اطراق شبانه بدون طراحی سوئیت‌های اقامتی دور از انتظار به نظر می‌رسد.

به نظر می‌رسد ایجاد این‌چنین پروژه با کاربری‌های عمده فرهنگی و رفاهی حدود ۶ هزار مترمربع و طراحی فضای گردشگری بین‌راهی (صرفاً پذیرایی و فروشگاه) و فاقد فضای اقامتی حدود سه هزار مترمربع تنها به‌قصد یک مجتمع بین‌راهی رفاهی و گردشگری نیست.

یک مهندس عمران می‌گوید: این طرح شاید پروژه‌ای برای مرکزیت یک شهرک جدید در شمال شهر سرخه یا یک شهر جدید با بافت مدرن و پیشرفته، باانگیزه باارزش کردن زمین‌های هم‌جوار پروژه و یا موارد مشابه است.

طرح مجتمعی که قرار است ساخته شود

چند پرسش مهم!

با بررسی روند فنی و اجرایی پروژه مجموعه فرهنگی، یادمانی و گردشگری سرخه که به‌عنوان بزرگ‌ترین پروژه گردشگری استان سمنان مطرح است و فارغ از اتفاقات جالب توجه بودجه‌ای و مدیریتی آن که در آینده نزدیک با اسناد دیگری به آن خواهیم پرداخت، چند پرسش به ذهن می‌رسد که باید بدان پاسخ گفت.

اگر قرار بود دولت تدبیر و امید پروژه‌ای به این وسعت و گستردگی اجرا کند، چرا در هشت سال عمر خود، استارت چنین طرحی زده نشده که تا پایان عمر دولت تمام شود؛ با وجود ادعاهایی که رئیس دولت وقت می‌گفت توافق برجام انجام شده و با فروش نفت درآمد خوبی نصیب دولت شده است؟

چرا این پروژه در استان سمنان تابع مطالعات مکان‌یابی نیست که بهترین مکان در استان انتخاب تا سودآوری بیشتر در آینده مدنظر قرار گیرد؟

چرا این پروژه مثل تمام پروژه‌های بزرگ گردشگری توسط سرمایه‌گذاران بخش خصوصی با تخصیص تسهیلات دولتی انجام نمی‌گیرد؟

چرا با توجه به زمان و منابع مالی محدود دولتی و وجود اولویت‌های مهم حتی در وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، مثل مرمت‌های اضطراری و حفظ و احیای بسیاری از آثار که قابل بازگشت نیست، مدیران این وزارتخانه دنبال ساخت این پروژه با صرف هزینه هنگفت هستند؟

آیا سودآوری این پروژه با توجه به نوع کاربری ارائه‌شده در طرح نظیر کتابخانه و موزه حدود دو هزار مترمربع، سالن جلسات و کلاس‌های آموزشی قابل تضمین است؟

پس از تکمیل این مجموعه توسط چه نهاد یا افرادی نگهداری خواهد شد و اساساً بازگشت سرمایه این مجموعه به چه شکل خواهد بود؟

طرح مجتمعی که قرار است ساخته شود

این چه دوگانه‌ای است؟

پرسش‌های مهم دیگری که در این زمینه مطرح می‌شود، این بوده که چگونه است که وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی دولت روحانی، بسیاری از آثار تاریخی را با توجه به عدم وجود اعتبارات مرمتی، به بخش خصوصی واگذار می‌کند و از سوی دیگر، خود مجتمع مدرن می‌سازد؟!

مجموعه کاروانسراهای میاندشت که در کشور و دنیا بی‌نظیر است یا مجموعه دو کاروانسرای آهوان در مکان بی‌نظیر گردنه آهوان به حال خود رها شده‌اند و این وزارتخانه دنبال سرمایه‌گذار و انتقال سند است و اعتبارات کافی برای مرمت و بهره‌برداری ندارد؛ اما از سویی، میلیاردها تومان برای ساخت مجتمع مدرن هزینه می‌کند!

چرا وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی دولت روحانی، برای ایجاد و ساخت جایی که می‌تواند مانند پروژه‌های معروف پدیده شاندیز، ارگ جدید بم و بازار بزرگ ایران و… توسط بخش خصوصی و سرمایه‌گذاران اقدام شود، خود دست به کار شده است؟

تعجیل و شتاب‌زدگی در این پروژه و تخصیص اعتبارات کلان ملی با توجه به رکود جهانی گردشگری و ازهم‌پاشیدگی بازارهای گردشگری در فضای کرونایی کشور و جهان در حالی که تمام مراکز گردشگری کشور نیازمند مساعدت دولت هستند، آیا دور از پشتوانه عقلانی است؟

به‌هرحال، جدای از اینکه به گفته کارشناسان، ریسک این پروژه بسیار بالا بوده و عملاً برای بخش خصوصی ارزش سرمایه‌گذاری نخواهد داشت، پرسش اساسی این است که فرجام این طرح چه خواهد شد؟

انتهای پیام/۷۴۰۰۱/م/م